FLOTA KAPERSKA (KRÓLEWSKA)
| < Poprzednie | Następne > |
FLOTA KAPERSKA (Królewska). Flota, działająca 1560–72, składała się z uzbrojonych statków handl. Zorganizowana przez króla pol. Zygmunta Augusta w związku z realizacją polityki morskiej monarchy oraz wojną inflancką była namiastką pol. floty wojennej. W 1560 Zygmunt August postanowił założyć blokadę gosp. portu w Narwie, by w ten sposób utrudniać kontakty handl. (w tym zaopatrywanie się w broń) Wielkiego Księstwa Moskiewskiego. Wystawiono wówczas 7 tzw. listów kaperskich przeznaczonych dla szyprów, którzy zechcieli podjąć ryzyko łupienia pod egidą królewską statków uczestniczących w żegludze narewskiej. Jednym z pierwszych „strażników morza” (termin ukuty przez dyplomację władcy) został gd. szyper Matthias Scharping dowodzący statkiem „Greife” („Gryf”), który przeszedł wraz z innymi kaprami na służbę królewską (m.in. gdańszczanie Martin Preuss i Niclas Figenow).Zainteresowanie gd. szyprów działalnością kaperską wynikało z przyczyn gosp. i wiązało się ze stopniowym wycofywaniem się Gd. z akty- wnego handlu morskiego na rzecz pośrednictwa handl. na terenie miasta, co spowodowało pojawienie się grupy bezrobotnych szyprów i marynarzy. W kaperstwie upatrywali źródła dochodów niektórzy gd. armatorzy i kupcy, np. Paul Glasow (posiadał udziały w co najmniej 23 statkach kaperskich). Do zadań f.k. należało atakowanie nieprzyjacielskich statków handl. (gł. duńskich), które następnie wraz ze znajdującymi się na nich towarami były zajmowane, odprowadzane do portu w Gd., po czym sprzedawane dla zysku. Umowa pomiędzy królem a kaprami przewidywała, że dziesiąta część zdobytych w ten sposób łupów winna być przekazywana do skarbu królewskiego.Działalność kaprów, jako sprzeczna z interesami Gd., spotkała się najpierw z niechęcią, a nast. otwartą wrogością ze strony władz miejskich. Zastrzeżenia Rady Miejskiej budziła nieuregulowana kwestia sprawowania jurysdykcji nad „strażnikami morza”, a także groźba reperkusji wobec handlu gd. Do 1564 władze Gd. nie przeciwstawiły się otwarcie królowi, tolerując operowanie f.k. z portu gd., dopiero 1565 podjęły działania zmierzające do usunięcie statków kaperskich z miasta. W 1567 baza floty przeniesiona została do Pucka, choć kaprzy zawijali często do Gd., port pucki nie posiadał bowiem odpowiedniego zaplecza logistycznego. Dochodziło na tym tle do zatargów pomiędzy Gd. a reprezentującą monarchę powołaną 1568 q Komisją Morską.Eskalację konfliktu spowodowały wydarzenia z nocy z 18 na 19 VI 1568, gdy grupa kaprów królewskich napadła i ograbiła kaszubskich chłopów przybyłych z towarami do Gd. Jedenastu ujętych kaprów osądzono i skazano 23 VI 1568 na karę śmierci przez ścięcie, ignorując tym samym roszczenia Komisji Morskiej, domagającej się przekazania winnych pod jej jurysdykcję. Wkrótce też komendant twierdzy w q Wisłoujściu, Jost Zander, polecił ostrzelać z armat wchodzące do portu gd. okręty kaperskie (jeden zatonął).Na sejmie lubelskim 1569 obradowano m.in. nad sprawą stosunku Gd. do kaprów, 4 spośród nich, jako najbardziej zasłużonych w służbie królewskiej, zostało w akcie demonstracji przychylności wobec nich nobilitowanych (Niclas Figenow, Johann Tressler, Asmus Gendrichsen i Michael Starosta). W 1571 Komisja Morska ogłosiła w imieniu króla 28 artykułów określających prawa i przywileje kaprów królewskich; ustalały one formułę przysięgi „żołnierzy morskich” składanej przed komisją (reprezentującą władcę), określały przepisy karne i obowiązki szyprów w trakcie działań zbrojnych, tryb postępowania z jeńcami i łupami, przede wszystkim obowiązek rozliczania się przed komisją i zdawania jej wszystkich zdobyczy pozyskanych przez kaprów. Artykuły te nie doczekały się jednak pełnej realizacji. W tym czasie liczebność f.k. osiągnęła stan 20–25 statków. Zaprzestała działalności 1572 (ograniczonej już po podpisaniu w 1570 pokoju kończącego wojnę inflancką) wobec wrogiej postawy Gd. oraz śmierci króla Zygmunta Augusta. Zob. też q gdańska flota kaperska.
