PRZYBYSZEWSKA STANISŁAWA, dramatopisarka
| < Poprzednie | Następne > |
STANISŁAWA PRZYBYSZEWSKA (1 X 1901 Kraków – 14 VIII 1935 Gdańsk), dramatopisarka. Nieślubna córka pisarza Stanisława Przybyszewskiego i malarki Anieli Pająkówny. Dzieciństwo spędziła we Lwowie, podróżowała z matką po Europie; od 1911 roku w paryskiej pensji dla panien; na jej wykształcenie wpływ miało wychowanie w polskim i międzynarodowym środowisku artystycznym i intelektualnym. Osierocona przez matkę w roku 1912, do 1916 mieszkała w Zurychu i Wiedniu, w latach 1916–1919 uczyła się w Krakowie w Seminarium Nauczycielskim Żeńskim (matura w 1920). W okresie 1920–1923 urzędniczka w Dyrekcji Poczt i Telegrafów w Poznaniu, od 1921 nauczycielka w Prywatnej Szkole Przygotowawczej; prowadziła zajęcia na Państwowych Kursach Nauczycielskich, podjęła krótkotrwałe studia w konserwatorium i na Wydziale Filozoficznym uniwersytetu w Poznaniu. Samodzielnie studiowała ekonomię, podstawy socjologii i psychologii. W 1920 roku powstał jej debiutancki (obecnie nieznany) dramat; w 1922 na łamach ekspresjonistycznego „Zdroju” opublikowała przekład Myśli o malarstwie Marcela Lenoira.
Od 1922 roku w Warszawie: ekspedientka w księgarni „Książka” należącej do Komunistycznej Partii Polski, w latach 1922–1923 nauczycielka w Prywatnej Szkole Marii Turkiewiczówny. W 1922 roku prawdopodobnie luźne kontakty ze środowiskiem komunistycznym były przyczyną jej krótkotrwałego aresztowania. W 1923 wyszła za mąż za Jana Panieńskiego (1 III 1900 Poznań – 25 XI 1925 Paryż), malarza, w latach 1922–1925 nauczyciela matematyki i fizyki w Gimnazjum Polskim w Gdańsku. Zamieszkała z nim w Gdańsku w baraku na dziedzińcu Gimnazjum Polskiego przy Am Weißen Turm 1 (ul. Augustyńskiego). Oboje byli zaangażowani w działalność Towarzystwa Przyjaciół Nauki i Sztuki, na którego posiedzeniach Stanisława Przybyszewska popularyzowała między innymi psychoanalityczną teorię Zygmunta Freuda. Po nagłej śmierci męża w 1925 starała się bezskutecznie o etat nauczycielski w Gimnazjum Polskim, żyjąc w nędzy, utrzymując się z dorywczych korepetycji i dzięki wsparciu rodziny i przyjaciół, w okresie 1929–1933 także dzięki ministerialnej subwencji i stypendium. Od około 1927 roku poświęciła się pracy pisarskiej. Zmarła z biedy, wycieńczenia i uzależnienia od morfiny. Pochowana na cmentarzu Katolickim Starym na Chełmie; grób został zniszczony w 1945 roku.
Napisała dramaty: Sprawa Dantona (publikowany we fragmencie w „Wiadomościach Literackich” w 1929, inscenizowany w 1931 w Teatrze Wielkim we Lwowie przez Edmunda Wiercińskiego i w 1933 w Teatrze Polskim w Warszawie przez Aleksandra Zelwerowicza), Dziewięćdziesiąty trzeci i Thermidor (nieukończony), opowiadanie Ostatnie noce Ventôse’a oraz trzy tomy Listów (wydanie 1978–1985). Do najważniejszych teatralnych i filmowych realizacji Sprawy Dantona należy spektakl w reżyserii Andrzeja Wajdy w Teatrze Powszechnym w Warszawie (1975) oraz polsko-francuski film w jego reżyserii (1983).
22 V 1977 roku na głazie przy dawnym Gimnazjum Polskim odsłonięto poświęconą Stanisławie Przybyszewskiej tablicę pamiątkową z brązu, autorstwa rzeźbiarza Franciszka Drozda, odlaną w Stoczni Gdańskiej. Kolejną tablicę w tym samym miejscu odsłonięto 20 VI 2010 roku. W latach 1984–2015 jej imię nosił Dom Kultury LWSM „Morena” w Pieckach-Migowie.
27 XI 2015 jej imię otrzymał gdański tramwaj typu Konstal 114Na nr 1501 (wyprodukowany w 1997, pierwszy niskopodłogowy w Polsce).
