ŁAWY MIĘSNE

< Poprzednie

Następne >

Plik:Stanowiska archeologiczne na terenie ław mięsnych przy ul św Ducha.JPG

Stanowiska archeologiczne na terenie ław mięsnych przy ul. św. Ducha

ŁAWY MIĘSNE (Fleischbänke), jatki, kramy, miejsca (stoiska) sprzedaży. Funkcjonowały XIV–XIX w. Na Starym Mieście, od XIV w., między ob. ul. Podzamcze a Podwalem Staromiejskim; 56 jatek, po 14 w 4 ciągach zw.: Zamkowy, Pański, Budniczy i Gottschalka. Na Starym Przedmieściu od XV w. 30 jatek przy Fleischergasse (ul. Rzeźnickiej), notowanej od 1552, od jatek biorącej nazwę, i Katergasse (ul. Kocurki). Lokalizacja na Młodym Mieście nieznana. Najlepiej znane z Głównego Miasta, gdzie cech rzeźników wzmiankowano od 1331, o podatku płaconym z jatek wspominał dokument z ok. 1342. Pierwsza bezpośrednia wzmianka o ł. mięsnych pochodzi z 1347, notowano już wówczas ł. nowe (czyli wcześniej musiały istnieć ł. stare). W 1347 zlokalizowane były między ob. ul. św. Ducha i Plebania, zapewne w budynku o konstrukcji drewnianej. W 1420 założono odrębną księgę gruntową do notowania zmian własnościowych (nazwisko poprzedniego właściciela wyskrobywano, wpisując nazwisko nowego; księgi gruntowe), istniało wówczas 80 jatek, po 20 w 4 ciągach. Liczba pozostała niezmienna do pocz. XIX w.

W 1516 powstał murowany budynek na 2 parcelach między ob. ul. Mariacką a św. Ducha (wg późniejszej numeracji Mariacka 53 i św. Ducha 43), z 4 ciągami jatek rozdzielonych 2 wąskimi, pozbawionymi dachu uliczkami. Ciągi nosiły nazwy, od zach.: Plebański (Pfarrseite), Żebraczy (Elende Seite), Dominikański (Dominiksseite), Wodny (Wasserseite); jedynie Plebański liczył 19 jatek, ale jedną, ze względu na wielkość, liczono podwójnie. Ruchomy blat każdej jatki służył do zamykania okna kramu na noc, a po otwarciu stanowił ławę. Budynek zamykany był na noc i pilnowany. Posiadanie ławy było warunkiem uzyskania mistrzostwa w cechu rzeźniczym, ł. mogły być dziedziczone (także przez kobiety) lub sprzedawane (pierwszeństwo zakupu miał cech), zakazana była ich wzajemna wymiana (dowodnie obowiązywało to 1415–1750). Od 1409 z każdą jatką związany był konkretny grunt na łąkach w Dobrowie, uzyskanych przez cech rzeźników od Głównego Miasta. Za posiadanie ławy płacono roczny czynsz (na Głównym Mieście i Starym Przedmieściu Radzie Głównego Miasta, na Starym Mieście komturowi gd., od 1454 Radzie Starego Miasta), pocz. także w naturze (w łoju).

Mięso sprzedawane w jatkach podlegało ocenie świeżości przez 2 osoby wybrane przez cech (tzw. Zuseher), sprawujące także kontrolę nad ogólną sprzedażą (np. ustalali cenę mięsa, ta zaś zależała nie od wagi, lecz oglądu). Podobnie jak kupujących, chroniły ich specjalne przepisy (np. zakaz grożenia przez sprzedającego nożem), sprzedający miał też zakaz nagabywania (przywoływania) kupującego. Obowiązek remontu jatek spoczywał na odpowiedniej radzie miejskiej, z reguły spadał na użytkowników. Z funkcjonowaniem jatek Głównego Miasta związana jest nazwa sąsiadującej z nimi od wsch. ul. Krowiej (Kuhgasse), znana od 1633.

Jako miejsce sprzedaży straciły na ważności po upadku systemu cechowego: księga gruntowa jatek Głównego Miasta kończy się na 1812. Po przebudowie ł. mięsnych 1832 cech rzeźników zajmował tylko część od strony ul. św. Ducha, 1833 handlowało tylko 26 osób. W 1896 wszystkie punkty sprzedaży przeniesiono do Hali Targowej. Na Głównym Mieście część płn. budowli (od ul. św. Ducha) rozebrano między 1877 a 1884, wznosząc w tym miejscu kamienicę pozostającą własnością cechu rzeźników. Część płd. (od strony ul. Mariackiej) w pocz. XX w. wykorzystywano jako magazyn na skrzynie i kosze, uległa zniszczeniu 1945.

W XV–XVI w. sprzedaż mięsa odbywała się także co sobota (dzień wolnego handlu) na Długim Targu (1564 próbowano przenieść handel na Targ Drzewny), na wyznaczonym miejscu zw. Geisselmarkt, gdzie sprzedawano całe lub przepołowione sztuki. W 1566 rzeźnicy uzyskali przywilej królewski umożliwiający im sprzedaż mięsa bezpośrednio z miejsca, gdzie trzymali bydło. Mimo protestów Rady Głównego Miasta i odwołania przywileju, procederu nie udało się powstrzymać.