LUDNOŚĆ

< Poprzednie

Następne >

Zdjęcie rodzinne gdańszczan podczas III Światowego Zjazdu Gdańszczan, 2010

Mieszczka gdańska, Hans Weigel, 1577

Gdańszczanie zebrani przed Ratuszem Głównego Miasta, koniec XIX wieku

Wykresy

Gdańszczanie przed siedzibą giełdy w Dworze Artusa, 1865

Kupiec gdański, Hans Weigel, 1577

LUDNOŚĆ. Do 1793 roku nie przeprowadzano na terenie miasta jakiegokolwiek spisu ludności. Dla okresu średniowiecza skazani jesteśmy jedynie na domysły (stąd występuje niekiedy dość znaczna różnica w szacunkach przyjmowanych przez poszczególnych badaczy). Dla okresu nowożytnego (XVI–XVIII wiek) jedynymi źródłami są sprawozdania o narodzinach, zgonach i ślubach z wszystkich gdańskich kościołów, kaplic, szpitali i cmentarzy.

Okres średniowiecza. Wedle badań archeologicznych we wzniesionym w początku 2. połowy XI wieku grodzie u ówczesnego ujścia q Motławy do q Wisły i w jego najbliższej okolicy mogło zamieszkiwać do tysiąca osób. W zdecydowanej większości miejscowego pochodzenia, okresowo (zwłaszcza w latach panowania nad Pomorzem Wschodnim władców polskich) także wywodzących się z innych rejonów Polski. Od schyłku XII wieku coraz liczniejsza stawała się kolonia kupców pochodzenia niemieckiego, przekształcona w gminę (źródłowo potwierdzoną w roku 1227) i następnie w miasto na q prawie lubeckim (q Stare Miasto). Większość mieszkańców stanowili przybysze z Lubeki (niekiedy wcześniej osiedleni na terenie państwa krzyżackiego). Liczba mieszkańców Gdańska w końcu XIII wieku, obejmując tak mieszkańców grodu, jak i miasta na prawie lubeckim zniszczonego przez Krzyżaków w latach 1308–1309 (q rzeź Gdańska), szacowana jest na 2–3 tysiące osób. Dla schyłku XIV wieku (około roku 1380) szacuje się, że q Główne Miasto zamieszkiwało najmniej około 6800, najwięcej około 10 tysięcy ludzi, a wraz ze q Starym Przedmieściem i q Długimi Ogrodami (około 1000–1800) ta część miasta miała liczyć od 8600 do 11 800 mieszkańców. Przyjmuje się, że po roku 1420, a przed początkiem q wojny trzynastoletniej (1454–1455, czyli do chwili włączenia do Głównego Miasta) około 4200 osób zamieszkiwało na q Młodym Mieście, około 600 na q Osieku. W wypadku Starego Miasta (funkcjonującego jako miasto od 1377) dla okresu po roku 1420, a przed wojną trzynastoletnią, liczbę mieszkańców szacuje się na około 5300 osób. U schyłku XV wieku całość obszaru Gdańska zamieszkiwało najpewniej około 35 tysięcy osób. Wzrost liczby mieszkańców dokonywał się do 2. połowy XV wieku w przeważającej mierze drogą dopływu z zewnątrz. Wiadomo, że w latach 1364–1430 obywatelstwo w Głównym Mieście uzyskało prawie 11 tysięcy osób (średniorocznie około 163 osoby), a w okresie 1400–1454 obywatelstwo Młodego Miasta uzyskało 3270 osób (średniorocznie 59 osób). W wypadku Głównego Miasta dla lat 1364–1399 ustalono, że 25% przybyło z terenów położonych w promieniu 20–30 km od miasta, 22% z Dolnych Niemiec (Dolna Saksonia, Westfalia, Nadrenia, Niderlandy), 15% z nieokreślonych miejsc obszaru niemieckojęzycznego, 10% z wybrzeży Morza Bałtyckiego (Pomorze, Meklemburgia, Holsztyn, Szlezwik), 6% z terenów środkowych Niemiec (Śląsk, Brandenburgia, Czechy, Morawy), 3% z terenu Polski, 1,4% z terenów z górnych Niemiec (Turyngia, Hesja, Nassau, południowe Niemcy), 0,6% ze Skandynawii i Anglii. Ogólnie 3–3,4% osób pochodziło z terenów słowiańskojęzycznych (głównie z Królestwa Polskiego), 96% z obszarów niemieckojęzycznych. Dla 2. połowy XV wieku szacuje się, że 41–50% mieszkańców Gdańska pochodziło z napływu. BŚ JZ

