NICOLAI HEINRICH, profesor Gimnazjum Akademickiego
| < Poprzednie | Następne > |
HEINRICH NICOLAI (7 V 1605 Gdańsk – 29 XII 1660 Gdańsk), filozof, teolog, profesor Gimnazjum Akademickiego. Wnuk gdańskiego kupca Joachima Niclassena, syn sekretarza gdańskiej Rady Miejskiej Heinricha (zm. 1619) i poślubionej mu w 1601 Barbary (zm. 1603), córki Michaela Petri (zm. 1608), także sekretarza miasta. Brat m.in. Ursuli, od 1642 żony Jacoba Barthelmäusa.
Uczył się w szkole mariackiej, w grudniu 1617 zapisany został do Gimnazjum Akademickiego. W 1620, w wieku 15 lat, z powodu panującej w Gdańsku dżumy, wysłany na studia do Wittenbergii. Studiował m.in. pod kierunkiem filozofa i teologa Jacoba Martiniego i pod jego kierunkiem opublikował w 1623 dysputę o praktykach magicznych. Mając kłopoty ze zdrowiem i uważając, że szkodzi mu klimat Wittenbergii (był typowym hipochondrykiem), za zgoda ojca w 1625 kontynuował studia w Lipsku, po półtora roku przeniósł się na jeden trymestr do Jeny, następnie podróżował między Norymbergą, Altdorfem, Ingolstadt, ponownie Altdorfem i Jeną, skąd uchodząc przez zarazą wrócił do Lipska, wreszcie w latach 1626–1627 zatrzymał się na dłużej w Marburgu, gdzie uzyskał magisterium. Odbył podróż po Niemczech (zwiedził wszystkie zamki nad Renem) i Niderlandach (Amsterdam, Haarlem, Frenker), jako stypendysta gdańskiej Rady Miejskiej studiował w 1628–1631 w Rostocku teologię, odbył kilka dysput.
Jako stypendysta gdańskiej Rady Miejskiej odwołany został z tych wojaży i po powrocie w 1631 mianowany profesorem filozofii w Gimnazjum Akademickim (wakowało miejsce po śmierci Andreasa Hojera), introdukcja (wprowadzenie na urząd) odbyła się 4 września tego roku. Organizował dysputy, publikował rozprawy i podręczniki z zakresu logiki i metafizyki. Jako teolog opowiadał się za irenizmem, czyli tolerancją religijną w imię przywróceniem jedności chrześcijaństwa drogą pewnych ustępstw doktrynalnych przez luteran, kalwinistów, katolików i arian. W związku z Colloquium charitativum w Toruniu (1645, nie wziął w nim udziału) opublikował Irenicum sive de differentiis religionum conciliandis succincta commentatio. Pismo spotkało się z krytyką władz gdańskich (doszukiwano się w nim porównania luteranizmu do sekty) i na poleceni Ministerium Duchownego ocenzurowane. Polemikę z nim prowadzili Abraham Calow i Johann Botsack. Bronił się rozprawą Irenicum defensum et explicatum, continuatum z 1651. W tym samym roku podał się jednak do dymisji ze stanowiska w Gimnazjum Akademickim, Rada Miejska wyznaczyła mu w związku z tym skromną emeryturę.
Przeniósł się do Elbląga, gdzie w tamtejszym gimnazjum wykładał teologię i filozofię jako professor honorarius i opublikował podręczniki dla swoich uczniów: Cursus philosophicus (1652) i Theologiae epitome (1653). W 1652 specjalnym wierszem żegnał zmarłego rektora elbląskiego gimnazjum Michaela Myliusa. Krytykując kult świętych, po publikacji De superstitiosis festis popadł tym razem w konflikt z kanonikami warmińskimi (fromborskimi). Po skardze prepozyta warmińskiego i sekretarza wielkiego koronnego Tomasza Ujejskiego wyrokiem sądowym zmuszony został po dwóch latach do opuszczenia Elbląga. Przebywał w Szczecinie, Frankfurcie nad Odrą, Berlinie, Gdańsku, w nadziei na ponowne otrzymanie stanowiska w Gimnazjum w 1656 powrócił do Elbląga. Nie otrzymawszy posady i po osobistej tragedii (w wieku prawie 50 lat postanowił się ożenić, 31 VIII 1656 w dniu ślubu zmarła jego narzeczona, Regina Koye), korzystając z faktu zajęcia w okresie "Potopu" przez wojska szwedzkie Fromborka i ucieczce kanoników, wrócił w 1658 do Gdańska. Szybko popadł z kolejny konflikt z pastorem Johannem Botsackiem, skorzystał z propozycji elektora brandenburskiego Fryderyka Wilhelma i w 1658 został jego doradcą do spraw kościelnych. W 1660 powrócił do Gdańska, umierając, by otrzymać sakramenty, musiał wobec pastorów dwóch najważniejszych gdańskich kościołów, Nathanaela Dilgera z kościoła kościoła Najświętszej Marii Panny (NMP) i Michaela Falcka z kościoła św. Katarzyny, odwołać swoje poglądy synkretczne i zapenić, że nigdy nie zamierzał opuścić Kościoła luterańskiego.
W 1657 napisał własną (zachowaną) autobiografię Cursus vitae meae Hernici Nicolai, a me ipso conscriptus anno 1657. Pochowany 11 I 1661 w kościele NMP, w grobie nabytym w 1653 na spółkę ze szwagrem Jacobem Barthelmäusem (pochowany tu 18 VII 1692), mowę pogrzebową wygłosił pastor Nathanael Dilger.
Bibliografia:
Księga wpisów uczniów Gimnazjum Gdańskiego 1580–1814, wyd. Zbigniew Nowak i Przemysław Szafran, Warszawa–Poznań 1974, s. 104.
Nadolski Bronisław, Profesor filozofii Gimnazjum Gdańskiego Henryk Nicolai w świetle swej autobiografii, w: Gdańskie Gimnazjum Akademickie, Gdyna 1959, s. 235–241.
