SZPITALE 1793–1945
| < Poprzednie | Następne > |
SZPITALE 1793–1945. Na przełomie XVIII i XIX wieku, zgodnie z tendencją ogólnoeuropejską, wyodrębniono w Gdańsku spośród szpitali te, które służyły wyłącznie leczeniu chorych (tzw. proces medykalizacji). Było to efektem oświeceniowych poglądów na genezę ubóstwa (ubóstwo jako rezultat chorób, zwłaszcza żywicieli rodzin) i tego, jaką rolę w jego ograniczaniu zaczęto przypisywać szpitalom jako elementowi dobroczynności państwowej. Pod wpływem nacisków nadburmistrza Friedricha Leopolda von Schröttera w roku 1802 przekształcono lazaret w placówkę wyłącznie leczniczą, przyjmującą jedynie chorych ubogich (nieodpłatnie), bez prawa hospitalizacji ubogich zdrowych lub prebendariuszy. Mimo ważnej funkcji w strukturze opieki społecznej gminy miejskiej i dofinansowywania z jej funduszy, lazaret do 1874 pozostał w dużej mierze samodzielną fundacją szpitalną. Szybki postęp w naukach medycznych w 2. połowie XIX wieku spowodował wzrost oczekiwań społecznych wobec szpitali jako placówek diagnostyczno-terapeutycznych. Z tej przyczyny, a także z powodu szybkiego wzrostu liczby mieszkańców Gdańska, w 1. połowie XIX wieku powstały dwie prywatne fundacje szpitalne (w 1853 Szpital Najświętszej Maryi Panny sióstr boromeuszek, w 1857 szpital diakonis ewangelickich), jednak i one nie zaspokajały w pełni medycznych potrzeb miasta. W 1868 roku przy ul. Elżbietańskiej, w budynku dawnego domu dziecka, powstała placówka lecznicza początkowo niezależna od lazaretu (die Krankenstation des Arbeitshauses), przyjmująca od 1875 chorych internistycznych, chirurgicznych, psychiatrycznych i ze schorzeniami skórno-wenerologicznymi (w 1880 hospitalizowano 140 osób, w 1886 – 1117).
Konflikt w kwestiach zarządzania i finansowania między zarządem lazaretu, władzami miejskimi i rejencją spowodował w 1874 roku przejęcie szpitala przez miasto. Zwiększono nakłady finansowe i w 1885/1886 rozbudowano lazaret ( Szpital Miejski przy Sandgrube) oraz przyłączono placówkę przy ul. Elżbietańskiej. Efektem medykalizacji stało się pojawienie na początku XIX wieku grupy dobrze sytuowanych osób płacących za usługi medyczne w szpitalach. Zwiększanie się kosztów opieki medycznej w połowie XIX wieku spowodowało (wzorem innych miast niemieckich) wprowadzenie w szpitalach Gdańska systemu klas pacjentów zależnie od zamożności (3 klasy: I – najbogatsi, II – średniozamożni, III – ubodzy). Leczenie ubogich chorych w lazarecie w 2. połowie XIX wieku odbywało się nadal głównie na koszt gminy, co było archaicznym systemem finansowania. Szpitale boromeuszek i diakonis utrzymywały się z ofiarności wiernych oraz ze sprzedaży tzw. abonamentów, uprawniających do leczenia w wypadku choroby. Wprowadzenie w roku 1883 przez kanclerza Ottona von Bismarcka na terenie Niemiec obowiązkowego ubezpieczenia na wypadek choroby nie zmieniło aż do 1914 znacząco struktury finansowania gdańskich szpitali. Przeniesienie w 1911 lazaretu przy Bramie Oliwskiej i lazaretu przy Sandgrube na teren przy obecnej ul. Dębinki i utworzenie z obu zakładów Szpitala Miejskiego, umożliwiło stworzenie