TOWARZYSTWO PRZYRODNICZE
| < Poprzednie | Następne > |
TOWARZYSTWO PRZYRODNICZE (Societas Physicae Exprementalis, od 1753 Die Naturforschende Gesellschaft). Powstało 7 XI 1742 z inicjatywy q Daniela Gralatha. Pierwsze oficjalne spotkanie odbyło się 2 I 1743. Założyciele: q Christoph Michael Hanow, q Heinrich Kühn, q Jacob Theodor Klein, q Paul Świetlicki, Heinrich Rosenberg, Friedrich Zorn; pierwszym prezesem (dyr.) został David Kade. Sympatyzowały z nim liczne pol. rodziny arystokratyczne, jak Czapscy, Sierakowscy, Sanguszkowie oraz Załuscy. Działalnością TP interesował się król pol. Stanisław August Poniatowski, który 2 razy przesłał do Gd. hojne podarunki wspierające jego rozwój. Środki na utrzymanie pochodziły z darów, składek członków oraz zapisów pośmiertnych. Pierwszy statut ogłoszono 2 I 1743, kolejne w: 1786, 1818, 1834, 1865, 1875, 1897 i 1921. Godłem była rycina przedstawiająca ogród z szeregiem owocujących drzew, zaś mottem: Tempora et cultura. Kierownictwo składało się z dyr., wicedyrektora, skarbnika i sekr.; 1786 wprowadzono urząd bibliotekarza. Stosowano podział na członków zwyczajnych, wolnych i honorowych, rekrutujących się z kraju i zagranicy. W 1743–93 należało do niego 91 osób, 1813 tylko 16, 1822–87 (z Gd. tylko 17, reszta była członkami honorowymi), 1873 – 330, 1880 – ponad 400 (z tego 267 z Gd.), 1920 było ich ponad 600. W 1746 otrzymało siedzibę w wydzierżawionych od miasta pomieszczeniach Bramy Zielonej (sala nad przejazdem – magazyn zbiorów i aparatury, 2 pokoje na biuro i miejsce spotkań). W 1845 ostateczną siedzibą została kamienica przy ul. Mariackiej 25 (zw. q Domem Przyrodników, ob. siedziba q Muzeum Archeologicznego), zakupiona za 24 tys. talarów z fundacji q Mathiasa Nathanaela Wolffa, zwiększana o sąsiednie kamienice, stopniowo wykupywane. Początek XIX w. aż do lat 60. XIX w. to okres czasowego upadku TP. W 1781 roku powstało, dzięki fundacji M. N. Wolffa, obserwatorium astr. w jednym z bastionów q Biskupiej Górki (q Julius August Koch). Uszkodzone w czasie oblężenia Gd. przez Francuzów 1807 i zniszczone w czasie walk o Gd. 1813, odtworzone zostało w Domu Przyrodników (q Ernst Friedrich Kayser). Zbiory biblioteczne, na podstawie umowy z Senatem II WMG, przekazano 1922–23 q THD (zniszczone podczas II w. świat., zachowały się jedynie 284 woluminy). Bogate zbiory przyr. przekazano 1880 jako depozyt na część ekspozycji q Muzeum Prowincji Zachodniopruskiej. Towarzystwo zajmowało się także działalnością wydawniczą. W latach 1875–1914 było dotowane finansowo (najhojniej ze wszystkich towarzystw) przez władze prowincji i władze miejskie. 1 V 1872 wyodrębniono sekcję antropologii i etnografii, której przew. został dr medycyny q Abraham Lissauer (po 1892 kierowana przez dr. med. J.G. Oelschlägera). Do jej członków należał archeolog Heinrich Schliemann – odkrywca Troi, Myken i Tirynsu, który odwiedził Gd. w sierpniu 1875. Sekcja med., pod kierunkiem dr. medycyny q Georga Abegga, powstała 19 XII 1876. W 1890 weszła w skład Towarzystwa Lekarskiego Prus Zach. (Verein der Ärzte Westpreußens). 29 XII 1876 powstała sekcja fizyki i chemii, którą kierował dr filozofii Hermann Lamp. Od 1781 TP zgłaszało konieczność utworzenia szkoły położnych (otwarta 1 XII 1804 q położnictwo). 14 IX 1869 na zjeździe poświęconym wybitnemu przyrodnikowi, geografowi i podróżnikowi Aleksandrowi Humboldtowi ustanowiono q stypendium Humboldta. W 1936 zaprzestało działalności; jako datę rozwiązania przyjmuje się 1945, wraz z końcem II w. świat. Tradycje TP są kontynuowane w Niemczech przez środowisko dawnych gdańszczan, utrzymujących kontakt z q Gd. Towarzystwem Naukowym.
Tabela: Dyrektorzy Towarzystwa Przyrodniczego
