Pałac Opat w widok od strony południowej
PAŁAC OPATÓW, Oliwa, ul. Cystersów 18, dawna rezydencja opatów cysterskich, ob. w q Parku im. Adama Mickiewicza. Składa się z 2 dwukondygnacyjnych budynków. Starsze skrzydło wsch. (Stary Pałac Opatów) pochodzi z XV w. Zachowało się got. sklepienie krzyżowe piwnicy i układ cegieł w części murów. Zniszczony 1577, odbudowany przez opata q Kaspra Geschkaua. Na podstawie wzmianki o odbudowie w kronice klasztoru powstała tradycja o usytuowaniu budynku na miejscu dawnej rezydencji książąt gd. (q Sobiesławice). 10 III 1637 rozpoczęto budowę nowego, płd. skrzydła rezydencji (Nowy Pałac Opatów). Przed 1740 został przebudowany z polecenia opata q Franciszka Zaleskiego, a 1754–56 ponownie z polecenia opata q Jacka Rybińskiego. Powstał rokokowy, dwukondygnacyjny budynek nakryty mansardowym dachem z lukarnami, wysuniętym trzykondygnacyjnym ryzalitem i podcieniami otwartymi do ogrodu. Ściany ozdobione stiukowymi ornamentami. Na piętrze sala muz. ozdobiona rokokowymi sztukateriami. Budynek przylega do muru obronnego otaczającego q klasztor cystersów w Oliwie. Po śmierci Rybińskiego w pałacu rezydowali ostatni opaci oliwscy: q Karl von Hohenzollern-Hechingen i q Joseph von Hohenzollern-Hechingen. Po kasacie klasztoru i śmierci 1836 ostatniego opata, pałac przeszedł na własność króla prus. W 1840–50 mieszkał tu emerytowany prezydent gd. policji Dagobert Rodrich von Vegesack (1769–1850), po nim pruscy gen. z gd. jednostek wojsk. W 1869–88 rezydowała tu q Maria von Hohenzollern-Hechingen (1808–88), za której czasów zlikwidowano zach. część galerii podcieniowej. Po jej śmierci budynek wykorzystywali urzędnicy prus., potem administracja gminy Oliwa. Rozważano wykorzystanie pałacu jako lokalu rozrywkowego. Poddany renowacji, od 1 V 1927 siedziba q Muzeum Krajowego Historii Gd. Wykorzystywany pod koniec II w. świat. jako magazyn, spłonął 1945 podpalony przez Niemców. Odbudowany 1958–65 staraniem Muzeum Pomorskiego (q Muzeum Narodo- we), które zajęło płd. skrzydło na siedzibę Działu Etnograficznego. We wsch. skrzydle do lat 90. XX w. mieścił się q Inst. Budownictwa Wodnego PAN. Gromadzone zbiory muzealne pozwoliły na otworzenie 1970 Działu Sztuki Współczesnej. Po przeniesieniu 1988 zbiorów etnograficznych do Spichlerza Klasztornego (q klasztor cystersów w Oliwie), stał się siedzibą zajmującego oba budynki samodzielnego Oddziału Sztuki Współczesnej Muzeum Narodowego, prezentującego stałą ekspozycję sztuki współczesnej i czasowe wystawy tematyczne.
AK