Okres nowożytny (XVI–XVIII wiek). Liczba mieszkańców Gdańska związana była w tych stuleciach przede wszystkim z panującą koniunkturą gospodarczą, a dokładnie – z wielkością wywozu towarów do obcych krajów. Od początku XVII wieku władze miejskie co roku sporządzały zestawienia urodzeń, zgonów i zawartych małżeństw, co pozwala na szacunkowe dane dotyczące liczby mieszkańców Gdańska. Od pierwszych lat XVII wieku zauważa się wzrost liczby mieszkańców. Od około roku 1625 przez następne dziesięciolecia liczba mieszkańców ustabilizowała się na poziomie około 64 tysięcy osób. Z uwagi na zmniejszenie się gospodarczego znaczenia Gdańska w handlu od początku XVIII wieku nastąpił systematyczny spadek liczby ludności. Okresowe zwiększanie mieszkańców odnotowuje się w czasie oblężeń miasta (np. 1626, 1655, 1734, 1807), gdyż osoby zamieszkujące zwykle przedmieścia i okoliczne wsie chroniły się w obrębie murów. Pewną rolę odegrały także pojawiające się w Gdańsku zarazy, jednak w perspektywie długiego trwania były one krótkie, a ubytki demograficzne szybko rekompensowano. Dopiero na podstawie pierwszych spisów mieszkańców dokonanych po roku 1793 można przyjąć przybliżoną liczbę mieszkańców. Władze prusskie do 1806 dokonały 14 takich spisów; wynika z nich, że w Gdańsku mieszkało od około 36 tysięcy (1793) do 44 tysięcy osób (1806). Dla powyższego okresu, podobnie jak i w innych ówczesnych miastach, również w Gdańsku odnotowywano ujemny przyrost naturalny rekompensowany osiedlaniem się przybyszów z innych stron. PP

Lata 1814–1914. W 1816 roku, dwa lata od ponownego włączenia do państwa pruskiego, w Gdańsku na obszarze 1392 ha mieszkało 48 575 osób. Do połowy XIX wieku liczba mieszkańców wzrosła o niespełna 10 tysięcy i było to rezultatem przyrostu naturalnego oraz ruchów migracyjnych. W tym czasie notowany był nawet w poszczególnych latach ujemny przyrost naturalny, który szedł w parze ze złą sytuacją ekonomiczną miasta. Sprzyjające okoliczności (połączenia kolejowe, rozbudowa portu, rozwój przemysłu), jakie nastały w 2. połowie XIX wieku, wpłynęły na znaczne podniesienie się liczby mieszkańców. W okresie tym największy odsetek ludności miasta stanowili Niemcy. Osoby narodowości polskiej, według szacunków z roku 1914, to 3,5% ogółu stałych mieszkańców Gdańska. LESM

