PROKURATURA GDAŃSKA
| < Poprzednie | Następne > |
PROKURATURA GDAŃSKA. W 1898–1920 w Gd. funkcjonował Königliches Landesgericht (Królewski Sąd Krajowy), któremu podlegały Amtsgerichte (sądy grodzkie) w Kościerzynie, Kartuzach, Tczewie, Wejherowie, Starogardzie, Pucku, Skarszewach, Sopocie i Gdańsku. Sądem wyższej instancji był Oberlandesgericht (Wyższy Sąd Krajowy) dla prowincji Prusy Wsch., z siedzibą w Kwidzynie. Sądem najwyższym dla wszystkich sądów był Reichsgericht (Sąd Rzeszy) w Berlinie (q sądownictwo w Gd.). Na podstawie znowelizowanej 20 V 1898 ustawy z 27 i 1877 o ustroju sądów, na podstawie której dokonano reorganizacji wymiaru sprawiedliwości Rzeszy Niemieckiej, przy każdym sądzie ustanowiono prokuratury jako publiczne organy oskarżycielskie. Zatrudnieni prokuratorzy powołani byli do ścigania z urzędu, w imieniu państwa, sprawców przestępstw i ich oskarżania przed sądami. Prokuratorzy uzyskali takie same prawa jak sędziowie, w tym do identycznego wynagrodzenia, stabilności zatrudnienia oraz stanu spoczynku i związanego z tym wynagrodzenia. Sędziowie w prowadzonych sprawach byli niezawiśli, podlegali wyłącznie prawu. Prokuratorzy w prowadzonych postępowaniach karnych byli niezależni, jednakże podlegali adm. i organizacyjnemu nadzorowi państwa i administracji terenowej landów. Nadzór nad Prokuraturą Rzeszy sprawował Kanclerz Rzeszy. Nadzór nad prokuratorami krajowymi i grodzkimi poszczególnych landów sprawowały resorty sprawiedliwości tych landów. Po utworzeniu II WMG, na jego terytorium ustanowiono odrębną strukturę wymiaru sprawiedliwości. Stanowienie prawa i wymiar sprawiedliwości podporządkowano q Volkstagowi i wybranemu przez niego q Senatowi. Senat za pośrednictwem resortu sprawiedliwości sprawował nadzór nad wymiarem sprawiedliwości, gł. nad prokuraturą. Uprawniony był do podejmowania wszelkich decyzji administracyjno-organizacyjnych dotyczących sądów i prokuratur, bez możliwości wpływania na orzecznictwo i tok prokuratorskich postępowań przygotowawczych, czego nie zawsze przestrzegano. Organizacja i zakres działania wymiaru sprawiedliwości zostały praktycznie przejęte z Rzeszy Niemieckiej, z niewielkimi zmianami wprowadzonymi decyzjami konstytucji II WMG. Przyjęto także do stosowania prawo niem. W miejsce Królewskiego Sądu Krajowego utworzono w Gd. Wyższy Sąd Krajowy, z prokuratorem generalnym jako szefem Nadprokuratury Wyższego Sądu Krajowego i Sądu Krajowego w Gd. Sądem najwyższym pozostał Sąd Rzeszy Niemieckiej. W Gd. utworzono Sąd Krajowy z Prokuraturą Sądu Krajowego, której prokuratorzy uprawnieni byli do udziału, podejmowania decyzji, przejmowania spraw prowadzonych przez inne jednostki oraz oskarżania w każdej sprawie. Sądy Grodzkie utworzono w Gd., Sopocie, Nowym Dworze Gd. i Nowym Stawie. Prokuratorzy grodzcy jednakże funkcjonowali w zasadzie tylko przy Sądzie Grodzkim w Gd. i sporadycznie w Sopocie. Na mocy decyzji Senatu z 1920 dotychczasowi pracownicy sądów i prokuratur, w tym sędziowie i prokuratorzy, uzyskali prawo wykonywania nadal swoich obowiązków w wymiarze sprawiedliwości II WMG z zachowaniem wszelkich dotychczas uzyskanych i wysłużonych uprawnień. Prokuratorem (podobnie jak sędzią) mógł zostać wyłącznie obywatel II WMG lub Niemiec, po studiach prawniczych na niem.uczelniach, odbyciu trzyletniej praktyki sądowej w sądach niem., odbyciu stażu referendarskiego i sądowej asesury w jakimkolwiek sądzie i prokuraturze II WMG lub Niemiec. Prokuratorem przy sądzie grodzkim mógł zostać wieloletni urzędnik sądowy, po zdanym egzaminie prokuratorskim lub sądowym. Po wybuchu II w. świat. i likwidacji II WMG ponownie wprowadzono funkcjonowanie niem. wymiaru sprawiedliwości. 