STRAŻE NOCNE
| < Poprzednie | Następne > |
STRAŻE NOCNE, służby porządkowe działające w XVI–XVIII w., powołane przez władze Gd. w celu utrzymywania porządku w mieście w czasie nocy, strzegące zarazem po zmroku bezpieczeństwa miasta w sytuacji zagrożenia wojennego. Uczestniczenie w nich wynikało z posiadania q prawa obywatelskiego i związane było ściśle z funkcjonowaniem q straży obywatelskich, opierając się na strukturach organizacyjnych tych ostatnich wg podziału na q kwartały. Stawianie się do służby w nocy było obowiązkiem powszechnym dotyczącym obywateli, przepisy prawne dopuszczały jednakże możliwość przysłania w swoim zastępstwie zmiennika (w ten sposób od tego mało prestiżowego obowiązku wykupywali się zazwyczaj członkowie patrycjatu i bogatego kupiectwa). Przepisy związane z funkcjonowaniem s.n. regulowały specjalne ordynacje wydawane w XVI i XVII w. przez Radę Miejską; pierwsza ogłoszona została 1556. Nocna wachta rozpoczynała się zimą o godz. 9, latem – o 10 wieczorem; strażnicy kończyli służbę latem o godz. 3, zimą – o godz. 4 rano. Wyznaczeni do s.n. obywatele musieli przybyć na czas do specjalnych punktów zbornych, nast. udać się w szyku do równomiernie rozmieszczonych posterunków, tzw. odwachów, których było łącznie 33 na ternie całego miasta (po 16 na Głównym i Starym Mieście, 1 na St. Przedmieściu). Z tych posterunków wysyłano w regularnych odstępach, zwykle co 2 godziny, czteroosobowy patrol, którego zadaniem był obchód ustalonych ulic, zw. rundą. Do obowiązków strażników nocnych należało ponadto pilnowanie porządku publicznego, m.in. mieli oni zwracać uwagę na podejrzane osoby i chronić majątek mieszczan przed ewentualną działalnością złodziei; napotkanych podczas wachty ludzi musieli zatrzymywać do wyjaśnienia ich obecności na ulicach nocną porą (stąd, by uniknąć związanych z tym nieprzyjemności, nakazywano mieszkańcom miasta, którzy z ważnych powodów zmuszeni byli przemieszczać się po mieście, do zaopatrzenia się w pochodnie lub latarnie). Prócz tego s.n. strzegły bezpieczeństwa pożarowego, w razie dostrzeżenia zagrożenia winne były wszczynać alarm biciem w dzwony z wież kościelnych. Pod surowymi karami zabraniano strażnikom spania na wachcie, oddawania się grze w karty i kości, a także picia alkoholu i wdawania się w bójki.
W XVII wieku porządku publicznego i bezpieczeństwa gdańszczan strzegło każdej nocy łącznie 192 strażników (po 80 na Gł. i St. Mieście, 12 na St. Przedmieściu oraz 20 na Spichlerzach / Wyspie Spichrzów). Na czele poszczególnych oddziałów (rot) stali rotmistrze, natomiast kompaniami s.n. przypisanymi do kwartałów dowodzili wachmistrze. Obywatele gd. zobligowani do służby nocnej wykonywali te zadania nieodpłatnie, wynagrodzenie otrzymywali jedynie wachmistrzowie. Działalność s.n. finansowano z wpływów ze specjalnego podatku nałożonego 1668 na wszystkich mieszkańców Gd. W okresie zagrożenia wojennego uzbrojone oddziały s.n. miały sprawować służbę wartowniczą, pilnując przede wszystkim obwałowań i bram miejskich. Rozlokowywano je wówczas w sposób umożliwiający szybkie dotarcie do poszczególnych odcinków fortyfikacji: roty Kwartału Kogi – przy Nowej Zbrojowni i na q Lastadii, roty Kwartału Wysokiego – na Targu Węglowym i Długim Targu, roty Kwartału Szerokiego – przy kośc. św. Bartłomieja i na Targu Rybnym, roty Kwartału Rybackiego na tzw. Nowym Mieście (rejon q kośc. św. Jana i na q Spichlerzach).