nowoczesnej placówki medycznej, nadal zależnej finansowo od funduszy gminy miejskiej. W roku 1912 wzniesiono nowoczesny gmach Szpitala Położnictwa i Chorób Kobiecych przy Schellmühler Weg 1A (ul. Kliniczna). W okresie II Wolnego Miasta Gdańska nie powstały większe placówki lecznictwa zamkniętego. Do ważnych osiągnięć tego okresu należy natomiast powstanie w 1935, na bazie Szpitala Miejskiego Akademii Medycyny Praktycznej. Słabo wykształconą sieć zakładów leczniczych w Gdańsku wspierały – wzorowane na zakładach ratowniczych Hamburga – stworzone w 1806 w 18 różnych punktach miasta zakłady ratownicze (Rettungsanstalten). Miały one udzielać pierwszej pomocy ofiarom nieszczęśliwych wypadków, działań osób trzecich lub zamachów samobójczych. W latach 1818–1824 doszło do 492 takich interwencji. Po roku 1861 działalność zakładów ratowniczych ustała. Sieć szpitali cywilnych w czasach wojen w XIX i XX wieku wspomagana była szpitalami wojskowymi, powstającymi często doraźnie w kościołach lub innych budynkach użyteczności publicznej. Ponadto istniały szpitale garnizonowe, od roku 1807 w dawnym Gimnazjum Akademickim, od 1844 w dawnym domu poprawy. Obrazu dopełniają nieliczne małe szpitale prywatne, najczęściej oferujące usługi chirurgiczne, okulistyczne bądź ginekologiczne (w 1861 – 1, w 1863 – 2, w 1900 – 5, w 1926 – 17). Szpitale powstałe jeszcze w średniowieczu pełniły (poza lazaretem) do 1945 wyłącznie funkcję przytułków i pozostały samodzielnymi fundacjami, niezależnymi od funduszy gminnych.
| Nazwa szpitala | Data erygowania | Data zakończenia działalności |
|---|---|---|
| Szpital garnizonowy (Garnison-Lazaret) w dawnym Gimnazjum Akademickim | 1807 | 1844 |
| Szpital garnizonowy w dawnym miejscu domu poprawy | 1844 | 1918? |
| Szpital Najświętszej Maryi Panny | 1853 | 1945 |
| Szpital diakonis ewangelickich | 1857 | 1945 |
| Lazaret przy Sandgrube ( Szpital Miejski przy Sandgrube) | 1886 | 1911 |
| Szpital Miejski we Wrzeszczu | 1911 | 1945 (1935: przekształcenie w Akademię Medycyny Praktycznej) |
| Szpital Chorób Kobiecych przy obecnej ul. Klinicznej | 1912 | 1945 |
| Właściciel | Adres | Notowana w źródłach |
|---|---|---|
| Kliniki okulistyczne (Augenkliniken) | ||
| dr Johann Julius Moritz Schneller (1834–1896) | Breitgasse 120 (ul. Szeroka) | 1884–1894 |
| dr Victor Francke (1867–1933) | Brotbänkengasse 14 (ul. Chlebnicka) | 1897 |
| dr Rudolf Helmbold (1869 – po 1945) | Vorstädtischer Graben 12/14 (ul. Podwale Przedmiejskie) Am Olivaer Tor 7 (ul. Dyrekcyjna) |
1897–1903 1934–1942 |
| dr Rudolf Helmbold dr Victor Francke |
Am Olivaer Tor 1 (ul. Dyrekcyjna) Am Olivaer Tor 7 (ul. Dyrekcyjna) |
1908–1914 1918–1933 |
| dr Albert Berent (1867–1920) | Vorstädtischer Graben 1 (ul. Podwale Przedmiejskie) | 1903–1920 |
| dr Theodor Wallenberg | Reitbahn 4 (ul. Bogusławskiego) | 1908–1935 |
| dr Erich Schusterhrus (1860–1932) | Diakonissen-Krankenhaus, Neugarten 3/6 (ul. Nowe Ogrody) | 1914–1928 |
| dr Leo Schmidt | Marien-Krankenhaus, Schleusengasse 9 (ul. Kieturakisa) | 1914–1939 |
| dr Cornelius Penner (1859–1938) | Diakonissen Krankenhaus, Neugarten 3/6 (ul. Nowe Ogrody) | 1924–1937 |
