OŁTARZ ŚW. RAJNOLDA
| < Poprzednie | Następne > |
OŁTARZ ŚW. RAJNOLDA z gdańskiego kościoła Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny (NMP). Pierwotnie przeznaczony do kaplicy bractwa św. Rajnolda (Jan Smerbart zrzekł się jej 12 I 1485 na rzecz starszyzny bractwa), w której został umieszczony w 1516. Odsłonięcie ołtarza mogło nastąpić 2 XI 1516, w dniu najważniejszego święta bractwa. Wiadomo, że jednym z fundatorów ołtarza był członek bractwa Bernt Tullen, zamieszany w spór kościelny w 1515, wyklęty przez biskupa włocławskiego i uwolniony od winy 1 XI 1516 – najprawdopodobniej ze względu na wpłacenie 100 marek na nowy ołtarz. Ponieważ kościół NMP (na który również biskup rzucił interdykt) został ponownie poświęcony w październiku 1516, można ustalić datę powstania ołtarza właśnie na ten rok, co jest zgodne z jego analizą stylistyczną.
Ołtarz jest poliptykiem o dwóch ruchomych skrzydłach i nieruchomej rzeźbionej szafie środkowej wykonanych z drewna dębowego. Otwarty ukazuje sceny z życia Marii: spotkanie Joachima i Anny przy złotej bramie, narodziny Marii, wstąpienie Marii do świątyni, odtrącenie Józefa w świątyni, zaręczyny Marii i Józefa, zwiastowanie, nawiedzenie, Boże Narodzenie, ofiarowanie w świątyni, pokłon Trzech Króli. Po bokach przedstawiono cztery sybille. Po zamknięciu na malowanych skrzydłach widoczny jest cykl pasyjny: ofiarowanie w świątyni, chrzest w Jordanie, ostatnia wieczerza, modlitwa w Ogrójcu, biczowanie, Chrystus stojący przed Piłatem, droga krzyżowa oraz ukrzyżowanie. Zewnętrza strona skrzydeł przedstawia historię świętych Jana Chrzciciela oraz św. Rajnolda. Predella w architektonicznej ramie ukazuje Chrystusa Bolesnego, towarzyszą Mu: po lewej – święci Barbara, Katarzyna, Jakub starszy oraz Madonna, po prawej – święci Sebastian, Adrian, Antoni opat oraz Roch. Najważniejsze dla bractwa postacie reprezentujące dwie możliwe drogi życia chrześcijańskiego, czyli św. Jan (symbol drogi kontemplacyjnej) oraz św. Rajnold (droga działania i aktywności) zostali namalowani przez Mistrza.
Przed 1945 badacze uznawali, że dzieło powstało w Norymberdze ( Theodor Hirsch) lub w szkole kalakarskiej (Johann David Passavant). Dopiero badania nad gmerkiem J V A b (L. Kaemmerer) widocznym na witrażu w kwaterze ostatniej wieczerzy doprowadziły do identyfikacji dzieła z Mistrzem Zaśnięcia Marii, który później został rozpoznany jako Joos van der Beke (van Cleve: około 1485 Kleve (ówcześnie stolica udzielnego księstwa Rzeszy, obecnie Nadrenia Północna-Westfalia) – 1540 Antwerpia) – czołowy przedstawiciel manieryzmu niderlandzkiego, tworzący w Antwerpii w latach 1511–1540. W stylistyce malowanych skrzydeł ołtarza można dostrzec wiele analogii do innych dzieł mistrza, na przykład głowa św. Rajnolda przypomina autoportret malarza ze zbiorów Thyssen w Lugano. Pod względem ikonograficznym koresponduje z dziełami mistrzów malarstwa niderlandzkiego: Jana van Eycka, Rogiera van der Wydena, Gerarda Davida czy Joachima Patinira.
Malowane kwatery nie odznaczają się najwyższym poziomem wykonania, co pozwala sądzić, że znaczny udział w ich powstaniu mieli uczniowie Joosa van Cleve. Predella oznacza się innym stylem i techniką wykonania – bliższym w charakterze do malarstwa późnogotyckiego. Najprawdopodobniej została wykonana bez udziału Mistrza, jej dokładna proweniencja nie została ustalona (możliwe jest autorstwo gdańskiego artysty). Rzeźbione kwatery są przypisywane działalności antwerpskiego warsztatu Jana de Moldera, przedstawiciela wczesnego manieryzmu niderlandzkiego, działającego w Antwerpii w latach 1494–1550, sprzedającego swe dzieła na wolnym rynku. Ołtarz św. Rajnolda to jeden z niewielu przykładów połączenia malowanych kwater malarza specjalizującego się w prywatnych zleceniach oraz kwater rzeźbionych przeznaczonych na wolny rynek, co świadczy o wysokiej świadomości artystycznej fundatorów i prestiżowym charakterze zamówienia.
Obecnie w Muzeum Narodowym w Warszawie, gdzie znalazł się w wyniku rewindykacji mienia poniemieckiego w latach 1945–1946.