Lata 1920–1939. Na terytorium utworzonego w 1920 II WMG, o powierzchni lądowej 1893 km², zamieszkiwało według szacunków z końca tegoż rokku 350 636 osób. Sam Gdańsk był wydzielonym powiatem miejskim o wielkości 64,3 km². Najliczniejszą grupą narodowościową WMG byli Niemcy. Obok ludności żyjącej od dawna na terenach tworzących II WMG, pojawiła się niemiecka ludność napływowa z Rzeszy. Według spisu z 1923 roku stanowiła 95% ogółu mieszkańców. W powiecie miejskim odsetek Niemców był nieco mniejszy (93%). Polaków, tworzących drugą pod względem liczebności grupę narodowościową, można podzielić na ludność pochodzenia polskiego z gdańskim obywatelstwem oraz obywateli Polski, którzy przyjechali tu po utworzeniu II WMG. Ich odsetek w okresie 1920–1939 szacowany był od 9% do 13% (czyli od 27 do 30 tysięcy). W samym Gdańsku pod koniec lat 20. XX wieku mogło mieszkać około 23 tysięcy osób o polskim rodowodzie. Im bliżej było wybuchu II wojny światowej, tym procentowy udział innych niż niemieckie narodowości (w tym również q Żydów) w populacji II WMG się zmniejszał. LESM

Lata 1945–2010. W pierwszych latach po II wojnie światowej za wzrostem liczby ludności stały głównie migracje. Szacunki z 1948 roku wskazują, że większość nowych mieszkańców Gdańska przybyła z Polski centralnej (62%). Przesiedleńcy z terenów ZSRR stanowili 16%, a z innych krajów 3%. Jedynie 9% populacji gdańszczan to ludność, którą można było zakwalifikować jako autochtonów. W pierwszych 10 latach od zakończenia wojny Gdańska, podobnie jak cała Polska, notował bardzo wysoki przyrost naturalny. Miasto już w połowie lat 50. XX wieku doszło do liczby 250 tysięcy mieszkańców, co było wyrównaniem stanu populacji sprzed II wojny światowej, przy jednocześnie powiększonych granicach administracyjnych. W następnych latach nadal postępował proces powiększania się liczby ludności miasta, przy stabilizacji przyrostu naturalnego. W 1970 roku współczynnik przyrostu wynosił 8 na 1000 mieszkańców i był jednym z wyższych spośród największych miast Polski, co zresztą cechowało Gdańsk i przez następne lata. Znamienny był wzrost ludności Gdańska w latach 70. XX wieku, kiedy miasto stawało się znaczącym ośrodkiem przemysłowym i akademickim. Liczba mieszkańców powiększyła się wówczas o około 100 tysięcy, co było rezultatem wysokiego dodatniego salda migracji. W roku 1985 miasto osiągnęło największą liczbę mieszkańców: 468 tysięcy. Od połowy lat 80. XX wieku następował powolny spadek liczby osób mieszkających w Gdańsku. W okresie 1990–2010 populacja mieszkańców zmniejszyła się o 10 tysięcy, przy czym taki ubytek jest duży w porównaniu ze skalą zjawiska w innych największych miastach Polski. W latach 2008, 2009 i 2010 zanotowano natomiast w Gdańsku dodatni przyrost naturalny, co wpłynęło na odwrócenie trendu pomniejszania się populacji gdańszczan. Ciągle jednak utrzymuje się nieznacznie ujemne saldo migracji, w dużym stopniu powodowane procesem przenoszenia się części mieszkańców do sąsiadujących z miastem gmin. LESM

Ludność Gdańska od 1308 roku do końca XV wieku

Lata	Cały zespół Gdańsk	Główne Miasto	Stare Miasto	Młode Miasto
około 1308	2000–3000
około 1380	około 11 000	około 10 000
około 1400	13 000 – 15 000	11 000 – 13 000	około 1000	około 1000
około 1420–1454	około 24 500	około 15 000	około 5300	około 4200
koniec XV wieku	około 35 000
BŚ, JZ

Ludność Gdańska w okresie nowożytnym

Lata	Liczba mieszkańców
około 1600	około 50 000 – 55 000
około 1625	około 60 000
około 1650	około 65 000 – 70 000
około 1675	około 64 000
około 1700	około 60 000 – 65 000
około 1725	około 60 000
około 1750	około 55 000
około 1775	około 55 000
1793	36 231
1800	41 072
1804	44 055
PP, MrGl

