TYTOŃ
| < Poprzednie | Następne > |
TYTOŃ. Nałóg palenia tytoniu w postaci papierosów czy fajek dotarł do Gdańska wraz z marynarzami i podróżnikami w początku XVII wieku. W Gdańsku i jego kaszubskich okolicach przyjął się też zwyczaj zażywania sproszkowanego tytoniu, czyli tabaki. Już w XVII wieku działali w mieście producenci i sprzedawcy wyrobów tytoniowych, zjawisko to nie zostało jednak jeszcze przebadane. Wyjątkowo wiadomo, że w 1765 sprowadzono drogą morską do Gdańska: 1897 kamieni tytoniu w liściach (około 26 ton), 20 414 kamieni tytoniu prasowanego (341 ton) i 27 692 kamienie tytoniu w skrętach (415 ton). Brak danych, aby ustalić, ile z tego zużyto w samym Gdańsku. Palenie papierosów, grożące zaprószeniem ognia, skutkowało zakazem palenia tytoniu na ulicach Gdańska od XVII wieku do 1846, na spichlerzach przepis ten zniesiono dopiero we wrześniu 1863.
Produkcja wyrobów tytoniowych opierała się na przygotowaniu tytoniu surowego poprzez jego fermentację do przerobu, następnie na maszynowej lub częściowo ręcznej produkcji finalnych wyrobów. Do napędu maszyn w 1. połowie XIX wieku używano turbin wodnych, a w 2. połowie XIX wieku motorów gazowych. Po 1900 produkcję maszynową ułatwiały silniki elektryczne.
Najbardziej nowoczesną fabryką po 1911 była wytwórnia Stambul Jacoba Borga, w specjalnie na ten cel zbudowanym budynku przy ul. Lastadia 35. Maszyny do produkcji sprowadzano z Europy Zachodniej. Wprowadzenie po 1920 wysokich ceł na gotowe wyroby tytoniowe spowodowało powstanie w Gdańsku wielu ich wytwórni, prowadzonych przez osoby fizyczne i spółki. Mieściły się one na ogół w dawnych wojskowych fabrykach i koszarach. Zatrudniały od kilkunastu do kilkudziesięciu robotników, głównie kobiet, przy bezpośredniej produkcji i pakowaniu wyrobów. Kolorowych, firmowych opakowań dostarczały miejscowe drukarnie. Kres działalności tych wytwórni położyło wprowadzenie 1 I 1926 wysokich ceł na surowy tytoń oraz najpierw w Polsce, w 1922, a od 1 VII 1927 również w Gdańsku państwowego monopolu tytoniowego.
18 VI 1927 utworzono międzynarodową spółkę (z udziałem kapitału polskiego) i przystąpiono do budowania nowej fabryki Danziger Tabak - Monopol ( Fabryka Monopolu Tytoniowego) przy Weidengasse (ul. Łąkowa) 39/44, zajmującej się produkcją i dystrybucją wyrobów tytoniowych. Koncesje na kontynuację produkcji otrzymały od niej tylko nieliczne firmy. Konkurencją dla gdańskich producentów były sprowadzane masowo, gotowe wyroby z Polski i Niemiec, przy jednoczesnym blokowaniu eksportu do Polski w związku z obowiązującym w niej monopolem państwowym. Po 1930 działały już tylko nieliczne gdańskie zakłady zajmujące się głównie produkcją tabaki mającej zbyt na Kaszubach.
Wyroby tytoniowe sprzedawano w postaci gotowych papierosów z ustnikami lub bez, cygar, tytoniu fajkowego, pokrojonego tytoniu do samodzielnego robienia papierosów oraz tabaki do zażywania (Schnupftabak) lub żucia (Kautabak). Markowe wyroby tytoniowe, głównie cygara, były nadal przedmiotem importu z Kuby i krajów Europy Zachodniej. W 1928 na terenie II Wolnego Miasta Gdańska sprzedano: 214 890 668 sztuk papierosów, 11 992 128 sztuk cygar, 557 411 sztuk tabaki do żucia oraz 150 ton tytoniu luzem do fajek i własnoręcznego robienia papierosów, a także 22 tony tabaki do zażywania. Do gdańskich zakładów sprowadzono zaś 6346 ton surowego tytoniu; preferowany był tytoń turecki i podobne do niego gatunki z krajów bałkańskich i Rosji.
