Zdjęcie rodzinne gdańszczan podczas III Światowego Zjazdu Gdańszczan, 2010
Mieszczka gdańska, Hans Weigel, 1577
Gdańszczanie zebrani przed Ratuszem Głównego Miasta, koniec XIX wieku
Gdańszczanie przed siedzibą giełdy w Dworze Artusa, 1865
Kupiec gdański, Hans Weigel, 1577
LUDNOŚĆ. Do 1793 nie przeprowadzano na terenie miasta jakiegokolwiek spisu ludności. Dla okresu średniowiecza skazani jesteśmy jedynie na domysły (stąd występuje niekiedy dość znaczna różnica w szacunkach przyjmowanych przez poszczególnych badaczy). Dla okresu nowożytnego (XVI–XVIII w.) jedynymi źródłami są sprawozdania o narodzinach, zgonach i ślubach z wszystkich gd. kościołów, kaplic, szpitali i cmentarzy.
Okres średniowiecza. Wedle badań archeol. we wzniesionym w pocz. 2. poł. XI w. grodzie u ówczesnego ujścia Motławy do Wisły i w jego najbliższej okolicy mogło zamieszkiwać do tysiąca osób. W zdecydowanej większości miejscowego pochodzenia, okresowo (zwł. w latach panowania nad Pomorzem Wsch. władców pol.) także wywodzących się z innych rejonów Polski. Od schyłku XII w. coraz liczniejsza stawała się kolonia kupców pochodzenia niem., przekształcona w gminę (źródłowo potwierdzoną 1227) i nast. w miasto na prawie lubeckim (q Stare Miasto). Większość mieszkańców stanowili przybysze z Lubeki (niekiedy wcześniej osiedleni na terenie państwa krzyż.). Liczba mieszkańców Gd. w końcu XIII w., obejmując tak mieszkańców grodu, jak i miasta na prawie lubeckim zniszczonego przez Krzyżaków 1308–09 ( rzeź Gd.), szacowana jest na 2–3 tys. osób. Dla schyłku XIV w. (ok. 1380) szacuje się, że Główne Miasto zamieszkiwało najmniej ok. 6800, najwięcej ok. 10 tys. ludzi, a wraz ze Starym Przedmieściem i Długimi Ogrodami (ok. 1000–1800) ta część miasta miała liczyć od 8600 do 11 800 mieszkańców. Przyjmuje się, że po 1420, a przed pocz. wojny trzynastoletniej (1454–55, czyli do chwili włączenia do Głównego Miasta) ok. 4200 osób zamieszkiwało na Młodym Mieście, ok. 600 na Osieku. W wypadku Starego Miasta (funkcjonującego jako miasto od 1377) dla okresu po 1420, a przed wojną trzynastoletnią, liczbę mieszkańców szacuje się na ok. 5300 osób. U schyłku XV w. całość obszaru Gd. zamieszkiwało najpewniej ok. 35 tys. osób. Wzrost liczby mieszkańców dokonywał się do 2. poł. XV w. w przeważającej mierze drogą dopływu z zewnątrz. Wiadomo, że 1364–1430 obywatelstwo w Głównym Mieście uzyskało prawie 11 tys. osób (średniorocznie ok. 163 osoby), a 1400–54 obywatelstwo Młodego Miasta uzyskało 3270 osób (średniorocznie 59 osób). W wypadku Głównego Miasta dla 1364–99 ustalono, że 25% przybyło z terenów położonych w promieniu 20–30 km od miasta, 22% z Dolnych Niemiec (Dolna Saksonia, Westfalia, Nadrenia, Niderlandy), 15% z nieokreślonych miejsc obszaru niemieckojęzycznego, 10% z wybrzeży M. Bałtyckiego (Pomorze, Meklemburgia, Holsztyn, Szlezwik), 6% z terenów środkowych Niemiec (Śląsk, Brandenburgia, Czechy, Morawy), 3% z terenu Polski, 1,4% z terenów z górnych Niemiec (Turyngia, Hesja, Nassau, płd. Niemcy), 0,6% ze Skandynawii i Anglii. Ogólnie 3–3,4% osób pochodziło z terenów słowiańskojęzycznych (gł. z Królestwa Polskiego), 96% z obszarów niemieckojęzycznych. Dla 2. poł. XV w. szacuje się, że 41–50% mieszkańców Gd. pochodziło z napływu. BŚ JZ
Okres nowożytny (XVI–XVIII w.). Liczba mieszkańców Gd. związana była w tych stuleciach przede wszystkim z panującą koniunkturą gosp., a dokładnie – z wielkością wywozu towarów do obcych krajów. Od pocz. XVII w. władze miejskie co roku sporządzały zestawienia urodzeń, zgonów i zawartych małżeństw, co pozwala na szacunkowe dane dotyczące liczby mieszkańców Gd. Od pierwszych lat XVII w. zauważa się wzrost liczby mieszkańców. Od ok. 1625 przez nast. dziesięciolecia liczba mieszkańców ustabilizowała się na poziomie ok. 64 tys. osób. Z uwagi na zmniejszenie się gosp. znaczenia Gd. w handlu od początku XVIII w. nastąpił systematyczny spadek liczby ludności. Okresowe zwiększanie mieszkańców odnotowuje się w czasie oblężeń miasta (np. 1626, 1655, 1734, 1807), gdyż osoby zamieszkujące zwykle przedmieścia i okoliczne wsie chroniły się w obrębie murów. Pewną rolę odegrały także pojawiające się w Gd. zarazy, jednak w perspektywie długiego trwania były one krótkie, a ubytki demograficzne szybko rekompensowano. Dopiero na podstawie pierwszych spisów mieszkańców dokonanych po 1793 można przyjąć przybliżoną liczbę mieszkańców. Władze prus. do 1806 dokonały 14 takich spisów; wynika z nich, że w Gd. mieszkało od ok. 36 tys. (1793) do 44 tys. osób (1806). Dla powyższego okresu, podobnie jak i w innych ówczesnych miastach, również w Gd. odnotowywano ujemny przyrost naturalny rekompensowany osiedlaniem się przybyszów z innych stron. PP
