EPIDEMIE 1801–1945

< Poprzednie

Następne >

Odkażony, ostemplowany na czerwono, list wysłany z Gdańska w czasie epidemii w 1831

Fragment mapy z 1868, na której kropkami zaznaczono posesje ze śmiertelnymi ofiarami epidemii cholery w Gdańsku do połowy XIX wieku

EPIDEMIE 1801–1945. Wojny napoleońskie, w tym oblężenie Gdańska w latach 1807 i 1813, spowodowały wzrost zachorowań. Wystąpiły przypadki tyfusu (duru brzusznego), głównie wśród żołnierzy powracających spod Moskwy na przełomie lat 1812/1813. Apogeum nastąpiło w lutym i marcu 1813, obok żołnierzy ofiarą choroby – kończącej się przeważnie śmiercią – była także ludność cywilna. Od stycznia do maja 1813 (kiedy choroba wygasła) zmarło z jej powodu ponad 10 tysięcy żołnierzy i około 5 tysięcy mieszkańców Gdańska.

W XIX wieku pojawiła się nowa choroba: cholera, przywleczona z Indii – przez środkową i zachodnią Rosję – do Królestwa Polskiego oraz krajów Europy Środkowej, w tym do Gdańska. Często nosicielami byli polscy flisacy. Nie zawsze kwarantanna i izolacja zapobiegały jej rozprzestrzenianiu. Atak choroby zakaźnej (charakteryzującej się wysoką temperaturą, wymiotami, biegunką, prowadzącymi do odwodnienia organizmu) nastąpił w Gdańsku w 1831. Zachorowania stwierdzono 27 maja wśród robotników w Nowym Porcie, co wskazywało na przywleczenie choroby drogą morską. W pierwszym miesiącu odnotowano 400 zachorowań i 300 zgonów. 31 V 1831 powołano w Gdańsku specjalną komisję sanitarną, przy pomocy policji wprowadzającą restrykcyjne przepisy. Świat lekarski Prus, w tym Gdańska, był zaskoczony rozmiarami, nie znał przyczyn epidemii i metod jej leczenia, brak było skutecznego środka farmakologicznego. Jedynym ratunkiem pozostawały izolacja chorych oraz wyznaczenie osobnych miejsc do pochówku zmarłych. Skuteczny okazał się kordon sanitarny wokół Gdańska, zorganizowany przez armię pruską, która oddelegowała do tego zadania 20 000 żołnierzy. Granica kordonu, opasująca Gdańsk lądowym półkolem, sięgała na północy Małego Kacka, na południu – Tczewa. Przekroczenie jej wymagało 20 dni kwarantanny, do łamiących ten zakaz wojsko miało prawo strzelać; korespondencja przechodziła przez specjalne odkażające śluzy (po przekłuciu przesyłki odkażano ją w oparach podgrzanego octu, spalanej siarki i saletry). Mimo tych zabiegów liczne przypadki zachorowań na cholerę odnotowano też w Prusach Wschodnich i na Pomorzu. W XIX wieku choroba nawiedzała Gdańsk czternaście razy.

Po 1870 polepszenie stanu sanitarnego miasta, założenie wodociągów z czystą wodą i sieci kanalizacyjnej, profilaktyka, walka lekarzy z odwodnieniem organizmu u chorych poprawiły sytuację.

Epidemie cholery w XIX wieku

Rok	Okres epidemii	Liczba chorych	Liczba zmarłych	Procent zmarłych do chorych*
1831	maj–październik	1447	1056	73
1837	okres letni	779	566	73
1848	okres letni	1296	689	53
1849	maj–październik	1564	1006	64
1852	sierpień–listopad	brak danych	645
1853	czerwiec–listopad	952	529	56
1855	lipiec–sierpień	brak danych	989
1857	wrzesień–listopad	480	230	48
1859	sierpień	773	309	40
1866	lipiec	2652	1201	45
1867	lipiec–październik	499	374	75
1871	wrzesień–październik	brak danych	45
1873	czerwiec–wrzesień	brak danych	197
1893	październik–listopad	295	128	43
*Obliczenia autora. Źródło: A. Liévin, Danzig und die Cholera, Danzig 1868; informacje prasowe z lat 1871, 1873 i 1893. MrGl

Liczne przypadki zachorowań gdańszczan na dur brzuszny (tyfus), czerwonkę, biegunki niemowląt nie były zaliczane do chorób o charakterze epidemicznym. Postęp medycyny, profilaktyka i dobry stan sanitarny Gdańska wpłynęły na to, że w 1. połowie XX wieku jedyną odnotowaną epidemią była grypa, tzw. hiszpanka, szalejąca w całej Europie w latach 1918–1920 wskutek osłabienia organizmów przez niedożywienie, pogorszenia się stanu sanitarnego w wielu krajach ogarniętych I wojną światową, także załamanie się dotychczasowego systemu opieki zdrowotnej. W Gdańsku w latach 1918 i 1919 odnotowano po kilkaset zgonów (w tym śmierć po czterodniowej chorobie urzędującego nadburmistrza Heinricha Scholtza), w 1920 zaś jeszcze 352 przypadki śmierci na tę chorobę. MrGl