| Lp. | Nazwa firmy | Adres | Okres działania | Właściciel, forma prawna | Nazwa wyrobu firmowego | Pracownicy |
|---|---|---|---|---|---|---|
| 1. | Adam’s Zigarrenfabrik filia zakładu z Bydgoszczy |
Brotbänkengasse 37 (ul. Chlebnicka) | 1920–1925 | GmbH (spółka z o.o.) | ||
| 2. | A.A. Boniakowski | Röpergasse 15 (ul. Powroźnicza) | 1839 | A.A. Boniakowski | ||
| 3. | Borries Conrad & Co. | Heilige-Geist-Gasse 81 (ul. św. Ducha) | 1908–1921 | Conrad Borries | ||
| 4. | Carl Conrad form. Reinhold Klan Tabakfabrik | Altstädtischer Graben 106 (ul. Podwale Staromiejskie) | 1924 | Carl Conrad | ||
| 5. | Cuba Zigarettenfabrik GmbH | Poggenpfuhl 66 (ul. Żabi Kruk) | 1922–1926 | GmbH (spółka z o.o.) | Cuba | |
| 6. | Danziger Tabak-Monopol AG | Weidengasse 39/44 (ul. Łąkowa) | 1927–1945 | AG (spółka akcyjna) | ||
| 7. | Dübek Tabak-Fabrik | Vorstädtischer Graben 34 (ul. Podwale Przedmiejskie) | 1923–1927 | GmbH (spółka z o.o.) | ||
| 8. | Dukat Tabak- und Zigarettenfabrik AG | Englischer Damm 11 (ul. Angielska Grobla) | 1924–1927 | AG (spółka akcyjna) | Dukat | |
| 9. | Freiherr Tabakfabrik | Redefkeweg 8 (ul. Uczniowska) | 1925 | GmbH (spółka z o.o.) | Freiherr | |
| 10. | Bernhard Freymann Tabakfabrik | Vorstädtischer Graben 49 (ul. Podwale Przedmiejskie) | 1924–1928 | Bernhard Freymann | ||
| 11. | H. Garbaty Tabakfabrik GmbH | Weidengasse 35/39 (ul. Łąkowa) | 1924–1928 | GmbH (spółka z o.o.) | ||
| 12. | Carl August Gerbis Zigarrenfabrik | Melzergasse 2 (ul. Słodowników) | 1892 | Carl August Gerbis | ||
| 13. | Julius Gosda Tabakfabrik | Häkergasse 5 (ul. Straganiarska) | 1910–1945 | 1910–1916 Julius Gosda sen. (1848–1918) 1916–1945 Julius Gosda jun. |
||
| 14. | Niklos Orientaliche Tabakschneiderei und Zigarettenfabrik Z.M.Guza Tabakfabrik |
Olivaer Straße 53/54 (ul. Oliwska) | 1921–1923 1923–1924 |
1921–1923 Dembski & Co. 1923–1924 Zofia Guz |
||
| 15. | Halpaus Zigarettenfabrik GmbH | Reitergasse 13/15 (ul. Ułańska) | 1920–1925 | GmbH (spółka z o.o.) | ||
| 16. | M.A. Hasse Tabakfabrik M.A.Hasse Nachf. |
1782–1825 Rechtstädtischer Graben (nie istnieje) 1826–1919 Altstädtischer Graben 6 (ul. Podwale Staromiejskie) |
1782–1928 | 1782–1820 Martin August Hasse sen. 1821–1878 Martin August Hasse jun. 1878–1888 Carl Gustav Hasse (1827–1988) 1888–1919 Franz Hasse (1844 po 1928) 1919–1928 Paul Schmidt z Altony |
1893 – 34 1894 – 29 1895 – 35 1896 – 31 1897 – 26 1907 – 18 | |
| 17. | Hellas Zigarettenfabrik GmbH | Weidengasse 35/39 (ul. Łąkowa) | 1920–1927 | GmbH (spółka z o.o.) | Hellas | |
| 18. | K. Henckel | Mattenbuden 22/23 (ul. Szopy) | 1924 | Karl Henckel | ||
