ULICE
| < Poprzednie | Następne > |
ULICE. Nazewnictwo. Numeracja. Do momentu przejścia Gdańska pod władzę Prus (1794) parcele nie miały numeracji. W q księgach gruntowych q Głównego Miasta od XIV wieku spisy parcel prowadzone były w układzie topograficznym, ciągami ulic biegnącymi w kierunku Motławy (w dół ulicy: descendendo; do wody: wasserwerts) i od niej w górę (ascendendo, höhewerts), w okresie nowożytnym także „w kierunku wałów” (wallwerts). W bocznych ulicach domy liczono od przecznicy po prawej lub lewej stronie, rzadko stosowano dodatkowe określenia, np. „w kierunku Targu Drzewnego”. Punktami orientacyjnymi były także znaczące budowle publiczne (rzadziej sakralne): q ratusze Głównego lub q Starego Miasta, q Wielka Zbrojownia, q Dwór Artusa, q Dwór Miejski, q bramy miejskie, w odniesieniu do których odliczano domy. Niekiedy posługiwano się także nazwiskami powszechnie znanych mieszkańców danej ulicy (np. w roku 1764: dom przy Podwalu Staromiejskim obok stolarza Andreasa Ludwiga Wolfa; w 1768: posesja obok domu „francuskiego rezydenta”; w 1770: pomieszczenie przy ul. Straganiarskiej, „w pobliżu perukarza Rathkego”). Aby określić usytuowanie parceli, posługiwano się także nazwami własnymi domów, np. Wielki Krzysztof (ul. Długa 11), q Dom Angielski (ul. Chlebnicka 16). W latach 1793–1794 wprowadzono po raz pierwszy numerację poszczególnych posesji w obrębie Głównego Miasta (numery 1–2020). Najniższe, tzw. numery serwisowe zaczynały się na q Ołowiance, najwyższe kończyły się przy q Targu Węglowym. Na tych samych zasadach odrębną numerację wprowadzono dla q Starego Miasta, q Starego Przedmieścia, q Długich Ogrodów z q Dolnym Miastem, q Nowych Ogrodów i q Zaroślaka. 1 VII 1853 roku zaczęła obowiązywać nowa zasada numeracji posesji, z wyjątkiem małych zmian przy q ul. św. Ducha, wprowadzonych w latach 60. XX wieku, funkcjonująca do dzisiaj. Była to numeracja według zasady okrężnej: zaczynała się, poczynając od numeru 1, po stronie prawej od skrzyżowania z ulicą główną i wracała po stronie lewej. Zasadę tę stosowano później także dla nowych ulic, z wyjątkiem obecnej q al. Grunwaldzkiej i obecnej ul. Kartuskiej, gdzie w roku 1934 przyjęto nową zasadę: po lewej stronie były numery nieparzyste, a po prawej parzyste. Numeracja ta obowiązuje do dzisiaj. W roku 1905 pojawiły się tabliczki ze strzałkami pokazującymi wzrost numeracji.
W roku 1803 zarządzeniem Magistratu dokonano zmian niektórych nazw ulic, wprowadzono zawieszane na rogach tabliczki z ich nazwami, różnicując je kolorystycznie zależnie od dzielnicy. Na Głównym Mieście tabliczki miały kolor zielony, na Starym Mieście – czerwony, na Dolnym Mieście – żółty, na Starym Przedmieściu – niebieski. Po II wojnie światowej pierwszych 200 tabliczek z polskimi nazwami ulic zawieszono 1 VIII 1945 roku, decydującą rolę w ich ustalaniu odegrał q Władysław Czerny oraz miejska komisja do spraw nazewnictwa ulic. Wiele nazw z tego okresu było wiernym tłumaczeniem wcześniejszych nazw niemieckich. Ulica Hundegasse (Psia) na wniosek doktora q Mariana Pelczara otrzymała miano q ul. Ogarnej. Wiele z nazw zmieniano potem uchwałami rady miejskiej lub decyzjami administracyjnymi. Od roku 1990 nazwy ulic nadawane są uchwałami Rady Miasta na wniosek Urzędu Miasta i opiniowane przez jej podkomisję problemową.
