CMENTARZE WE WRZESZCZU. SREBRZYSKO. Obecnie Centralny Cmentarz Komunalny nr 1 we Wrzeszczu (1928 Dritter Marien-Kirchof, 1942 Zentralfriedhof), przy ul. Srebrniki 12, położony w leśnej dolinie pomiędzy q Brętowem, q Strzyżą Górną i q Jaśkową Doliną (Jäschkentaler Wald), zajmuje około 50 ha. Powstał jako III Cmentarz NMP. Teren (34 ha) wyznaczono w roku 1924, prace ziemne rozpoczęto w 1925, pierwszy etap ukończono w grudniu tegoż roku, 26 XI 1928 poświęcono kaplicę cmentarną. Od 1937 (po rozbudowie) cmentarz komunalny dla Gdańska. Wytyczono wówczas główną aleję i zaprojektowano układ całego założenia. Specyfiką jest górzysto-leśne położenie z częściowo tarasowym układem nagrobków. Główna aleja wykorzystywana była do wieców i nocnych pochodów członków NSDAP; 4 IX 1939 pochowano tu 17 członków oddziału SS i gdańskich Heimwehry, poległych podczas szturmu na q Westerplatte, następnie kolejnych 35; 16 VII 1942 w zbiorowej mogile kilkadziesiąt ofiar angielskiego q nalotu bombowego z 11 lipca. Według planów niemieckich po zakończeniu wojny miał tu powstać cmentarz wojenny. Do formowania położonych wyżej tarasów wykorzystywano jeńców wojennych z obozu w okolicach obecnego Osiedla Młodych. Na początku lat 40. XX wieku urządzono teren przy głównej bramie, z podjazdem i 2 budynkami administracyjnymi (obecnie kostnica i kaplica oraz kwiaciarnia). Po roku 1945 niemieckie groby zlikwidowano, wykorzystując je na nowe kwatery, założono liczącą kilkadziesiąt kwater Aleję Zasłużonych (m.in. spoczęli w niej pierwszy polski prezydent Gdańska q Franciszek Kotus-Jankowski, q Stanisław Sołdek, członkowie PPS i PPR, kombatanci wojny domowej w Hiszpanii, oficerowie LWP). We wspólnej mogile pochowano 58 żołnierzy LWP poległych w roku 1945 w walkach o Gdańsk. W latach 60. XX wieku i około roku 1979 obszar cmentarza powiększano. Do końca lat 70. XX wieku (do czasu otwarcia q cmentarza Łostowickiego) był główną nekropolią Gdańska. W latach 60.– 70. XX wieku chowano tu szczątki ekshumowane z likwidowanych gdańskich poniemieckich cmentarzy. Z polecenia ówczesnych władz pochowano na nim potajemnie ofiary Grudnia ’70, co upamiętnia dziś wysoki krzyż w głównej alei. Na cmentarzu spoczywają m.in. q Ignacy Adamczewski, q Lech Bądkowski, q Józef Czyżewski (prochy złożone w 1957, po ekshumacji z cmentarza św. Mikołaja), q Franciszek Duszeńko, Klemens Gniech, q Janina Jarzynówna-Sobczak, q Zdzisław Kieturakis, q Dariusz Kobzdej, q Marian Pelczar, q Alina Pienkowska, q Marian Seredyński, q Izabella Trojanowska, Ernest Bonstedt i jego żona (prochy ekshumowane w 2001 z cmentarza w Jankowie). Najstarsze zachowane nagrobki pochodzą z lat 20. XX wieku, większość z czasów po 1945 (wiele wykonanych z wtórnie użytych kamiennych elementów nagrobków). W roku 2002 po północno-zachodniej stronie powstało q krematorium wraz z kaplicą.
JWL