| 19. | Kismet Danziger Tabakfabrik AG | Hauptstraße 91 (al. Grunwaldzka) | 1920–1928 | 1920–1923 AG (spółka akcyjna) 1923–1928 GmbH (spółka z o.o.) |
Kismet | |
| 20. | Kosmos Tabakfabrik | Friedenssteg 12 (ul. Sienkiewicza) Mausegasse 10 (ul. Owsiana) |
1926–1928 | Bruno Koschnitzki, GmbH (spółka z o.o.) | ||
| 21. | Paul Krumbügel | Jopengasse 20 (ul. Piwna) | 1928–1931 | Paul Krumbügel | ||
| 22. | W.J. Liebisch Zigarrenfabrikant | Korkenmachergasse 6 (ul. Szewska) | 1839 | Wenzel Joseph Liebisch | ||
| 23. | C. Malkentin Tabakfabrikant | Altstädtischer Graben 6 (ul. Podwale Staromiejskie) | 1800–1825 | Christian Malkentin | ||
| 24. | Metella Tabak- und Zigarettenfabrik | Samtgasse 6/8 (ul. Aksamitna) | 1926–1927 | GmbH (spółka z o.o.) | Metella | |
| 25. | E.I. Michaelson Zigarrenfabrikant | 1839 Breitgasse 9 (ul. Szeroka) 1874 Heilige-Geist-Gasse 112 (ul. św. Ducha) 1882 1. Damm 22 (ul. Grobla I) |
1839–1885 | 1839–1870 Elias Isack Michaelson 1870–1882 Salomon Elias Michaelson 1882–1885 Otto Prahl |
||
| 26. | J. Michaelson | Schüsseldamm 33 (ul. Łagiewniki) | 1892 | Joseph Michaelson | ||
| 27. | Wilhelm von Niemierski & Co. Ostdeutsche Zigarren- und Tabakmanufaktur Wilhelm von Niemierski & Co. Zigarrenfabriken Danzig-Śliwice |
Poggenpfuhl 79 (ul. Żabi Kruk) | 1905–1912 1914 1921–1924 |
1905–1912 Wilhelm von Niemierski & Co. | 1907 – 70 | |
| 28. | J. Omiczynski Tabakfabrikant | Heilige-Geist-Gasse 126 (ul. św. Ducha) | 1839 | J. Omiczynski | ||
| 29. | Orient Zigarettenfabfik GmbH | Adebargasse 3 (ul. Pszenna) | 1922–1927 | GmbH (spółka z o.o.) | Orient | |
| 30. | Osman Pascha Zigarettenfabrik | Fleischergasse 35 (ul. Rzeźnicka) | 1905 | Paul Krüger | Osman Pascha | |
| 31. | Osman Tabak und Zigarettenfabrik | Kaserne Roggen. Langgarten Hintergasse 8 (ul. Sadowa) | 1921–1925 | GmbH (spółka z o.o.) | ||
| 32. | Poll & Co. Tabakfabrik | Heilige-Geist-Gasse 137/138 (św. Ducha) | 1865–1922 1922–1929 |
1865–1988 Peter Poll (1820–1888) 1865–1881 Martin Poll (1823–1881) 1888–1922 Peter Martin Wilhelm Poll (1853–1923) I 1888–1921 Wilhelm Hermann Neumann 1922–1929 GmbH (spółka z o.o.) |
1893 – 34 1894 – 33 1895 – 38 1896 – 29 1897 – 32 1907 – 29 | |
| 33. | C.H. Preuss | Holzmarkt 25 (Targ Drzewny) | 1831 | Carl Heinrich Preuss | ||
| 34. | Rumi Zigarettenfabrik | Poggenpfuhl 36/37 (ul. Żabi Kruk) | 1900 | Ludwig Tetzlaff i Josef von Paledzki | Rumi | |
| 35. | O. Saabel Schnupftabak- und Tabakfabrik O. Saabel GmbH |