1 i 1940 dla q Okręgu Rzeszy Gd.-Prusy Zach. utworzono Wyższy Sąd Krajowy w Gd. z Nadprokuraturą Wyższego Sądu Krajowego w Gd. Wyższemu Sądowi Krajowemu w Gd. podporządkowano Sądy Krajowe wraz z prokuraturami w Gd., Bydgoszczy, Grudziądzu, Toruniu i Chojnicach. Wyższy Sąd Krajowy w Kwidzynie od 1943 przestał istnieć. Sądowi Krajowemu w Gd. podlegały sądy grodzkie jak przed i w. świat. Funkcjonowanie i kompetencje prokuratury w okresie okupacji uległy daleko idącym zmianom. Wprowadzono prawo wojenne, utworzono sądy specjalne, policyjne sądy doraźne, sądy wojenne. Prokuratorów powoływano do wojska jako oskarżycieli wojsk. Wyższy Sąd Krajowy w Gd. wraz z prokuraturą przestały funkcjonować z końcem 1944. Wówczas nastąpiła ich ewakuacja. Po zakończeniu II w. świat. do czasu powołania w Gd. Sądu Apelacyjnego i Prokuratury Sądu Apelacyjnego utworzono Sąd Okręgowy wraz z Prokuraturą Sądu Okręgowego i sąd grodzki, obejmujący obszar byłego II WMG. Sądy te i prokuratura podporządkowane zostały Sądowi Apelacyjnemu i Prokuraturze Sądu Apelacyjnego w Toruniu. Stan taki istniał do września 1945, kiedy utworzono w Gd. Sąd Apelacyjny wraz z Prokuraturą Sądu Apelacyjnego. Obejmowały one Pomorze Wsch. oraz pierwotnie Pomorze Zach., co w efekcie spowodowało, iż apelacja gd. była największą w kraju. Podporządkowane jej były: 1) Sąd Okręgowy w Gd. i Prokuratura Sądu Okręgowego w Gd., którym podlegały sądy grodzkie w Gd., Gniewie, Sopocie, Starogardzie Gd. i Tczewie; 2) Sąd Okręgowy w Gdyni i Prokuratura Sądu Okręgowego w Gdyni, którym podlegały sądy grodzkie w Gdyni, Kartuzach, Kościerzynie, Pucku, Skarszewach i Wejherowie; 3) Sąd Okręgowy w Elblągu i Prokuratura Sądu Okręgowego w Elblągu, którym podlegały sądy grodzkie w Elblągu, Malborku, Kwidzynie, Sztumie i Nowym Dworze Gd.; 4) Sąd Okręgowy w Koszalinie i Prokuratura Sądu Okręgowego w Koszalinie, którym podlegały sądy grodzkie w Koszalinie, Kołobrzegu, Białogardzie, Dobolicach, Czaplinku, Drawsku, Gryficach, Karlinie, Ławiczce, Połczynie, Świdwinie, Szczecinku, Trzebiatowie i Wałczu; 5) Sąd Okręgowy w Słupsku i Prokuratura Sądu Okręgowego w Słupsku, którym podlegały sądy grodzkie w Słupsku, Lęborku, Bytowie, Miastku i Sławnie; 6) Sąd Okręgowy w Szczecinie i Prokuratura Sądu Okręgowego w Szczecinie, którym podlegały sądy grodzkie w Szczecinie, Choszcznie, Gryfinie, Kamieniu, Myśliborzu, Nowogardzie, Pyrzycach, Stargardzie, Świnoujściu i Wolinie; 7) Od 1 V 1946 nowo utworzony Sąd Okręgowy i Prokuratura Sądu Okręgowego w Wałczu, którym podlegały sądy grodzkie w Wałczu, Drawsku, Choszcznie, Pyrzycach i Myśliborzu. Stan taki trwał do lipca 1949, gdy w Szczecinie powołano Sąd Apelacyjny z Prokuraturą Sądu Apelacyjnego, którym podporządkowano sądy okręgowe z prokuraturami tych sądów w Szczecinie, Koszalinie, Słupsku i Wałczu. Tym samym do lipca 1950 Sąd Apelacyjny i Prokuratura Sądu Apelacyjnego w Gdańsku były właściwe dla sądów okręgowych w Gd., Gdyni, Elblągu i podległych im sądów grodzkich. Przy Sądzie Apelacyjnym funkcjonowali