Oblężenie Gdańska przez wojska rosyjskie i saskie w roku 1734, Georg Paul Busch, 1735
OBLĘŻENIE GDAŃSKA W 1734. Oblężenie miasta przez wojska ros. oraz saskie od 20 lutego do 7 VII 1734, część tzw. wojny o sukcesję pol. (stanowiącej rywalizację między Francją a Austrią i Rosją o hegemonię w Europie). U podłoża konfliktu leżała podwójna elekcja w Rzeczypospolitej, gdy stronnicy fr. obrali królem Stanisława Leszczyńskiego (12 IX 1733), natomiast wspierająca Austrię Rosja poparła wybór Augusta III (5 X 1733). Wyparty z Warszawy przez wojska ros. Stanisław Leszczyński schronił się w silnie ufortyfikowanym Gd., do którego przybył 2 X 1733, spodziewając się pomocy Francji (od 1725 był teściem króla Francji Ludwika XV). Gdańsk opowiedział się po stronie Stanisława Leszczyńskiego (wbrew konsekwentnej od czasów króla Stefana Batorego doktrynie polit., nakazującej oczekiwanie na rozwój wydarzeń i poparcie kandydata, który pierwszy dokona aktu koronacji), co było podyktowane doświadczeniami z 1697, gdy gdańszczanie nie poparli kandydatury zgłoszonego przez Francję do tronu pol. księcia Contiego i byli z tego powodu represjonowani przez Ludwika XIV. Armia ros., po rozprawieniu się ze zwolennikami Stanisława Leszczyńskiego, rozpoczęła marsz w kierunku Gd. W mieście powołano specjalną Radę Wojenną z burmistrzem q Gabrielem von Bömelnem na czele, która w październiku i listopadzie 1733 zaczęła gorączkowe przygotowania do obrony, rozbudowując fortyfikacje, zaciągając żołnierzy oraz gromadząc broń i zaopatrzenie. Wojska ros. dowodzone przez gen. Petera Lacy’ego podeszły pod Gd. na pocz. lutego 1734, osiągając Pruszcz Gd., w którym rozlokowano sztab. 20 II 1734 wezwano Gd. do poddania się i wydania Stanisława Leszczyńskiego. Gdy rada miejska odrzuciła żądania sztabu, rozpoczęło się oblężenie. Mimo wysiłków ambasadora fr. w mieście, hrabiego Antoina-Felixa de Montiego, Francja nie kwapiła się z przysłaniem pomocy. Na niekorzyść obrońców przemawiała również dysproporcja sił. Gdańszczanie dysponowali 6,5 tys. żołnierzy i 8 tys. uzbrojonych mieszczan (przysłany w maju 1734 korpus fr. liczył ok. 2,5 żołnierzy i nie stanowił istotnego wzmocnienia obrony). Wojska ros. liczyły ok. 40–45 tys. żołnierzy, wzmocnionych pod koniec oblężenia 10-tysięcznym korpusem saskim. Oblężenie można podzielić na dwie fazy. W pierwszej, trwającej od 20 lutego do poł.marca 1734, wojska ros., z uwagi na zbyt małą liczebność i brak artylerii oblężniczej, nie podjęły energicznych działań i nie odniosły większych sukcesów (zasypano jedynie q Kanał Raduni, pozbawiając obrońców energii wodnej napędzającej młyny). W tym czasie władze Gd. bezskutecznie prosiły o pomoc państwa morskie (Anglię, Niderlandy, Danię i Szwecję), a także Prusy. Sytuacja zmieniła się, gdy komendę nad armią ros. objął feldmarszałek Burchard von Münnich. Rozpoczęła się wówczas druga faza oblężenia miasta (poł. marca – 7 VII 1734). 18 III 1734 Münnich skierował do władz miejskich manifest z żądaniem uznania Augusta III za prawowitego króla oraz poddania w ciągu 24 godzin. Po odrzuceniu ultimatum wojska ros. przeszły do ofensywy; 20 marca Rosjanie zdobyli umocnienia q Oruni, w końcu marca wzięli szturmem fortyfikacje q Gdańskiej Głowy, na pocz. kwietnia 1734 opanowali położony między miastem a q Wisłoujściem Szaniec Zimowy. Wysiłki te, okupione przez wojska ros. znacznymi stratami, nie doprowadziły jednak do skruszenia systemu obronnego Gd. Armii ros. brakowało ciężkiej artylerii oblężniczej; dopiero pod koniec kwietnia 1734 przysłano 64 armaty, które rozpoczęły regularny ostrzał miasta z okolicznych wzgórz, powodujący straty wśród ludności cywilnej i zniszczenia budynków. W związku z tym Stanisław Leszczyński oraz władze miejskie przeniosły się na teren q Długich Ogrodów, poza zasięg ros. artylerii. Wprowadzenie do akcji ciężkich dział stanowiło punkt zwrotny. W nocy z 6 na 7 V 1734 Rosjanie zajęli Szaniec Letni, nie powiódł się natomiast nocny atak z 8 na 9 V 1734 na umocnienia Grodziska, odparty przez gdańszczan i okupiony przez wojska ros. ogromnymi stratami (powstał wówczas na terenie Grodziska cment., na którym pochowano poległych żołnierzy ros.; q cmentarze na terenie Śródmieścia. Zespół przy Grodzisku). W maju 1734 przybyła drogą morską pod Gd. symboliczna odsiecz z Francji; 24 V 1734 ok. 2,5-tysięczny korpus fr. wylądował na q Westerplatte. Oddziałom fr., nieudolnie dowodzonym i niechętnie przystępującym do działań zbrojnych, nie udało się przebić do miasta i ostatecznie skapitulowały 23 VI 1734 (q Louis Robert de Plélo). Słabe wsparcie Francji uzmysłowiło Stanisławowi Leszczyńskiemu i Radzie Miejskiej, że pomoc fr. nie nadejdzie (Ludwik XV nie zamierzał się angażować zbrojnie na terytorium Rzeczypospolitej, chciał tylko, by walki w Polsce wiązały siły ros.). Położenie oblężonego miasta pogorszyła kapitulacja twierdzy w Wisłoujściu 24 VI 1734. W tej sytuacji Rada Miejska uznała dalszą obronę za bezcelową i 27 czerwca zadeklarowała chęć podjęcia pertraktacji pokojowych. Lojalnie poinformowany o tym przez gdańszczan Stanisław Leszczyński, wymknął się z miasta w nocy z 27 na 28 VI 1734 i w chłopskim przebraniu, w towarzystwie szw. gen. Johanna Stenflychta (Steinflicht), przedarł się przez pozycje ros. od strony Żuław i zbiegł do Prus. Rokowania w sprawie kapitulacji miasta toczyły się w dniach 1–7 VII 1734 w siedzibie sztabu wojsk ros. w Oruni. Na rozmowy z feldmarszałkiem von Münnichem wyznaczono rajców q Johanna Wahla i q Nathanaela Gottfrieda Ferbera. Ostatecznie 7 VII 1734 Gd. podpisał akt kapitulacji. Miasto musiało m.in. uznać Augusta III za króla Polski, wypłacić Rosjanom kontrybucję w wysokości 1 mln talarów, a także zobowiązało się do wysłania delegacji do Petersburga w celu przeproszenia za swoją postawę carycy Anny. Nałożona na Gd. kontrybucja na długie lata nadwyrężyła finanse miejskie, mocno uszczuplone wydatkami na obronę. Miasto po raz pierwszy i ostatni w dziejach nowożytnych doznało porażki i musiało skapitulować przed obcymi wojskami.
DK
