TOWARZYSTWO MIŁOŚNIKÓW WILNA I ZIEMI WILEŃSKIEJ ODDZIAŁ POMORSKI
TOWARZYSTWO MIŁOŚNIKÓW WILNA I ZIEMI WILEŃSKIEJ ODDZIAŁ POMORSKI. 28 XII 1988 w Klubie Studentów Wybrzeża Żak w Gdańsku powołano oddział Towarzystwa Miłośników Wilna i Ziemi Wileńskiej. Był to pierwszy oddział terenowy Towarzystwa, zarejestrowanego 17 XI 1988 w Urzędzie Wojewódzkim w Toruniu. Inicjatorami powołania stowarzyszenia było kilku pracowników naukowych Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, pochodzących z Wilna i jego okolic. Na siedzibę organizacji wybrano Toruń. Wkrótce oddział gdański stał się jedną z kilkunastu jednostek terenowych Towarzystwa.
Zebranie założycielskie oddziału gdańskiego odbyło się 4 I 1989 w Domu Technika, wzięło w nim udział ponad 300 osób. Na prezesa oddziału wybrano Ryszarda Śnieżko (radny Miasta Gdańska w latach 1998–2002), na I wiceprezesa – prof. Edwarda Borowskiego, na II wiceprezesa – dr Janusza Ciemnołońskiego; sekretarzem została Janina Jankowska, skarbnikiem – dr Barbara Adamowicz-Klepalska, a członkiem Zarządu – Henryk Sobolewski. Powołano Komisję Rewizyjną, której przewodniczącym został Jerzy Kotkowski, a jej członkami prof. Franciszek Milkiewicz i Tadeusz Rancew. Ryszard Śnieżko ustąpił ze stanowiska prezesa Towarzystwa po trzech miesiącach, a jego miejsce zajął prof. Edward Borowski, kierujący gdańskim oddziałem w latach 1989–2011. Początkowo zebrania Zarządu Oddziału odbywały się w Katowni. W marcu 1989 uzyskano siedzibę przy ul. Curie-Skłodowskiej w Sopocie, w październiku 2003 przy ul. Haffnera.
W 2008 oddział gdański zmienił nazwę na Towarzystwo Miłośników Wilna i Ziemi Wileńskiej Oddział Pomorski. Zmiana (formalna) była podyktowana potrzebą uzyskania odrębnej osobowości prawnej, pomocnej głównie w staraniu o granty. Jednocześnie zasięg działalności rozszerzono na teren Pomorza, także poza Trójmiastem (realizacja projektów m.in. w Tczewie i Słupsku). Od grudnia 2010 siedziba mieści się przy ul. 3 Maja w Sopocie. W 2011 prezesem oddziału została Bożena Kisiel.
Towarzystwo jest organizacją pozarządową powstałą dzięki transformacji ustrojowej w Polsce. Przemiany te umożliwiły zrzeszanie się oraz podjęcie działań na rzecz przywrócenia pamięci zbiorowej osób wywodzących się z dawnych Kresów Wschodnich II Rzeczpospolitej, co było niemożliwe w czasach PRL, gdy niechętnie poruszano kwestie związane z dawnymi mieszkańcami Kresów. Działalność Towarzystwa umożliwiła prezentowanie wspomnień, opracowań, zbieranie materiałów źródłowych i pamiątek, rozmowy o historii poszczególnych osób i rodzin, ich funkcjonowaniu w określonym kontekście społecznym, w tym także na terenie Gdańska.
Od początku działalności Towarzystwa istotne było również udzielanie wszelkich form wsparcia rodakom, którzy pozostali na terenie dzisiejszej Litwy i Białorusi. Organizowano na terenie całego województwa pomorskiego wydarzenia rozpowszechniające wiedzę na temat historii i współczesności Wileńszczyzny. Towarzystwo uczestniczyło w działaniach zmierzających do stworzenia Uniwersytetu Polskiego w Wilnie oraz w organizacji działań edukacyjnych, których celem było udzielenie pomocy w odbudowywaniu polskich elit intelektualnych na Litwie.
Głównym celem Towarzystwa jest zachowanie i propagowanie tradycji związanych z Wileńszczyzną, podtrzymanie więzi łączących gdańszczan z wilnianami, współpraca z różnymi środowiskami w celu utrwalania oraz rozwijania wiedzy o przeszłości i współczesności Wilna i ziemi wileńskiej, podtrzymywanie relacji pomiędzy miłośnikami tego regionu, wspieranie badań poświęconych dawnym Kresom oraz inicjowanie działań w zakresie krzewienia wiedzy i kultury. Istotnym elementem jest również współpraca z różnymi organizacjami oraz instytucjami na Litwie, która zmierza do budowania dobrych relacji polsko-litewskich.
Do inicjatyw Towarzystwa należą m.in.: uroczyste obchody dnia św. Kazimierza; współpraca z Pomorskim Centrum Edukacji Nauczycieli w Gdańsku w ramach organizacji szkoleń dla nauczycieli z polskich szkół na Litwie (od 1991); udział w Festynie Organizacji Pozarządowych w Sopocie; coroczne Wileńskie Spotkania Opłatkowe; realizacja cyklicznych „Spotkań Wileńskich” czy „Kina Wileńskiego”; stworzenie i prowadzenie Cyfrowego Archiwum Pomorskich Kresowiaków w oparciu o wspomnienia przedstawiane w cyklu Nasze losy. Bogaty zbiór materiałów audio został w 2020 przekazany do działającego w strukturach Muzeum Gdańska Gdańskiego Archiwum Historii Mówionej; odsłonięcie 5 IX 2015 w Gdańsku obelisku upamiętniającego 70. rocznicę przybycia Kresowian do Gdańska; realizowanie międzynarodowych konferencji naukowych pod hasłem „Przenikanie się kultur” we współpracy z Wydziałem Historycznym Uniwersytetu Gdańskiego. Wydarzeniom towarzyszyły wystawy; współorganizacja Festiwalu Wilna w Gdańsku, w tym realizacja własnych projektów; organizacja prelekcji i wykładów; przyjazdu na Konferencję Młodych Naukowców dzieci z Białorusi i Litwy; organizacja cyklu wydarzeń na 20. rocznicę podpisania porozumienia o współpracy pomiędzy Gdańskiem a Wilnem; pozyskiwanie młodzieży, zarówno uczniów gdańskich szkół, jak i studentów gdańskich uczelni do współpracy w realizacji różnych projektów.
Stowarzyszenie posiada stronę internetową http://tmwizw.tk/, na której umieszczone zostały m.in. podstawowe informacje o Towarzystwie, a także o wiadomości o jego działalności i celach, interesujące artykuły związane z Wilnem i ziemią wileńską oraz wspomnienia.
Bibliografia:
Jubileusz 30-lecia Towarzystwa Miłośników Wolna i Ziemi Wieleńskiej oddział Pomorski, Gdańsk 2019.
Alina Sobolewska, Każdy na swój sposób płaci za swoje tęsknoty…, Studium Vilnense, t. 17, 2020, s. 52–55.
Jarosław Tomczyk, Bożena Kisiel, wileńska gdańszczanka, „Magazyn Kurier Wileński”, 24 (69), Wilno 2021, s. 21.