Ludność Gdańska w latach 1817–1919

Lata	Ludność	Garnizon wojskowy (żołnierze i oficerowie)
1817	48 575	5141
1825	54 403	5660
1831	54 660	8044
1840	57 933	6292
1850	58 012	około 5900
1860	69 981	około 10 500
1865	78 517	około 12 200
1871	88 975	5300
1875	97 931	6041
1880	108 551	6381
1885	114 805	6295
1890	119 890	5798
1895	125 230	7237
1900	140 563	7295
1905	158 492	8178
1910	170 968	8666
1915	192 328	?
1919	194 953	4920
MrGl

Ludność Gdańska w latach 1814–1920
na tle innych miast pruskich i niemieckich

Lata	Gdańsk	Królewiec	Szczecin	Wrocław	Sopot*
1819	49 392	około 60 000	22 500		307
1831	54 666	około 63 500	29 000		około 650
1843	58 583		około 37 000		950
1850	58 012	około 72 000	44 104	104 000	około 1000
1871	88 975	112 000	76 300	208 000	około 1200
1890	119 890	162 000	116 228	344 000	4772
1900	140 563	189 000	210 172	426 000	9970
1910	170 968	246 000	236 113	512 000
1920	191 952	około 275 000	około 235 000	545 000	około 19 000
*Osada. W 1901 roku uzyskał prawa miejskie. MrGl

Urodzenia, małżeństwa, zgony w latach 1601–2010

Rok	Urodzeni lub ochrzczeni	Małżeństwa	Zgony
1601*	1958	403	1361
1625*	1863	531	4197
1650*	2123	456	2883
1675*	2026	358	2052
1700*	2011	520	2214
1601–1700	215 814		285 116
1709*	1836	506	24533
1725*	2012	461	1678
1750*	1734	446	2040
1775*	1641	437	2390
1800*	1227	332	1557
1701–1800	174 863		208 996
1810*	1194	409	1802
1815*	1886	575	1025
1820*	1618	378	1188
1825*	1750	422	1324
1827	1949	409	1839
1834	1552	360	1395
1848	2095		3421
1855	2591	573	3775
1862	3195		2960
1878**	3922	840	3358
1883**	4048	967	3111
1885**	4057	939	3527
1890**	4222	1077	3163
1895**	4102	1060	3202
1900**	4780	1309	3903
1905**	5229	1206	3678
1910**	5131	1197	3069
1913**	4952	1205	3059
1920	6127	2633	3427
1925	5643	1630	2881
1930	4477	1886	2755
1935	5643	2564	3214
1939	5992	2628	3781
1946	3561***	1759***	1608***
1950	7941***	2856	2390***
1955	7824	2764	1513
1960	5258	2655	1325
1965	4397	2064	1555
1970	4883	3116	1890
1975	7303	4147	2724
1980	7907	4103	3420
1985	7166	3171	4025
1990	5142	2740	4432
1995	4277	2324	4209
2000	6037***	2783***	5034***
2005	7101***	2696***	4866***
2010	9638***	2590***	5097***
*Dane dla lat 1601–1825 mają wymiar szacunkowy, który wynika z braku pełnych informacji statystycznych. **Bez martwo urodzonych. ***Dane według ewidencji USC w Gdańsku. PP, MrGl