Lata 1814–1914. W 1816, dwa lata od ponownego włączenia do państwa prus., w Gd. na obszarze 1392 ha mieszkało 48 575 osób. Do połowy XIX w. liczba mieszkańców wzrosła o niespełna 10 tys. i było to rezultatem przyrostu naturalnego oraz ruchów migracyjnych. W tym czasie notowany był nawet w poszczególnych latach ujemny przyrost naturalny, który szedł w parze ze złą sytuacją ekon. miasta. Sprzyjające okoliczności (połączenia kolejowe, rozbudowa portu, rozwój przemysłu), jakie nastały w 2. poł. XIX w., wpłynęły na znaczne podniesienie się liczby mieszkańców. W okresie tym największy odsetek ludności miasta stanowili Niemcy. Osoby narodowości pol., wg szacunków z 1914, to 3,5% ogółu stałych mieszkańców Gd. LESM
Lata 1920–1939. Na terytorium utworzonego w 1920 II WMG, o pow. lądowej 1893 km², zamieszkiwało wg szacunków z końca t.r. 350 636 osób. Sam Gd. był wydzielonym pow. miejskim o wielkości 64,3 km². Najliczniejszą grupą narodowościową WMG byli Niemcy. Obok ludności żyjącej od dawna na terenach tworzących II WMG, pojawiła się niem. ludność napływowa z Rzeszy. Według spisu z 1923 stanowiła 95% ogółu mieszkańców. W pow. miejskim odsetek Niemców był nieco mniejszy (93%). Polaków, tworzących drugą pod względem liczebności grupę narodowościową, można podzielić na ludność pochodzenia pol. z gd. obywatelstwem oraz obywateli Polski, którzy przyjechali tu po utworzeniu II WMG. Ich odsetek w okresie 1920–39 szacowany był od 9% do 13% (czyli od 27 do 30 tys.). W samym Gd. pod koniec lat 20. XX w. mogło mieszkać ok. 23 tys. osób o pol. rodowodzie. Im bliżej było wybuchu II w. świat., tym procentowy udział innych niż niem. narodowości (w tym również Żydów) w populacji II WMG się zmniejszał. LESM
Lata 1945–2010. W pierwszych latach po II w. świat. za wzrostem liczby ludności stały gł. migracje. Szacunki z 1948 wskazują, że większość nowych mieszkańców Gd. przybyła z Polski centralnej (62%). Przesiedleńcy z terenów ZSRR stanowili 16%, a z innych krajów 3%. Jedynie 9% populacji gdańszczan to ludność, którą można było zakwalifikować jako autochtonów. W pierwszych 10 latach od zakończenia wojny Gd., podobnie jak cała Polska, notował bardzo wysoki przyrost naturalny. Miasto już w poł. lat 50. XX w. doszło do liczby 250 tys. mieszkańców, co było wyrównaniem stanu populacji sprzed II w. świat., przy jednocześnie powiększonych granicach adm. W następnych latach nadal postępował proces powiększania się liczby ludności miasta, przy stabilizacji przyrostu naturalnego. W 1970 współczynnik przyrostu wynosił 8 na 1000 mieszkańców i był jednym z wyższych spośród największych miast Polski, co zresztą cechowało Gd. i przez nast. lata. Znamienny był wzrost ludności Gd. w latach 70. XX w., kiedy miasto stawało się znaczącym ośrodkiem przem. i akad. Liczba mieszkańców powiększyła się wówczas o ok. 100 tys., co było rezultatem wysokiego dodatniego salda migracji. W 1985 miasto osiągnęło największą liczbę mieszkańców: 468 tys. Od poł. lat 80. XX w. następował powolny spadek liczby osób mieszkających w Gd. W okresie lat 1990–2010 populacja mieszkańców zmniejszyła się o 10 tys., przy czym taki ubytek jest duży w porównaniu ze skalą zjawiska w innych największych miastach Polski. W 2008, 2009 i 2010 zanotowano natomiast w Gd. dodatni przyrost naturalny, co wpłynęło na odwrócenie trendu pomniejszania się populacji gdańszczan. Ciągle jednak utrzymuje się nieznacznie ujemne saldo migracji, w dużym stopniu powodowane procesem przenoszenia się części mieszkańców do sąsiadujących z miastem gmin. LESM
Tabela: Urodzenia. Zgony 1601–2010
Tabela: Przyczyny zgonów ludności Gdańska w latach 1892–1938; 1960–1998
Tabela: Wiek zmarłych gdańszczan w latach: 1894–1910; 1920–1939; 1955–1999
Tabela: Rozwody
|
|
| Ludność Gdańska w latach 1920–1945
|
| Lata
|
Liczba mieszkańców
|
| 1920
|
191 952
|
| 1926
|
225 819
|
| 1929
|
235 237
|
| 1935
|
262 839
|
| 1939
|
248 117 *
|
* Spadek liczby ludności to wynik emigracji ludności pochodzenia żydowskiego.
