DOBROCZYNNOŚĆ
| < Poprzednie | Następne > |
w Gdańsku, Samuel Donnet, 1707
w Gdańsku z okazji Tygodnia Walki z Gruźlicą, 1921
DOBROCZYNNOŚĆ. W średniowiecznym Gdańsku ubodzy stanowili znaczny odsetek mieszkańców, trudny jednak do precyzyjnego oszacowania. Wobec rozpowszechnianego przez Kościół obrazu ubóstwa jako ucieleśnienia Chrystusa wytworzyła się zależność między ubogimi a pozostałą częścią społeczeństwa: ubogi otrzymywał niezbędne środki materialne (w zamian za co zobowiązany był do modlitwy za darczyńcę), a czyn miłosierdzia miał skutkować dla darczyńcy nagrodą w życiu wiecznym. W efekcie stworzono w Gdańsku rozbudowany system opieki społecznej, oparty na dobroczynności indywidualnej i zorganizowanej. Dobroczynność indywidualna opierała się na jałmużnach osób prywatnych, zorganizowaną realizował przede wszystkim Kościół oraz szpitale, działalność bractw religijnych, a zwłaszcza zakonów ( franciszkanie, dominikanie). Około roku 1390 istniała na Starym Mieście gildia ubogich (Elendengilde), z tzw. Dworem Ubogich (Elendenhof, szpital św. Elżbiety). Dobroczynnością zajmowały się niektóre instytucje świeckie (np. korporacje cechowe); udział samorządu miejskiego był niewielki. W okresie reformacji, wobec zanegowania przez Marcina Lutra wartości czynów miłosierdzia w drodze do zbawienia, dawny układ: obdarowany–darczyńca został zniesiony, a obraz ubogiego zdesakralizowany. Podjęto próbę zorganizowania systemu dobroczynności samorządowej, której elementem miała być sekularyzacja klasztorów i przeznaczenie dóbr zakonnych m.in. dla ubogich, objęcie opieką przez Radę Miejską szpitali ( panowie szpitalni), nadzór kwartałów miasta przez rotmistrzów i podległych im wójtów żebraczych, reglamentacja dobroczynności poprzez wydawanie odznak dla ubogich oraz centralny system finansowania dobroczynności (tzw. skarbony boże – Gotteskasten: zlokalizowane w wybranych punktach miasta, m.in. w kościele Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny, z których wpływy miały być centralnie rozdzielanie ubogim). Wyodrębniono wówczas: 1) ubogich bez stałego miejsca zamieszkania (tzw. ludzie luźni), często z marginesu społecznego, 2) ubogich zamieszkujących szpitale, 3) „ubogich domowych” (Hausarmen), tzn. posiadających stałe miejsce zamieszkania, lecz egzystujących poniżej minimum socjalnego. Efektem racjonalizacji postaw wobec ubóstwa były także m.in. próby wprowadzenia nakazu pracy dla ubogich ( Dom Dobroczynności, Dom Poprawy), zarządzenia Rady Miejskiej przeciwko żebrakom (począwszy od ordynacji z roku 1525), nadzór policyjny nad ubogimi (wójtowie żebraczy), wprowadzenie w roku 1550 scentralizowanego systemu finansowania dobroczynności miejskiej ( Urząd Dobroczynności). Nasiliła się tendencja do przeciwstawiania ubogiego bez stałego miejsca zamieszkania (żebracy chełpiący się nędzą, natręci, potencjalni złodzieje, rozpustnicy, zawszawieńcy, syfilitycy) „ubogim domowym” (wstydzący się nędzy i żebrania).
Pod koniec XVIII wieku spadek dochodów Urzędu Dobroczynności, połączony ze wzrostem liczby ubogich, spowodował wydzielenie z niego w 1788 Instytutu Ubogich. Wydarzenia polityczne przełomu XVIII i XIX wieku (poszerzające sferę ubóstwa w Gdańsku), zbytnie zaangażowanie środków ze źródeł prywatnych i niedostateczne wsparcie ze strony funduszy publicznych doprowadziły do załamania systemu opieki nad ubogimi (np. zawieszono przyjmowanie do szpitali). Powstała w magistracie w 1814 roku Deputacja do spraw Ubogich (Armen-Deputation) nie wypełniała wystarczająco zadania. Dopiero po reorganizacji (Armendirektorium) na podstawie pruskiej ustawy dotyczącej dobroczynności z roku 1842 wzrosły w Gdańsku nakłady na te cele (w 1817 – 36 tysięcy marek, w 1864 – do 360 tysięcy marek). Na przełomie lat 60. i 70. XIX wieku wydzielono w Magistracie, niezależne od Armendirektorium, II Biuro (II. Bureau), zajmujące się dobroczynnością, określane następnie jako II. Geschäftsbureau des Magistrats zu Danzig, około roku 1916 przemianowane na II. Geschäftsstelle des Magistrats. Ten ostatni organ posiadał Urząd do spraw Ubogich i Dobroczynności (Armen- und Wohlfahrtsamt). Od 1 IV 1921 roku w Senacie II Wolnego Miasta Gdańska sprawy dobroczynności objął Oddział do spraw Socjalnych, Kościelnych i Zdrowia (Abteilung für soziale, kirchliche und gesundheitliche Angelegenheiten), przemianowany następnie na Oddział do spraw Socjalnych i Zdrowia (Abteilung für soziale und gesundheitliche Angelegenheiten), a ściśle: jego pododdział zwany Miejskim Urzędem Dobroczynnym (Städtisches Wohlfahrtsamt). Obok dobroczynności państwowej istniała w XIX wieku i w 1. połowie XX wieku silnie rozwinięta dobroczynność oparta na licznych fundacjach dobroczynnych.