Przyczyny zgonów ludności Gdańska w latach 1892–1938

Rok	1892	1910	1913	1920*	1926*	1936*	1938*
Martwo urodzeni	121	143		415	346	226	227
Przyczyny zgonów
Gorączka połogowa, zgon przy porodzie		13				34	26
Poronienia						147	126
Niemowlęta		272	21	48	33	20	54
Choroby dziedziczne			178	444	318	146	110
Atrofia u dzieci	121		119	135	111
Tyfus	28	16	9	20	9	9	2
Grypa (influenza)			15	352**	45	103	32
Inne infekcje, sepsa						48	44
Rak Inne nowotworowe"	149	211	217 29	328 21	454 45	577	584
Białaczka (leukemia)						22	16
Choroby serca	105		172	253	263	271	239
Zawał serca			113	234	179	13	18
Miażdżyca						49	29
Niedrożność tętnic			45	64	107	97	37
Udar mózgu (apopleksja)	117		126	174	276	336	344
Zakażenie krwi, posocznica			18	59	63
Zapalenie płuc			186	496	232	327	265
Gruźlica płuc	255	357	272	357	333	314	289
Gruźlica innych narządów			53	52	87	47	53
Choroby płucne, nieżyt dróg oddechowych	312	312	120	132	109	92	78
Zapalenie opon mózgowych	111					18	31
Choroby urologiczne	79		71	147	94	63	65
Prostata i inne						37	32
Choroby żołądka i przewodu pokarmowego			110	210	142	212	138
Zatrucia pokarmowe, biegunki	349		275	276	178
Zapalenie wyrostka robaczkowego			29	11	33	45	63
Żółtaczka, zapalenie woreczka żółciowego			34	44	52	56	40
Inne choroby narządów wewnętrznych						141	110
Cukrzyca			17	27	32	57	78
Opuchlizna wodna	34
Wiek starczy	161		218	710	679	702	983
Dyfteryt	102	29	18	59	13	44	43
Odra		14	21	27	76	6	1
Koklusz	11	30	35	42	36	44	12
Szkarlatyna	10	2	65	27	51	1	5
Choroby uszu i gardła						15	6
Choroby układu nerwowego, paraliż			79	109	64	70	31
Konwulsje, kurcze	280		94	294	226
Choroby psychiczne, schizofrenia			8	19	22	14	12
Choroby weneryczne				21	15	22	22
Alkoholizm			19	5	17	5	3
Wypadki i nagłe zgony			93	295	217	383	328
Samobójstwo	43	39	51	77	89	102	81
Zabójstwo	7	7	4	18	11	9	3
Inne choroby i powody	381	1624	60	259	196	147
Przyczyna nieznana			65	140	15
*Dane statystyczne obejmują cały teren Wolnego Miasta Gdańska. **Epidemia grypy, tzw. hiszpanki. MrGl

Przyczyny zgonów ludności Gdańska w latach 1960–1998

Rok	1960	1965	1969	1980	1985	1990	1998
Zgony ogółem	1325	1555	1918	3420	4025	4432	4327
Przyczyny zgonów
Gruźlica płuc	67	58	46	7	8
Gruźlice inne zakaźne	11	9	10	23	31	38	37
Kiła		6	4
Czerwonka	2	1
Odra	1
Nowotwory złośliwe Inne nowotwory	237 20	326 28	431 29	723 191	1010	1079	1134
Cukrzyca	9	23	31	48	101
Anemia	1	1	1
Choroby układu nerwowego	87	69	90
Zapalenie opon mózgowych	8	2
Choroby reumatyczne		3
Zapalenie płuc	52	39	58	95	125
Choroby płuc	2	1	7	40	71	180	203
Choroby serca i układu krążenia	178	211	272	371	562	1812	1614
Zawał serca				253	416
Miażdżyca				263	200
Nadciśnienie	6	38	50	78	35
Udar mózgu i inne				538	336
Choroby żołądka i przewodu pokarmowego	21	27	22	22	74	73	152
Marskość wątroby	4	31	29	53	49
Choroby nerek	12	18	16	38	40
Prostata		5	7
Okołoporodowe	23	24	15	75	54	36	21
Wady wrodzone Inne	27	17	29	42	89 54	58	44
Niemowlęta	65	54	67
Wiek starczy	164	104	104
Wypadki, nagłe zgony, urazy, zatrucia	100	137	143	324	257	247	207
Samobójstwa	20	9	33
Zabójstwa	3	1	2
Inne	6	5	47	49	94	484	656
Przyczyny nieustalone	199	308	375	187	419	425	259
MrGl