prokuratorzy i wiceprokuratorzy, przy sądach okręgowych prokuratorzy, wiceprokuratorzy i podprokuratorzy. Ponadto funkcje prokuratorskie na podstawie odrębnych umocowań mogli pełnić asesorzy i referendarze śledczy. Prokuratorzy zostali podporządkowani Ministrowi Sprawiedliwości, który dla prokuratury był Prokuratorem Generalnym. Sędziom i prokuratorom przywrócono uprawnienia, które im służyły w okresie międzywojennym, to jest stabilność zatrudnienia i wynagrodzenia oraz stan spoczynku i związane z nim wynagrodzenie. Siedzibą Sądu Apelacyjnego i pozostałych sądów w Gd. wraz z prokuraturami tych sądów w Gd. stał się gmach Sądu w Gd., ul. Nowe Ogrody. 30 IX 1945 szefem Prokuratury Sądu Apelacyjnego w Gd. został dr Kazimierz Najsarek, były adwokat ze Lw. Z końcem 1949 został mianowany prezesem Sądu Apelacyjnego w Gd. Organizatorem Prokuratury Sądu Okręgowego w Gd. i jej szefem od 14 maja do września 1945 był Tadeusz Kuligowski, były adwokat. Z końcem 1945 wrócił do adwokatury. Organizatorem i pierwszym szefem Prokuratury Sądu w Gdyni został były prokurator Sądu Okręgowego w Nowogródku, Olgierd Jacuński. Organizatorem i pierwszym szefem Sądu Okręgowego w Elblągu został w czerwcu 1945 Kazimierz Giedroyć, podprokurator Sądu Okręgowego w Radomiu. Prokuratury tych sądów tworzono na zasadach organizacyjnych wdrożonych w okresie międzywojennym. Administracyjnie i organizacyjnie podlegały prezesom sądów okręgowych. Ustrój prokuratury uregulowany był na podstawie o przepisów obowiązujących w sądach powszechnych. W czerwcu 1945 w Gd. powołano Prokuraturę Specjalnego Sądu Karnego. 6 VI 1945 jej szefem mianowano byłego prokuratora Sądu Okręgowego w Łucku, Stanisława Stachurskiego. Był nim do czasu likwidacji 2 XI 1946 Sądu Karnego. Przygotował proces kapo i nadzorczyń SS z q obozu Stutthof w maju 1946. 16 XI 1945 powstała w Gd. delegatura Komisji Specjalnej, powołanej do walki z nadużyciami, szkodnictwem gosp. i korupcją. Jej szefem od rozpoczęcia działalności w lutym 1946 został prokurator Sądu Okręgowego Edmund Strubiński. Działalność komisji zawieszono 1 III 1955. Ponadto w Gd. działał Wojskowy Sąd Rejonowy z prokuraturą tego sądu (zajmującą się 1948–55 gł. śledztwami dotyczącymi działalności osób i organizacji antyrządowych) i Ekspozytura Wojskowej Dyspozytury PKP. Od 1947 do poł. lat 50. XX w. w q Oliwie funkcjonowała Średnia Szkoła Prawnicza, przygotowująca kadry dla sądów i prokuratur. Decyzją Ministra Sprawiedliwości z 21 X 1947 jej kier. mianowano prokuratora Stanisława Marczewskiego. Na podstawie ustawy z 20 VII 1950 nastąpiło wyodrębnienie prokuratury ze struktur Ministerstwa Sprawiedliwości. Powołano niezależny organ państwa obdarzony szerokimi kompetencjami – Prokuraturę Generalną w Warszawie. Na jej szefa powołano Prokuratora Generalnego. Dotychczas pełniący tę funkcję Minister Sprawiedliwości przestał nim być. Prokuratura stała się naczelnym organem państwa, niezależnym od innych organów, w tym od rządu, podporządkowanym wyłącznie Radzie Państwa. Poza dotychczas wykonywanym obowiązkiem ścigania przestępczości i pełnienia funkcji oskarżyciela publicznego, prokurator uzyskał daleko idące uprawnienia w sprawach cywilnych, adm. i in., m.in. stał się uprawnionym do kontroli legalności postępowania organów państwa. Uzyskał także prawo stosowania tymczasowego aresztowania w prowadzonych sprawach