BURSZTYNOWY OŁTARZ w kościele św. Brygidy
BURSZTYNOWY OŁTARZ OJCZYZNY w kościele św. Brygidy, budowany od 2000 do 2003 i od 2013. Nazwę nosi od chwili poświęcenia 16 XII 2017. Inspiracją do stworzenia bursztynowego ołtarza stała się bursztynowa monstrancja w formie „Drzewa Życia”, zamówiona przez proboszcza parafii św. Brygidy ks. Henryka Jankowskiego w warsztacie Mariusza Drapikowskiego. Monstrancja powstała dla uczczenia jubileuszu 2000-lecia chrześcijaństwa.
Zanim monstrancja stała się częścią ołtarza, znajdowała się do 2013 w nawie północnej kościoła. Mierzy 174 cm, waży 34 kg; korona drzewa wykonana jest z przejrzystego oraz mlecznego bursztynu, przeźroczyste kawałki okalają ponad kilogramową, wydrążoną w środku bryłę bursztynu spełniającą rolę repozytorium na hostię. Między kawałkami bursztynu połyskują cyrkonie i białe szafiry. Liczne krzyże ozdabiające brzeg podstawy przedstawiają różne odłamy chrześcijaństwa. Inskrypcja zamieszczona na nodusie „Amor meus crucifixus est” („Moją Miłością jest Ukrzyżowany”) to dewiza zakonu brygidek. U stóp drzewa-krzyża znajdują się wyrzeźbione z dwóch brył bursztynu postacie Marii i Marii Magdaleny.
Ideą ks. Henryka Jankowskiego było stworzenie, z datków wiernych, ołtarza stanowiącego wotum narodu polskiego za odzyskanie niepodległości oraz podziękowanie za pontyfikat Jana Pawła II. Głównym projektantem ołtarza został profesor Stanisław Radwański, nastawy ołtarzowej Mariusz Drapikowski. Pierwsze elementy ołtarza powstały w latach 2000–2003. Projekt zakładał umieszczenie bursztynowych dzieł sztuki na wertykalnym stelażu. W 2000 kombinat KGHM Polska Miedź S.A. przekazał w darze rury o rożnej średnicy, wykonane ze stali kwasoodpornej, następnie pocięte i zespawane w Stoczni Gdańskiej oraz przytwierdzone do posadzki prezbiterium. Powstała instalacja o wysokości 12, szerokości 10 i głębokości 3 m.
Patriotyczne i religijne treści ołtarza ogniskują się wokół wizerunku Matki Boskiej Częstochowskiej. Kopia obrazu jasnogórskiego znajdująca się w kościele św. Brygidy, znana jako Matka Boska Opiekunka Ludzi Pracy, została namalowana przez ks. Franciszka Znanieckiego (profesora filozofii i historii filozofii, rektora Wyższego Seminarium Duchownego w Pelplinie) krótko po wydarzeniach Grudnia’ 70. W połowie lat 70. XX wieku kardynałowie Stefan Wyszyński i Karol Wojtyła zawieźli ten obraz do Watykanu, gdzie został poświęcony przez papieża Pawła VI.
W pracowni Mariusza Drapikowskiego powstały: szata Matki Boskiej, korony przyozdobione 28 rubinami oraz ukoronowany orzeł. Szata mierzy 2,5 m, wykonana została z ok. 70 kg białego bursztynu; u dołu znajduje się Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski – odznaczenie ks. Henryka Jankowskiego – zaś welon Matki Boskiej przyozdobiony jest srebrzystą gwiazdą. Korony, podtrzymywane przez symbolizujące Polskę białe orły, zostały ufundowane przez Danutę i Lecha Wałęsów oraz poświęcone przez papieża Jana Pawła II w 2001. Pierwotnie pod długim płaszczem Madonny znajdował się ukoronowany polski orzeł, którego jedno skrzydło jest rozpostarte, a drugie opada bezwładnie. Intencją artysty było przedstawienie rannego orła jako metafory cierpiącej ojczyzny, dla której ostoją i ratunkiem jest orędownictwo Matki Bożej.