| dr Fritz Beckershaus | Sandgrube 40 (ul. Rogaczewskiego) Karthäuser Straße 2/4 (ul. Kartuska) |
1935 1939–1942 |
| dr Arnold Jaeschke | Am Olivaer Tor 1 (ul. Dyrekcyjna) | 1931–1942 |
| Kliniki chorób kobiecych (Frauenkrankheitenkliniken) | ||
| dr Władysław Panecki (1857–1931) | Große Wollwebergasse 3 (ul. Tkacka) | 1897–1928 |
| dr Johannes (Hans) Fuchs (1873–1942) | Vorstädtischer Graben 39/40 (ul. Podwale Przedmiejskie) | 1903–1930 |
| dr Franciszek Kubacz (1868–1933) | Reitbahn 4 (ul. Bogusławskiego) | 1908–1914 |
| dr Emil Gläser (1862–1940) | 1897 Hundegasse (ul. Ogarna 89) 1908 Charlottenheim, Delbrückallee 3A (ul. Dębinki) |
1897–1916 |
| dr Hermann Diegner | Jäschkentaler Weg 48 (ul. Jaśkowa Dolina) | 1908–1921 |
| dr Paul Vorderbrügge | Am Olivaer Tor 1 (ul. Dyrekcyjna) Hansaplatz 14 (ul. Wały Piastowskie) |
1908–1914 1921–1928 |
| dr Adolf Wisselinck | Hansaplatz 8 (ul. Wały Piastowskie) Hansaplatz 14 (ul. Wały Piastowskie) |
1908 1914–1928 |
| dr Werner Reinke (1862–1944) | Am Olivaer Tor 1 (ul. Dyrekcyjna) Hansaplatz 14 (ul. Wały Piastowskie) |
1908–1914 1921–1928 |
| dr Erich Dowig | Hansaplatz 14 (ul. Wały Piastowskie) | 1930–1942 |
| dr Fritz Sieber | Hansaplatz 14 (ul. Wały Piastowskie) | 1930–1942 |
| dr Kurt Schulemann | Sandgrube (ul. Rogaczewskiego) 23 Heinrich-Scholtz-Weg 1 (ul. Powstańców Warszawy) |
1933–1939 1940–1945 |
| Kliniki chorób wewnętrznych (interna) | ||
| dr Herbert Lohsse | Am Olivaer Tor 1 (ul. Dyrekcyjna) | 1908–1914 |
| dr Otto Zuch | Hansaplatz 8 (ul. Wały Piastowskie) Rennerstiftsgasse 8 (ul. Gdyńskich Kosynierów) |
1908 1914–1925 |
| dr B. Zabel | Dominikswall 3 (ul. Wały Jagiellońskie) | 1921 |
| Kliniki chirurgiczne | ||
| dr Karl Georg Starck (1832–1895) | Pfefferstadt 24 (ul. Korzenna) | 1874–1884 |
| dr Walter Friedrich Reinke (1862–1944) | Hansaplatz 14 (ul. Wały Piastowskie) | 1907–1928 |
| dr Hermann Diegner | Jäschkentaler Weg 48 (ul. Jaśkowa Dolina) | 1908–1925 |
| dr Kurt Werwath | Sandgrube 38/40 (ul. Rogaczewskiego) | 1933–1939 |
| dr Max Teuscher | Poggenpfuhl 60 (ul. Żabi Kruk) Halbengasse 1/2 (ul. Na Piaskach) |
1935 1939–1942 |
| dr Friedrich Winne | Sandgrube 40 (ul. Rogaczewskiego) Karthäuser Straße 2/4 (ul. Kartuska) |
1935 1939–1942 |
| Kliniki ortopedyczne | ||
| dr Albert Funck | Brotbänkengasse10 (ul. Chlebnicka) Hundegasse 90 (ul. Ogarna) |
1869 1874 |
| dr Johann Georg Fewson | Brotbänkengasse 38 (ul. Chlebnicka) | 1874–1884 |
| dr Isidor Wolff (1865–1931) | Brotbänkengasse 38 (ul. Chlebnicka) Poggenpfuhl 60 (ul. Żabi Kruk) |
1897 1908–1930 |
| dr Alexander Masurke | Kohlenmarkt 14/16 (ul. Targ Węglowy) | 1903–1914 |
| Arthur Neumann | Holzmarkt 15/16 (ul. Targ Drzewny) | 1908–1931 |
| dr Eberhard Hepner | Sandbrube 23 (ul. Rogaczewskiego) | 1914–1935 |
| dr Karl Göritz | Sandgrube 40 (ul. Rogaczewskiego) Sandgrube 23 (ul. Rogaczewskiego) |
1935 1939–1942 |
| Kliniki dentystyczne | ||
| dr Guth Natusius | Langgasse 11 (ul. Długa) Hauptstraße 31 (al. Grunwaldzka) |
1908 1914 |
| dr Eugen Lehmann | Langgasse 75 (ul. Długa) | 1914 |