Wiek zmarłych gdańszczan w latach 1894–1910

Rok	1894	1894 [%]	1900	1900 [%]	1910	1910 [%]
Wiek zmarłych
0–5 lat	1394	46,9	1935	49,6	1093	35,6
6–15 lat	114	3,8	129	3,3	145	4,7
16–20 lat	65	2,1	44	0,1	79	2,6
21–30 lat	141	4,7	185	4,7	189	6,2
31–40 lat	182	6,1	218	5,6	199	6,5
41–60 lat	445	14,9	524	13,5	491	16,1
61–70 lat	262	8,8	692	17,8	344	11,3
powyżej 70 lat	376	12,7	176	4,5	519	16,9
NN					10	0,1
Ogół zmarłych	2979	100%	3903	100%	3069	100%
MrGl

Wiek zmarłych gdańszczan w latach 1920–1939*

Rok	1920	1920 [%]	1926	1926 [%]	1936	1936 [%]	1939	1939 [%]
Wiek zmarłych
Do 1 roku	1749	29,2	1170	23,4	768	16,1	667	13,2
0–5 lat	321	5,3	320	6,5	174	3,6	139	2,7
6–15 lat	253	4,2	140	2,8	121	2,5	98	1,9
16–20 lat	568	9,5	397	7,9	72	1,5	119	2,0
21–30 lat					215	4,4	299	5,8
31–40 lat	1236	20,6	1027	20,6	252	5,3	320	6,2
41–50 lat					328	6,8	391	7,6
51–60 lat					476	9,9	487	9,4
61–70 lat	636	10,7	672	13,4	750	15,6	859	16,8
Powyżej 70 lat	1220	20,5	1267	25,4	1653	34,3	1766	34,4
NN	3	0	29	0,1	7	0	12	0
Ogół zmarłych	5986	100%	5022	100%	4816	100%	5157	100%
*Dane statystyczne obejmują cały teren II WMG. MrGl

Wiek zmarłych gdańszczan w latach 1955–1999

Rok	1955	1960	1965	1970
Ogół zmarłych	1513	1325	1555	1890
Wiek zmarłych
Do 1 roku	387	195	124	101
1–4 lat	69	21	18	9
5–14 lat	41	20	27	20
15–49 lat	297	256	276	306
50–64 lat	281	306	406	466
65–100 lat	436	523	703	987
Wiek nieznany	2	4	1	1
Rok	1975	1980	1985	1990	1995	1999
Ogół zmarłych	2724	3420	4025	4432	4209	4322
Wiek zmarłych
Do 1 roku	177	138	140	93	101	70
1–4 lat	13	13	15	11	4	3
5–9 lat	12	14	9	9	7	3
10–19 lat	55	26	27	41	27	14
20–29 lat	76	114	74	69	48	67
30–39 lat	96	130	152	175	118	88
40–49 lat	241	281	276	307	306	324
50–59 lat	340	517	597	562	459	467
69–69 lat	615	648	797	1043	962	903
Ponad 70 lat	1099	1539	1938	2122	2177	2383
MrGl

Rozwody

Rok*	Liczba
1975	937
1980	888
1985	866
1990	540
1995	712
1999	890
*Brak danych statystycznych sprzed 1975 roku. MrGl

Ludność Gdańska w latach 1920–1945

Lata	Liczba mieszkańców
1920	191 952
1926	225 819
1929	235 237
1935	262 839
1939	248 117 *
* Spadek liczby ludności to wynik emigracji ludności pochodzenia żydowskiego. MrGl

Ludność Gdańska w latach 1945–1947

Data	Ogółem	Niemcy	Polacy
1 X 1945	139 087	93 029	46 058
1 VI 1946	149 699	19 221	130 478
31 X 1946	160 983	13 380	146 987
30 IV 1947	153 518	750	152 428
1804	44 055
LESM