Pfefferstadt 18 (ul. Korzenna) | 1874–1928 | 1874–1893 Otto Friedrich Saabel (1840–1893) 1893–1896 Otto F. Saabel – spadkobiercy 1896–1925 Arie Goldfarb (1855–1925) 1925–1928 GmbH (spółka z o.o.) |
1893 – 19 1894 – 24 1895 – 21 1896 – 13 1897 – 13 1907 – 13 | |
| 36. | Saratti Türkische Tabak- und Zigarettenfabrik | Adebargasse 3 (ul. Pszenna) | 1918–1921 | Jacob Blum | Saratti | |
| 37. | Sarmatia Zigarettenfabrik | Weißmönchen-Hintergasse 27 (ul. Podbielańska) | 1924–1928 | Carl Blöch | Sarmatia | |
| 38. | Oskar Schmidt Zigarettenfabrik B. Schmidt B. Schmidt Nachf. |
Rähm (ul. Sukiennicza) 15 1922–1930 Oliva Schefflerstraße 9 (ul. Hołdu Pruskiego) |
1892–1899 1908–1918 1923–1929 |
1892–1896 Julius Oskar Schmidt (1841–1896) 1896–1899 Laura Schmidt, wdowa 1908–1918 Berta Schmidt 1921 Bruno Fuhrmann 1922–1929 Leonhard Munth |
1896 – 4 | |
| 39. | J. Schöler Tabakfabrikant | Pfefferstadt 20 (ul. Korzenna) | 1817–1929 | Johann Carl Schöler | ||
| 40. | J. Seydel & Co. | Große Scharmachergasse 9 (ul. Kołodziejska) | 1892 | Otto Brenner | 1893 – 22 | |
| 41. | Smyrna Brenner und Heymann Zigarettenfabrik Smyrna Zigarettenfabrik und Julius Meyer Nachf. |
Langgasse (ul. Długa) 85 | 1900 1905–1928 |
1900 Otto Brenner i Hermann Heymann 1905–1928 Otto Brenner (1867–1939) |
Smyrna |
1907 – 9 |
| 42. | Stambul Tabak- und Zigarettenfabrik Danzig-Berlin-Hamburg Stambul Tabak- und Zigarettenfabrik AG |
1893–1911 Hundegasse (ul. Ogarna) 33 (kamienica właściciela), 97 (sklep) 1911–1928 Lastadie 35 (ul. Lastadia) |
1893–1928 1923–1929 |
1893–1925 Jacob Borg (1860–1929) 1925–1929 AG (spółka akcyjna) |
Stambul | 1896 – 15 1897 – 15 1907 – 99 |
| 43. | Tabakindustrie Gesellschaft GmbH Danzig | Langgasse 14 (ul. Długa) | 1920–1928 | GmbH (spółka z o.o.) | ||
| 44. | Tessmer | Drehergasse 21 (ul. Tokarska) | 1897 | August Tessmer | 1897 – 65 | |
| 45. | Vistulla Tabak- und Zigarettenfabrik | Böttchergasse 23/27 (ul. Bednarska) | 1922–1927 | GmbH (spółka z o.o.) | Vistulla | |
| 46. | Westpreußische Tabakindustrie GmbH Tabakfabrik | Hopfengasse 74 (ul. Chmielna) | 1941 | GmbH (spółka z o.o.) | ||
| 47. | Xanty-Jaka Zigaretten- und Tabakfabrik | 1921 Breitgasse 88 (ul. Szeroka) 1924 Bastion Roggen, Langgarten Hintergasse 8 (ul. Sadowa) |
1920–1928 | GmbH (spółka z o.o.) | Xanty-Jaka | |
| 48. | Yenidze Oriental Tabak- und Zigarettenfabrik | 1918 Langgasse 67 (ul. Długa) 1924 Eschenweg 6 (ul. Jesionowa) |
1918–1928 | GmbH (spółka z o.o.) | Yenidze | |
| 49. | K.W. Zobel Zigarettenfabrik | 1892 Breitgasse 53 (ul. Szeroka) 1897 Breitgasse 90 (ul. Szeroka) |
1892–1900 | Karl Wilhelm Zobel (1836–1915) | 1896 – 21 1897 – 15 | |