W tym samym czasie prof. Stanisław Radwański rozpoczął pracę nad dwiema rzeźbami: papieża Jana Pawła II i prymasa Polski kardynała Stefana Wyszyńskiego. Obie figury zostały umieszczone po bokach ołtarza. Następnie ten sam artysta wykonał podobizny św. Brygidy i św. Marii Elżbiety Hesselblad. Święte zostały ulokowane po obu stronach obrazu Matki Boskiej. Wszystkie cztery rzeźby zostały wykonane z brązu. Ostatnim elementem, który powstał w pierwszym etapie rozbudowy ołtarza, był napis „Solidarność” umieszczony na płacie bursztynu (autorstwa Mariusza Drapikowskiego).
Prawie dziesięcioletnia przerwa, która nastąpiła w pracach nad ołtarzem, spowodowana była głównie zmianami administracyjnymi w kościele św. Brygidy, śmiercią ks. Henryka Jankowskiego, a ponadto drastycznym wzrostem cen bursztynu. Zaangażowanie nowego proboszcza, księdza Ludwika Kowalskiego, doprowadziło w 2013 do podjęcia dalszych prac. Powstały dwa relikwiarze. Pierwszy, wykonany w pracowni Mariusza Drapikowskiego, zawiera kapsułę z krwią ks. Jerzego Popiełuszki, opleciony jest sznurem i obciążony kamieniami, co przywołuje obraz męczeńskiej śmierci błogosławionego. Relikwiarz drugi, autorstwa Stanisława Radwańskiego, wykonany został z jasnożółtego bursztynu i zawiera kroplę krwi św. Jana Pawła II.
Stanisław Radwański opracował również projekt zwieńczenia konstrukcji ołtarza niewielkimi krzyżami. Podjęto również decyzję o przeniesieniu orła, po zmianie rozpościera on swoje skrzydła nad wizerunkiem Matki Boskiej. Opatrzony napisem „Solidarność” płat bursztynu został rozbudowany przez Mariusza i Kamila Drapikowskich i przedstawia mapę Polski. Następną zmianą było umieszczenie bursztynowej monstrancji w ołtarzu. Od 2013 do wiosny 2024 znajdowała się ona u dołu nastawy ołtarzowej, nad tabernakulum. Po przenosinach nie jest już częścią ołtarza, została umieszczona w Kaplicy Fatimskiej kościoła św. Brygidy. Ponadto figury świętej Brygidy i świętej Marii Elżbiety Hesselblad zostały pomalowane złotą farbą.
Słowa Chrystusa z Ewangelii św. Jana („Ja jestem krzewem winnym, wy – latoroślami” (J15,5)) stanowiły punkt wyjścia dla rozbudowy ołtarza na obraz Winnicy Pańskiej. Prof. Stanisław Radwański zaprojektował krzew winny o rozłożystych gałęziach. Wedle jego koncepcji pnącza miały sięgać mniej więcej do połowy wysokości ołtarza – prace artystów zmodyfikowały ten pomysł. W konsekwencji miedziane, repusowane i pozłacane łodygi pną się na wysokość wielu metrów, niektóre sięgają sklepienia, znacznie przekraczając tym samym wstępne założenie. Ich autorami są: Leszek Jerzy Sobiech, Mariusz i Kamil Drapikowscy oraz Iwona Pomoryn. W tym samym czasie Leszek Jerzy Sobiech rozpoczął prace nad ścielącymi się u dołu ołtarza łanami pszenicy (kłosy wykonane są z galwanicznie pozłacanej miedzi, ziarna są bursztynowe). W 2023 ten sam artysta wykonał bursztynowego gołąbka pokoju.
Pierwotny projekt prof. Stanisława Radwańskiego umieszczenia niewielkich krzyży ewoluował, ostatecznie są to większych rozmiarów krzyże związane z historycznymi miejscami czy wydarzeniami, jak np. modele Pomnika Poległych Stoczniowców, dwóch krzyży z Poznania, krzyża z góry Giewont; ponadto krzyż z kopalni soli w Wieliczce, krzyż ze Śląska z węgla kamiennego, krzyż Federacji Młodzieży Walczącej i wiele innych. [Aleksandra Bejowicz]
Bibliografia:
Informacje twórców ołtarza, Stanisława Radwańskiego, Mariusza Drapikowskiego, Leszka Jerzego Sobiecha, Iwony Pomoryn, ks. Ludwika Kowalskiego z lat 2019–2024.
Adamek Tadeusz, Monstrancja bursztynowa z Bazyliki Św. Brygidy w Gdańsku, Pelplin 2000.
Bejowicz Aleksandra, Bursztynowy Ołtarz Ojczyzny, Gdańsk 2023.
