TRZECI ORDYNEK
| < Poprzednie | Następne > |
TRZECI ORDYNEK, reprezentacja pospólstwa we władzach miejskich Gdańska. Powołana na podstawie statutów króla polskiego Zygmunta I Starego (20 VII 1526), stanowiących odtąd fundament ustroju miasta. Składała się ze 100 mężów i dzieliła się wedle q kwartałów na 4 grupy po 25 osób. W skład wchodzili z urzędu reprezentanci najważniejszych w 1. połowie XVI wieku 4 cechów głównych (rzeźnicy, piekarze, szewcy i kowale). Uzależniony od Rady Miejskiej, której przysługiwało prawo mianowania nowych członków Trzeciego Ordynku (do 1678), zwoływania ich na posiedzenia i wysuwania problemów do dyskusji. Do podejmowania prawomocnej decyzji wystarczała Radzie Miejskiej zgoda q Ławy Miejskiej i 2 kwartałów. Trzeciemu Ordynkowi nie przysługiwało prawo kontroli nad dochodami i wydatkami miasta. W 1659 roku, odmawiając zgody na nowe podatki, Trzeci Ordynek przeforsował odebranie Radzie Miejskiej i przekazanie komisjom (złożonym z delegatów Trzeciego Ordynku) zarządzanie majątkiem i dochodami stałymi miasta (q w Urzędzie Budowlanym, q Kamlarii). W 1678 wywalczył prawo wysuwania 2 kandydatów na swoich przedstawicieli oraz na mistrzów kwartałów, z których jednego Rada Miejska powoływała na wolne stanowisko; tym samym uzyskał uniezależnienie od decydowania przez Radę Miejską o swoim składzie. Wzmocniona została również reprezentacja cechów w Trzecim Ordynku przez podwojenie głosów starszych cechów głównych z 4 do 8 oraz przez zarezerwowanie 8 miejsc dla rzemieślników wybieranych dożywotnio. Tym samym Trzeci Ordynek liczył 108 osób. W połowie XVIII wieku był on główną siłą opozycji przeciw Radzie Miejskiej, w roku 1749 powołał ośmioosobową komisję, która opracowała w 68 punktach skargę do króla polskiego Augusta III na jej działalność i politykę. Postulaty król zaakceptował 10 II 1750, wywołując sprzeciw Rady Miejskiej. W wydanej 20 VII 1750 ordynacji król zagwarantował kupcom 1/3 miejsc w Radzie i Ławie, przyznał prawo wnoszenia spraw pod obrady na każdym posiedzeniu ordynków, w razie trudności ze strony Rady Miejskiej wprowadził prawo odwołania się do króla, zlecił generalną rewizję q wilkierza, zmodyfikował system podejmowania uchwał w ordynkach, nakazał wprowadzić reprezentantów Trzeciego Ordynku do wszystkich organów podatkowych oraz ustanawiał obowiązek przyjęcia wyborów przez wybrane osoby. Zmiany te przetrwały do czasu przejęcia Gdańska przez Prusy i formalnego rozwiązania Trzeciego Ordynku w 1793 roku. Jego działalność przywrócono w q I Wolnym Mieście Gdańsku (1807–1814), kiedy był w opozycji w stosunku do Rady Miejskiej i francuskich władz okupacyjnych. 15 VII 1807 do Trzeciego Ordynku włączono Stare Miasto jako V kwartał. Celem utrzymania nad nim kontroli i pozbawienia znaczenia, w 1808 roku został zreformowany: w miejsce 108-osobowego ciała powołana została szesnastoosobowa komisja Trzeciego Ordynku, w jej skład weszło po 4 członków z każdego kwartału. Ze wzmocnionym i podporządkowanym sobie senatem oraz silnym garnizonem wojskowym, władze francuskie nie dopuszczały opozycji do głosu, zapewniając tym samym spokój w mieście.
