KOMISJA OKRĘTÓW KRÓLEWSKICH. Powołana przez króla pol. Zygmunta III Wazę na wzór q komisji morskiej z czasów króla Zygmunta Augusta, działająca 1626–28, kontynuująca następnie prace dzięki inicjatywie kolejnego króla pol. Władysława IV w 1635–36. Jej celem była budowa regularnej pol. floty wojennej, związana z milit. zagrożeniem ze strony Szwecji oraz pretensjami pol. dynastii królewskiej Wazów do korony szw. Komisja (zw. też k. okrętów) została powołana przez króla Zygmunta III ok. 9 XI 1626, podczas jego pobytu (wraz z synem, królewiczem Władysławem) w Gd. Decyzja zapadła w obliczu wojny pol.-szw. z lat 1625–29 oraz w związku z ofensywą szw. w Prusach. Bezpośrednim celem k. było zorganizowanie od podstaw floty wojennej, mogącej przeciwstawić się marynarce króla Szwecji. W skład k. weszli dworzanie królewscy Gabriel Posse i Wolfgang von Oelsnitz, gdańszczanie: sekr. królewski Albrecht Giese, rajca Hermann von der Beke, ławnik Heinrich Kemmerer, przedstawiciele q Trzeciego Ordynku: Christian Stroband, Daniel Rüdiger oraz Johann Wendt. Udział obywateli Gd., którzy stanowili w k. większość, miał zapewnić przychylny stosunek do niej ze strony władz miejskich; król musiał się bowiem liczyć ze stanowiskiem Gd. w sytuacji zagrożenia ze strony Szwedów. Wchodzący w skład k. gdańszczanie dystansowali się jednak od jej prac, zasiadając w niej niechętnie. Wynikało to z negatywnego stanowiska Rady Miejskiej Gd. wobec funkcjonowania k., która została powołana bez pytania o zgodę władz miejskich, a ponadto wkraczała w kompetencje miasta w zakresie polityki morskiej. Poza tym Rada Miejska Gd., pragnąca zachować częściową neutralność, obawiała się związanych z działalnością k. (i floty wojennej) konsekwencji wobec handlu gd.; nie chciała też drażnić króla szwedzkiego Gustawa Adolfa, zaniepokojonego ewentualnością utrudnień w komunikacji pomiędzy Szwecją a zajętymi przez wojska szw. terenami w Prusach. Niechęć Gd. do przedsięwzięcia królewskiego budziło również tolerowane przez komisarzy zachowania kaprów, którzy zajmowali nie tylko szw. statki handlowe, lecz również jednostki należące do innych państw i miast nadmorskich (m.in. rostockie, duń. i niderl.). Mimo skarg gdańszczan na postępowanie k., król Zygmunt III nie chciał rezygnować z planów morskich, nawet kosztem przywilejów Gd., czemu dał wyraz w ostrym w tonie piśmie z 8 II 1627 skierowanym do Rady Miejskiej. Efektem prac k. 1627–28 było zorganizowanie floty wojennej, liczącej łącznie 10 jednostek (w tym 4 galeony). Wzięła ona udział w zwycięskiej q bitwie pod Oliwą (28 XI 1627). Wysłanie decyzją Zygmunta III floty do Wismaru i oddanie jej pod rozkazy cesarza (co w konsekwencji doprowadziło do jej zagłady), jak również zbliżający się koniec wojny ze Szwecją, spowodowały, że k. 1628 zawiesiła swoją działalność. Ponownie Komisja Okrętów Królewskich (zwana częściej k. morską – w nawiązaniu do gremium o tej samej nazwie z czasów króla pol. Zygmunta Augusta) powołana została ponownie przez króla Władysława IV ok. 28 III 1635, w związku z upływającym w tymże roku rozejmem ze Szwedami, wynegocjowanym 1629 w Starym Targu (Altmarku), ewentualnym zagrożeniem ze strony szw., jak również aspiracjami w zakresie polityki morskiej władcy. Jej przew. (z tytułem supremus admiralitatis commissarius) został starosta kościerski Gerard Denhoff. Większość członków k. stanowili gdańszczanie: burmistrz q Constantin Ferber, q Nicolaus Bodeck, Hermann von der Beke, Johann von Koldum, Christoph Rumler, Nicolaus Sander, Christian Stroband i Wilhelm Wolfferson oraz Georg Hewel. Włączenie w skład k. przedstawicieli władz miejskich (Ferber, Bodecke) miało na celu zdobycie przychylności Rady Miejskiej dla tego przedsięwzięcia. Zabieg ten jednak się nie powiódł, bowiem obaj patrycjusze, zapewne świadomi konfliktu interesów, rychło zwrócili się do króla z prośbą o zwolnienie ich z funkcji. Znaczną część członków k. stanowili gd. kupcy nieodgrywający w mieście żadnej roli, słabo również związani politycznie z monarchą, zasiadający w niej ze względu na spodziewane korzyści finans. Początkowo k. obradowała w Pucku, który pełnił także funkcję bazy macierzystej pol. floty; po 20 VI 1635, decyzją Władysława IV, przeniesiono jej siedzibę do Gd. Działalność k. koncentrowała się w przede wszystkim na nadzorowaniu zadań realizowanych już wcześniej przez kupca gd. Georga Hewela, który – wykładając własne środki – zajmował się zakupem dla króla statków handl., uzbrajaniem ich i przebudowywaniem na okręty wojenne; w ten sposób pol. flota osiągnęła stan 10 jednostek. Dalszy jej rozwój został zahamowany przez Radę Miejską, która stanowczo odmówiła przekazania kontroli nad gd. portem komisarzom królewskim, a ponadto zakazała aresztowania obcych statków i przekształcania ich w okręty wojenne. Inicjatywa G. Hewela zakończyła się jego bankructwem, wierzytelności króla Władysława IV wobec niego sięgnęły sumy blisko 1 mln florenów. By zaspokoić roszczenia spadkobierców przedsiębiorcy, w latach 1640–43 okręty sprzedano w Amsterdamie. Efektem działań k., realizującej także plan budowy twierdz nadmorskich jako ważnego elementu obrony wybrzeża, było wzniesienie (rozpoczętych jeszcze w 1634) fortalicji we Władysławowie i Kazimierzowie. W związku z podpisaniem 12 IX 1635 rozejmu ze Szwedami w Sztumskiej Wsi, problemami finansowymi skutkującymi ostatecznym unicestwieniem floty, a także zaangażowaniem się króla Władysława IV w spór z Gd. o cła morskie (1636–39), k. straciła rację bytu i w 1636 zaprzestała działalności.
DK
