Karabin kawalerii pruskiej, produkowany w Gdańskiej Fabryce Broni
FABRYKA KARABINÓW (Gewehrfabrik), Wei- dengasse 21 (ul. Łąkowa), od ok. 1900 nr 35/38. Do 1853 zakłady produkujące broń w Gd. były pryw. wytwórniami o charakterze manufaktur. W 1817–39 warsztat rusznikarski, nast. fabryczkę karabinów na q Osieku, przy An der Schneidemühle (ul. Tartaczna), prowadził Johann Ferdinand Geschkat (28 IV 1782 Gd. – 7 XI 1844 Jelitkowo). Od 1818 działał zakład rusznikarski Friedricha Wilhelma Apfelbauma (1796 Gd. – 31 i 1853 Gd.), pocz. nad q Kanałem Raduni k. q Targu Rakowego, a od 1821 w q Oliwie, na zlecenie armii prus. naprawiający zdobyczną broń fr. W 1828 Geschkat i Apfelbaum,otrzymawszy zamówienie na przeróbkę karabinów skałkowych na kapiszonowe oraz produkcję karabinów kapiszonowych prus. konstrukcji wz. 09, założyli nad q Potokiem Oliwskim, w dawnym młynie Günthershof (q Wojnowo), odlewnię żelaza, a 1835 w młynie q Konradshammer kuźnięi fabryczkę karabinów. Kantor firmy znajdował się przy 4. Damm 7 (ul. Grobla IV). W 1837 pełnomocnikiem firmy został zięć Geschkata, Johann Gerhard Plage- mann; firma przyjęła nazwę Geschkat und Plagemann; spółkę rozwiązano 22 i 1839, firma powróciła do nazwy Ferdinand Geschkat. W 1839 Geschkat z powodu budowy na Osieku szpitala wojsk. przeniósł montownię karabinów na Dolne Miasto, do zakupionego budynku po byłej niewielkiej rafinerii cukru przy Weidengasse 21. Powstawały tam pocz. karabiny kapiszonowe prus. konstrukcji wz. 39; produkowano i przerabiano rocznie średnio kilka tys. sztuk broni (10 tys. to teoretyczna moc produkcyjna zakładu). Po śmierci Geschkata firmę Ferd. Geschkat Successores 1844–49 prowadził Emil Holder Burrucker (1 VII 1810 Gd. – 30 VII 1854 Cincinatti, USA), jego drugi zięć, emerytowany lejtnant wojsk prus. W 1846 uruchomiono w zakładzie przy Łąkowej maszynę parową o mocy 16 KM do napędu maszyn (18 lutego t.r. sprawę trudności jej uruchomienia poruszano nawet podczas posiedzenia Rady Miejskiej). Pozwoliło to zrezygnować z kuźni w Konradshammer, zatrzymano odlewnię w Günthershof. 1 V 1849 E.H. Burrucker sprzedał zakład przy Łąkowej i odlewnię w Günthershof Heinrichowi i Maximilianowi Behrendom i wyjechał do USA. Nabywcy z powodu bankructwa firmy 1 II 1853 odsprzedali fabrykę władzom państw. W zakładzie przy Łąkowej urządzono działającą od 1 IV 1853 Fabrykę Broni. Powiększona i zmodernizowana 1857 i 1864 po pożarze, zajmowała obszar między Weidengasse (ul. Łąkowa) i Kolkowgasse (ul. Królikarnia) na płn. oraz Schleusengasse (ul. Kieturakisa) od płd.Na potrzeby robotników (także Królewskich Warsztatów Naprawy Sprzętu Artyleryjskiego) od poł. XIX w. budowano domy mieszkalne w rejonie ulic Królikarnia i Chłodna (Straußgasse).Kontynuując działalność poprzedników, Fabryka Broni wytwarzała nadal karabiny kapiszonowe wz. 39, a 1857 rozpoczęła produkcję nowoczesnych karabinów odtylcowych i iglicowych konstrukcji Dreysego wz. 1841 o kalibrze 15,4 mm (3–5 tys. sztuk rocznie). Po modernizacjach zakładu i zwiększeniu mocy maszyn parowych oraz liczby zatrudnionych produkowano kolejne wersje tej broni: modele 60, 62, 65 (ok. 3 tys. sztuk miesięcznie).W 1873 do produkcji wszedł nowy typ karabinu odtylcowego konstrukcji Mausera wz. 1871 o kalibrze 11 mm, w nast. latach kolejne unowocześnione modele, w tym wz. 1884 i 1888, kalibru 7,9 mm. W 1901 rozpoczęto produkcję podstawowego karabinu będącego na wyposażeniu armii niem.: iglicowego, powtarzalnego karabinu typu Mauser wz. 1898, kalibru 7,9 mm, produkowanego we wszystkich fabrykach zbrojeniowych Niemiec do końca i w. świat. W 1875 fabryka zatrudniała 1200 osób i zwiększyła produkcję do kilkudziesięciu tys. karabinów rocznie, od 1885 produkowała także stalowe lance na potrzeby kawalerii. 19 XI 1887 osiągnęła rekordową produkcję na dobę – 500 karabinów.30 XII 1889 fabrykę strawił pożar. 29 II 1892 pod Ratuszem Głównego Miasta odbyła się demonstracja 1200 bezrobotnych robotników. Pracę wznowiono w nast. miesiącach 1892, po odbudowie i zmianie oprzyrządowania. W celuzwiększenia produkcji karabinów potrzebnych do przezbrojenia modernizowanej armii niem. zrezygnowano z produkowanej do 1889 amunicji karabinowej. 22 III 1897 na dziedzińcu fabryki odsłonięto obelisk z medalionem przedstawiającym cesarza Wilhelma i. W 1910 f. zatrudniała 900 pracowników. Podczas i w. świat. wytwarzano rocznie, przy całodobowej pracy, 400–450 tys. karabinów. Po wstrzymaniu produkcji z końcem i w. świat. część maszyn 1919 zakupiło państwo pol., nast. 1921 przejęło resztę jej wyposażenia po utworzeniu zdemilitaryzowanego II WMG i w ramach podziału niem. mienia państw. w Gd. Urządzenia tech. wywieziono do Warszawy, 1923 przekazując je do Radomia (gdzie na ich bazie powstały istniejące ob. zakłady zbrojeniowe Łucznik). Do 1945 zabudowania dawnej fabryki były siedzibami firm (np. q Fabryka Monopolu Tytoniowego), organizacji (w tym NSDAP), warsztatów stolarskich i ślusarskich, mieszkaniami pryw. Po II w. świat. były tam siedziby Gd. Zakładów Futrzarskich, Fabryki Ogniw i Baterii „Daimon”; mieściły się fabryka opakowań i fabryka obrabiarek, 1994–2000 zakłady odzieżowe, od 2000 m.in. szpital weterynaryjny. Mają tam siedzibę także Gdańskie Melioracje sp. z o.o. (powstałe 1 VIII 1993 w wyniku przekształceń Okręgowego Przedsiębiorstwa Wodociągów i Kanalizacji w Gd.). Od 2005 większość budynków należy do szpitala weterynaryjnego. Karabiny produkowane w fabryce znajdują się w zbiorach Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie i q Muzeum Historycznego Miasta Gd.
MrGl
