KOŚCIÓŁ ŚW. WOJCIECHA (Święty Wojciech)
| < Poprzednie | Następne > |
KOŚCIÓŁ ŚW. WOJCIECHA, w Świętym Wojciechu, przy q Trakcie św. Wojciecha 440. Zapewne po 1222 q benedyktyni zbudowali w Świętym Wojciechu kośc. pod ww. wezwaniem (parafia dla znacznego obszaru, zwł. po okresie reformacji, rozciągającego się na płn. od q Oruni do Świncza na płd., od Rokitnicy na wsch. po Otomin na zach., obejmującego ogółem ok. 36 miejscowości i majątków). Pierwotny kośc. rozbudowano w 1348–59, a w 2 poł. XV w. dodano jeszcze murowaną wieżę dzwonnicy. Wraz z wygaśnięciem konwentu benedyktynów, jeszcze pod koniec XV w., świątynię przejęli księża diecezjalni. 20 VIII 1537 kośc. spłonął wraz z plebanią i szkołą, dzwony stopiły się, wieża jednak najprawdopodobniej ocalała. Uratowano ponadto nastawę gł. ołtarza; jest to drewniany got. tryptyk z ok. 1500, z przedstawieniami najważniejszych momentów życia Jezusa na ziemi, od narodzin po ukrzyżowanie, podobny do ołtarza z kaplicy św. Reinholda w q kośc. NMP. Umieszczono go ob. w płn. ścianie prezbiterium, wcześniej, w XIX w., znajdował się w kruchcie. W 1575 kościół został odbudowany z pomocą ówczesnego bp. włocławskiego Stanisława Karnkowskiego, w postaci murowanej jednonawowej świątyni got. z transeptem, z wykorzystaniem poprzednich fundamentów. W 1579 wybudowano ponadto szkołę. W 1571 – ok. 1578 proboszczem był tu Simon Hagenau, eksjezuita, jeden z pierwszych profesorów jezuickiego kolegium w Braniewie, 1575–78 jednocześnie oficjał gd. W dobie reformacji okoliczna szlachta odmówiła płacenia dziesięciny, łożenia na budowę kośc. i utrzymanie szkoły. Jej ponowne opłacanie nakazały dekrety królewskie z 1609 i 1640. Gdy protest. rodzina Jackowskich (von Jatzkow), właścicieli wsi Rekcin, ponownie odmówiła w 1643 płacenia dziesięciny, ówczesny proboszcz, Filip Jakob Weidmann, wytoczył jej proces przed sądem w Skarszewach, a później Trybunałem Koronnym w Piotrkowie, uzyskując korzystny dla siebie wyrok. Trybunał nałożył ponadto obowiązek płacenia kościelnej dziesięciny na 17 innych posiadłości szlacheckich, znajdujących się wówczas niemal wyłącznie w ręku protest. szlachty. Był również w tym czasie problem z płaceniem dziesięciny z dóbr należących do Gd., m.in. Cieplewa, Juszkowa, Oruni i Lipiec. Zachowały się formularze kwitów dziesięciny z 1700 (dla dóbr szlacheckich) i 1770 (dla dóbr miejskich). Poza dochodami z dziesięcin kośc. dysponował 4 włókami ziemi w samej wsi Święty Wojciech (z których później rozwinęła się „plebańska wieś Święty Wojciech”; q Plebanka), nadanymi 1579 przez bp. Stanisława Karnkowskiego, w ramach rekompensaty za zniszczenia podczas q wojny Gd. z królem pol. Stefanem Batorym w 1577 (i wcześniejsze jeszcze, doznane podczas q wojny trzynastoletniej). W 1678–81 proboszczem był q Joachim Pastorius-Hirterberg, który 1680 rozbudował i podwyższył wieżę dzwonnicy (znajdowały się w niej 4 dzwony, największy z nich pochodził z 1668). Za kolejnego proboszcza, Georga Rideliusa, doszło do konfliktu z Gd., gdy jeden z pracujących tu wikarych zabronił 1684 miejskim pachołkom dorocznej akcji czyszczenia Kanału Raduni. Rada Miejska Gd. wysłała żołnierzy z miejskiego garnizonu, którzy dopilnowali dokończenia prac. W 1689–1710 parafią nominalnie zarządzał Ludwik Michał Fantoni, kanonik warmiński. Skonfliktowany ze swoim ordynariuszem (bp. warmińskim Janem Zbąskim), wyjechał do Rzymu i w 1710 zgodził się oddać swoją parafię zgromadzeniu q misjonarzy św. Wincentego à Paulo, którzy trzymali kośc. i parafię do 1818. Na określenie rządcy kośc. w dokumentach kościelnych wznowiono używanie terminu „prepozyt”. Obecne probostwo to dawny dom zakonny misjonarzy. W XVIII w. dobudowano do bryły świątyni kaplice boczne. Od 1818, po likwidacji klasztoru, parafię ponownie objęli księża diecezjalni. Część budynków poklasztornych przeznaczono wówczas na cele szkolne. W 1855 kośc. poddano gruntownej renowacji. W okresie międzywojennym, za proboszcza Brunona Lemke, sprowadzono relikwie św. Wojciecha (1928) i dobudowano do kaplicy północnej kolejną kaplicę – Relikwii św. Wojciecha (1930). Kościół ucierpiał podczas działań wojennych 1945, dopiero w 1956 został całkowicie przywrócony do kultu. W 2001 ofiarnie ratowany przez parafian podczas powodzi. Korpus świątyni na planie łac. krzyża, dł. 40 m, szer. 8,5 m. Od strony wsch. prezbiterium, poza ww. ołtarzem got. znajduje się tu ołtarz gł. z 1. poł. XVIII w. z obrazem św. Wojciecha, malowanym na płótnie z 1694, ponadto stalle z XVII w., a na płaskim stropie barok. płaskorzeźba z XVIII w., w drewnie, polichromowana, przedstawiająca Baranka w obłokach i promieniach, z otwartą księgą. W nawie gł. barok. ambona z XVIII w. z postaciami ewangelistów i św. Grzegorza Wielkiego w korpusie, ponadto ołtarze boczne z poł. XVIII w., poświęcone ukrzyżowaniu Chrystusa (w ścianie płn.) i Matce Boskiej (w ścianie pd.). W kaplicach bocznych po obu stronach nawy gł. ołtarze: od płn. ku czci św. Józefa (z obrazem Śmierć św. Józefa) od płd. ku czci św. Wincentego à Paulo (zał. zgromadzenia misjonarzy). W kaplicy Relikwii św. Wojciecha figura tegoż świętego z białego i czerwonego marmuru z Carrary, wykonana w 1. poł. XVIII w. W nawie gł. 4 barok. konfesjonały z XVIII w. W prospekcie organowym z 1741 (dzieło organomistrza gd. Hildebrandta) późnobarok. organy wykonane w 1. poł. XIX w. W kośc. znajduje się 5 płyt nagrobnych, częściowo zatartych, z XVI w., dokumentujących pochówki członków rodziny Damerau z Wojanowa, ponadto wyjątkowo cenna monstrancja z 1755 r., wykonana przez Johanna Gottfrieda Schlaubitza. Na ścianach nawy gł. w 1956 wykonano cykl fresków przedstawiających sceny z życia św. Wojciecha. Na terenie parafii działa szereg organizacji kościelnych, w tym Stowarzyszenie Rodzina Kolpinga, mają tu swój dom zakonny ponadto q siostry Matki Bożej Miłosierdzia.
Tabela: Proboszczowie kościoła św. Wojciecha w Świętym Wojciechu
