Złota Brama od strony zachodniej
Złota Brama od strony wschodniej, około 1900
BRAMA ZŁOTA (Brama Długouliczna, Langgasser Tor), lądowa, na osi zach. wylotu q ul. Dłu- giej, zwana po 1945, formalnie od 1967, Złotą Bramą, określana wcześniej gł. jako Brama Długouliczna (Langgasser Tor), zastąpiła pier- wszą, got. q Bramę Długouliczną. Powstała 1612–14 wg proj. q Abrahama van den Blocka, budową kierował q Hans Strakowski. Pełniła funkcję reprezentacyjną i obronną (jeszcze w 2. poł. XVIII w. miała po stronie zach. żelazne wrota, kraty w oknach i brony ograniczające dostęp do q Głównego Miasta). Zbudowana na rzucie prostokąta, dwukondygnacyjna, z cegły, z okładziną i bogatym wystrojem rzeźb z gotlandzkiego piaskowca. Manierystyczna, z niemal identycznym układem wsch. i zach. elewacji, naśladującym w formie trójprzęsłowy rzym. łuk triumfalny, dzielony wolno stojącymi kolumnami o spiętrzonych porządkach (jońskim i kompozytowym). Ponad portalami środkowego przelotu umieszczono z obu stron kartusz z herbem Gd. W górnej kondygnacji po 4 duże, półkoliście zamknięte okna, przedzielone na osi pionowej dekoracją w formie owocu granatu i wydatnej szyszki (bądź kampanuli). Wewnątrz obszerna sala ceremonialna. Ponad kolumnami belkowanie z fryzem, wypełnione w dolnej kondygnacji sentencjami; po stronie zach. – tekstem z Księgi Psalmów (Ps 122) w jęz. niem.: es müsse wohl gehen denen, die dich lieben, es müsse friede sein inwendig in deinen mauren und glück in deinen pallästen („Oby się dobrze wiodło tym, co cię miłują, oby pokój panował w twych murach i szczęście w pałacach”), po stronie wsch. – łac. parafrazą sentencji historyka Salustiusza: CONCORDIA RESPUBLICAE PARVAE CRESCUNT DISCORDIA MAGNAE CONCIDUNT („Zgodą małe państwa rosną, niezgodą wielkie upadają”). W belkowaniu górnej kondygnacji umieszczono dekoracyjny relief, a w zwieńczeniu wydatny gzyms koronujący i balustradę z 8 postumentami na osiach kolumn (na których ustawiono wtórnie 8 posągów). W 1647–48 wieńczącą balustradę ozdobiono rzeźbami Petera Ringeringa i prawdopodobnie Hansa Caspara Gockhellera (po stronie zach. umieszczono personifikacje Przezorności, Pobożności, Sprawiedliwości i Zgody, po stronie wsch. – Pokoju, Wolności, Bogactwa i Sławy). W 1804–74 siedziba q Królewskiej Szkoły Sztuk Pięknych. W 1804 przebudowano piętro i utworzono połączenia z pomieszczeniami q Dworu Bractwa św. Jerzego. W 1878 zastąpiono zniszczone rzeźby (ob. nie- zachowane) ceramicznymi kopiami. Po 1920 przywrócenie poprzedniego układu wnętrz. W 1945 uszkodzona, 1957 odbudowana, oddana do użytku Stowarzyszeniu Architektów Polskich (z rekonstrukcjami figur wieńczących wg XIX--wiecznych kopii ceramicznych). W 1978 miała miejsce renowacja elewacji, 1995–98 konserwacja i fragmentarycznie rekonstrukcja wyglądu fasad, przywrócono także odkute w kamieniu figury na jej szczytach.
JAZ