Oświetlenie. Od średniowiecza do oświetlania najważniejszych ulic w mieście służyły łuczywa i kaganki, umieszczane głównie na ich narożnikach. Pierwsze lampy olejowe zawieszono na słupach lub linach nad ulicą 25 X 1766 roku na obszarze Głównego i Starego Miasta: 808 dużych (zwanych od specjalnej konstrukcji elberfeldzkimi) w miejscach szczególnie ważnych i 36 mniejszych, obsługiwanych przez pracowników mających siedzibę w Baszcie Kotwiczników (q baszty, q Brama Kotwiczników). W roku 1795 oświetlenie otrzymały ulice na Starym Mieście: 580 lamp, na Starym Przedmieściu: 250, na Dolnym Mieście i Długich Ogrodach: 280, obsługiwane (napełniane i czyszczone) przez punkty działające w każdej z dzielnic. U schyłku 1. połowy XIX wieku było ogółem 130 dużych i 1721 małych lamp. Koszt utrzymania oświetlenia (bez robocizny dla brygad dozorujących) wynosił rocznie 23 850 marek. Lampy umieszczane były na rogach ulic, na łańcuchach nad budynkami i na samych budynkach, zapalane o zmroku, wygaszane o 23.30 (ze względu na szybkie wypalanie oleju), nie funkcjonowały w okresie letnim. Baza techniczna oraz magazyn oleju znajdowały się w Baszcie Kotwiczników.
W celu polepszenia sytuacji 8 V 1844 roku zgłoszono projekt oświetlenia ulic lampami gazowymi (na wzór Berlina, gdzie system wprowadzono w 1826, oraz Londynu) i budowy q gazowni. Po jej uruchomieniu 21 XII 1853 roku na Starym Przedmieściu i Głównym Mieście (po obecną ul. Szeroką) funkcjonowało 312 latarń ulicznych zasilanych gazem. W roku 1858 było ich 757, 1 VIII 1887 uruchomiono oświetlenie obecnej ul. Partyzantów we q Wrzeszczu (z latarniami co 80 m). Od roku 1890 wprowadzono również oświetlenie lampami żarowymi, a po roku 1900 na niektórych ulicach oświetlenie elektryczne. Po II wojnie światowej oświetlenie ulic lampami gazowymi wzrastało do roku 1958 (1948 – 917 latarń, 1950 – 1059, 1953 – 1243, 1955 – 1314, 1958 – 1345), po czym nastąpił spadek (1961 – 1015, 1963 – 517, 1965 – 220, 1966 – 94) związany z powszechnym zastosowaniem oświetlenia elektrycznego (przy jednoczesnym wykorzystaniu coraz wyższych masztów i energooszczędnych źródeł światła). W roku 1970 zlikwidowano ostatnich sześć latarni gazowych, w roku 1978 (w 125-lecie uruchomienia gazowni) zamontowano symboliczne cztery latarnie gazowe przy ul. Latarnianej (pomysł szybko upadł). 1 II 1968 roku na skrzyżowaniu ul. Okopowej i Podwala Przedmiejskiego uruchomiono pierwszą w Gdańsku sygnalizację świetlną.
Zob. też: q Chlebnicka, q Chrobrego Bolesława, q Długa, q Długi Targ, q Długie Ogrody, q Długie Pobrzeże, q Grunwaldzka (aleja), q Hallera (aleja), q Kurkowa, q Mariacka, q Motławska, q Ojcowska, q Piwna, q Powstańców Warszawskich, q Szeroka, q Świętego Ducha, q Trakt św. Wojciecha, q Wiślna, q Zwycięstwa (aleja)