karnych. Likwidacji uległ Sąd Apelacyjny wraz z Prokuraturą Sądu Apelacyjnego w Gd., sądy okręgowe wraz z prokuraturami tych sądów i sądy grodzkie. Utworzono Prokuraturę Wojewódzką w Gd., dotychczasowe prokuratury okręgowe przekształcono w prokuratury miejskie, a w dotychczasowych siedzibach sądów grodzkich utworzono prokuratury powiatowe. Od sierpnia 1950 Prokuraturze Wojewódzkiej w Gd. podlegało 14 prokuratur powiatowych, w tym 2 miejskie: w Gd. i Gdyni, 2 prokuratury miast wydzielonych: w Elblągu i Tczewie, oraz 10 prokuratur powiatowych: w Malborku, Kwidzynie, Sztumie, Starogardzie Gd., Kościerzynie, Kartuzach, Pruszczu Gd., Wejherowie, Nowym Dworze Gd. i Lęborku. W 1951 utworzono Prokuraturę Miasta Sopotu, a 1954 Prokuraturę Powiatową w Pucku. Prokuraturę Powiatową w Nowym Dworze Gd. zlikwidowano 1964. Pierwszym szefem Prokuratury Wojewódzkiej w Gd. od 15 IX 1950 do 30 XI 1951 był Jan Araszewski. W następstwie reformy terytorialnej i administracji kraju, dokonanej 1975, do Prokuratury w nowo utworzonym województwie elbląskim odeszły prokuratury w Elblągu, Malborku, Kwidzynie i Sztumie, a do Prokuratury Wojewódzkiej w Słupsku w nowo utworzonym woj. słupskim prokuratura w Lęborku. Dotychczasowe prokuratury powiatowe przekształcono w rejonowe. Proces przemian ustrojowych w kraju doprowadził do kolejnej zmiany sytuacji prokuratury. 31 III 1990 zlikwidowano Prokuraturę Generalną. Prokuraturę podporządkowano Ministrowi Sprawiedliwości, który stał się Prokuratorem Generalnym. Tym samym uchylono także niezależność prokuratury od rządu. W ramach ministerstwa powołano Prokuraturę Krajową, której szefem został Prokurator Krajowy. Był on równocześnie zast. Prokuratora Generalnego – Ministra Sprawiedliwości. Między innymi w Gd. utworzono nową, merytoryczną jednostkę w strukturze organizacyjnej: Prokuraturę Apelacyjną w Gd., która nadzorem objęła prokuratury wojew. w Gd., Elblągu, Bydgoszczy, Toruniu, Włocławku, Słupsku i Koszalinie. Pierwszym szefem Prokuratury Apelacyjnej w Gd. został prokurator Marek Rewers. Od 1995 sądy ponownie stały się wyłącznie uprawnione do stosowania, na wniosek prokuratora, tymczasowego aresztowania. Sędziom i prokuratorom przywrócono uchylone po 1950 uprawnienia, m.in. do stanu spoczynku i stałości zatrudnienia. Kolejna reforma administracji terytorialnej kraju spowodowała przekształcenie 1 i 1999 Prokuratury Wojewódzkiej w Gd. w Prokuraturę Okręgową. Od kwietnia 2010 dokonano obowiązującej ob. zmiany organizacji prokuratury. Z Ministerstwa Sprawiedliwości wyodrębniono prokuraturę jako organ ochrony prawnej państwa. Powołano Prokuraturę Generalną z Prokuratorem Generalnym jako naczelnym organem prokuratury, którego powołuje Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej. Aktualnie w Gd., funkcjonuje: Prokuratura Apelacyjna w Gd., obejmująca właściwością prokuratury okręgowe w Gd., Bydgoszczy, Elblągu, Słupsku, Toruniu i Włocławku, oraz Prokuratura Okręgowa w Gd., której podlegają prokuratury rejonowe: Gd. Wrzeszcz, Gd. Oliwa i Gd. Śródmieście, a także prokuratury rejonowe w Gdyni, Kościerzynie, Kartuzach, Malborku, Kwidzynie, Pruszczu Gd., Pucku, Sopocie, Starogardzie Gd., Tczewie i Wejherowie. W Gdyni działa IPN – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, w której zatrudnieni są prokuratorzy, prowadzący postępowania w tym przedmiocie.