MrGl
|
|
| Ludność Gdańska w latach 1945–1947
|
| Data
|
Ogółem
|
Niemcy
|
Polacy
|
| 1 X 1945
|
139 087
|
93 029
|
46 058
|
| 1 VI 1946
|
149 699
|
19 221
|
130 478
|
| 31 X 1946
|
160 983
|
13 380
|
146 987
|
| 30 IV 1947
|
153 518
|
750
|
152 428
|
| 1804
|
44 055
|
|
|
LESM
|
|
| Ludność Gdańska w okresie nowożytnym
|
| Lata
|
Liczba mieszkańców
|
| ok. 1600
|
ok. 50 000 – 55 000
|
| ok. 1625
|
ok. 60 000
|
| ok. 1650
|
ok. 65 000 – 70 000
|
| ok. 1675
|
ok. 64 000
|
| ok. 1700
|
ok. 60 000 – 65 000
|
| ok. 1725
|
ok. 60 000
|
| ok. 1750
|
ok. 55 000
|
| ok. 1775
|
ok. 55 000
|
| 1793
|
36 231
|
| 1800
|
41 072
|
| 1804
|
44 055
|
PP MrGl *Osada. W 1901 uzyskał prawa miejskie.
|
|
| Ludność Gdańska w latach 1814–1920 na tle innych miast pruskich i niemieckich
|
| Lata
|
Gdańsk
|
Królewiec
|
Szczecin
|
Wrocław
|
Sopot*
|
| 1819
|
49 392
|
ok. 60 000
|
22 500
|
|
307
|
| 1831
|
54 666
|
ok. 63 500
|
29 000
|
|
ok. 650
|
| 1843
|
58 583
|
|
ok. 37 000
|
|
950
|
| 1850
|
58 012
|
ok. 72 000
|
44 104
|
104 000
|
ok. 1000
|
| 1871
|
88 975
|
112 000
|
76 300
|
208 000
|
ok. 1200
|
| 1890
|
119 890
|
162 000
|
116 228
|
344 000
|
4772
|
| 1900
|
140 563
|
189 000
|
210 172
|
426 000
|
9970
|
| 1910
|
170 968
|
246 000
|
236 113
|
512 000
|
|
| 1920
|
191 952
|
ok. 275 000
|
ok. 235 000
|
545 000
|
ok. 19 000
|
BŚ JZ
|
|
| Ludność Gdańska od 1308 do końca XV wieku
|
| Lata
|
Cały zespół Gdańsk
|
Główne Miasto
|
Stare Miasto
|
Młode Miasto
|
| ok. 1308
|
2000–3000
|
|
|
|
| ok. 1380
|
ok. 11 000
|
ok. 10 000
|
|
|
| ok. 1400
|
13 000 – 15 000
|
11 000 – 13 000
|
ok. 1000
|
ok. 1000
|
| ok. 1420–1454
|
ok. 24 500
|
ok. 15 000
|
ok. 5300
|
ok. 4200
|
| koniec XV w.
|
ok. 35 000
|
|
|
|
MrGl
|
|
| Ludność Gdańska w latach 1817–1919
|
| Lata
|
Ludność
|
Garnizon wojskowy
żołnierze i oficerowie
|
| 1817
|
48 575
|
5141
|
| 1825
|
54 403
|
5660
|
| 1831
|
54 660
|
8044
|
| 1840
|
57 933
|
6292
|
| 1850
|
58 012
|
ok. 5900
|
| 1860
|
69 981
|
ok. 10 500
|
| 1865
|
78 517
|
ok. 12 200
|
| 1871
|
88 975
|
5300
|
| 1875
|
97 931
|
6041
|
| 1880
|
108 551
|
6381
|
| 1885
|
114 805
|
6295
|
| 1890
|
119 890
|
5798
|
| 1895
|
125 230
|
7237
|
| 1900
|
140 563
|
7295
|
| 1905
|
158 492
|
8178
|
| 1910
|
170 968
|
8666
|
| 1915
|
192 328
|
?
|
| 1919
|
194 953
|
4920
|
MrGl
