SAWICKI FRANCISZEK, duchowny katolicki
FRANCISZEK SAWICKI (13 VII 1877 Godziszewo, pow. Tczew – 7 X 1952 Pelplin), duchowny katolicki, profesor filozofii, kanonik Kapituły Katedralnej Chełmińskiej, sędzia i egzaminator synodalny, cenzor ksiąg religijnych, członek Towarzystwa Naukowego w Toruniu (TNT). Pochodził z mieszanej rodziny, w której byli zarówno Polacy jak i Niemcy, co miało wpływ na kształtowaniu jego charakteru, osobowości i podejścia do ludzi. Syn piekarza Augustyna i Berty z domu Teitz. Jego stryjem był ks. Robert Sawicki (1841–1925), wikariusz w Świeciu i w Gdańsku (kapelan wojskowy), uczestnik wojny prusko–francuskiej (1870–1871), odznaczony Krzyżem Żelaznym I klasy, proboszcz w Tczewie (1871–1925).
Po ukończeniu szkoły ludowej w rodzinnej wsi młode lata spędził u stryja w Tczewie, który między innymi finansował jego edukację. Początkowo uczęszczał do Realnego Progimnazjum w Tczewie (Real Progymnasium Dirschau), w latach 1889–1892 do Collegium Marianum w Pelplinie, w 1896 uzyskał maturę w Królewskim Gimnazjum Katolickim w Chełmnie (Königliche Katholische Gymnasium in Kulm). Od 1896 w Seminarium Duchownym w Pelplinie, 1 IV 1900 z rąk biskupa Augustyna Rosentretera przyjął święcenia kapłańskie w tamtejszej bazylice katedralnej Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny.
Pracę duszpasterską rozpoczął w Gdańsku jako wikariusz przy kościele św. Brygidy oraz jednocześnie kapelan szpitala Najświętszej Marii Panny na Dolnym Mieście. W 1901 wyjechał na studia uzupełniające na uniwersytecie we Fryburgu Bryzgowijskim, 11 VII 1902 na Wydziale Teologii uzyskał stopień doktora (promotor: prof. Carla Braiga, specjalizujący się w dogmatyce) na odstawie rozprawy Koheleth und der modernę Pessimismus für das Lebenseland (wydana drukiem pod tytułem Der Prediger, Schopenhauer und Ed. von Hartman oder biblischer und moderner Pssimisus, Fulda 1903). Wrócił do diecezji chełmińskiej i przez krótki okres pracował w Chełmży. Od 1 IV 1903 profesor w Seminarium Duchownym w Pelplinie. Wykładał filozofię, historię filozofii (1903–1939), teologię dogmatyczną (1927–1930, 1945– 1942) oraz teologię fundamentalną (1925–1928, 1932–1939, 1945–1952). 20 IV 1920 powołany został w skład w skład Kapituły Katedralnej Chełmińskiej, stanowisko objął 23 IV 1920. W 1927 mianowany prałatem domowym Jego Świątobliwości (papieża Piusa XI). W latach 1927–1937 prezes Wydziału Teologicznego TNT z siedzibą w Pelplinie.
Prowadził badania przede wszystkim nad współczesnymi kierunkami filozoficznymi: egzystencjalizmem i personalizmem; teorią poznania, historią filozofii, psychologią, historiozofią oraz apologetyką. Autor między innymi Wert und Würde der Persönlichkeit im Christentum (Kolonia 1906), Die Wahrheit des Christentums (Padeborn 2011), Der Sinn des Lebens (Padeborn 1913), Geschichtsphilosophie (Kempten 1920), Lebensanschaungen alter und neuer Denker (Padeborn 1923), Dusza nowoczesnego człowieka (Poznań 1931), Filozofia miłości (Poznań 1934), Filozofia życia (Poznań 1936). Do najważniejszych jego rozpraw zalicza się Założenia filozoficzne katolickiej myśli społecznej (Poznań 1937). Artykuły i odczyty publikował między innymi w „Pielgrzymie”, „Przeglądzie Powszechnym”, „Wierze i Życiu”. Wydawnictwo F. Meinera z Lipska zamieściło jego autobiografię w „panteonie myśli katolickich”, w cyklu autobiografii „wybitnych ludzi swego czasu”. Uważany był za jednego z czołowych myślicieli katolickich Europy. Objęcie katedry proponowały mu polskie uniwersytety w Warszawie i w Wilnie; również niemieckie w Wrocławiu, Bonn i w Würzburgu. Przed I wojną światową w wypadku Niemiec jego kandydatura nie była jednak zatwierdzana przez władze centralne w Berlinie. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości propozycję odrzucał, zostając w Pelplinie.
Był zdecydowanym przeciwnikiem narodowego socjalizmu. Po złożeniu w październiku 1937 rezygnacji przez biskupa gdańskiego Eduarda O’Rourke’a, nuncjusz apostolski w Warszawie, arcybiskup Filippo Cortesi (1876–1947), w liście z 9 II 1938 wezwał go do Warszawy i powiadomił o nominacji na stanowisko biskupa ordynariusza diecezji gdańskiej. Z Rzymu otrzymał oficjalną nominację biskupią, urząd miał objąć 1 IV 1938. Brak rozstrzygających dowodów, by jego kandydaturę miał wysunąć biskup Eduard O’Rourke, możliwe też, że za jego kandydaturą stały polskie koła kościelne. Biskup polowy Wojska Polskiego Józef Gawlina, w rozmowie z komisarzem generalnym RP w Gdańsku Marianem Chodackim, określił go „bojowym i mądrym sługą Kościoła, Niemcem o liberalnych poglądach, stawiającym dobro Kościoła na pierwszym miejscu ponad narodowość”. W sprawę jego nominacji biskupiej zaangażował się również polski MSZ poprzez ambasadę RP w Watykanie, jak również poprzez kardynała Augustyna Hlonda. Mimo zastrzeżeń nuncjatury o konieczności zachowania w tajemnicy, wiadomość o nominacji 24 II 1939 ukazała się w „Kurierze Bałtyckim”. Następnego dnia gazeta podawała, że doniesienie te należą do „kategorii domysłów i pogłosek krążących na temat zmiany na stanowisku arcypasterza diecezji gdańskiej”.
W odpowiedzi na te doniesienia „Danziger Vorposten” 26 II 1939 pisał, iż „suwerenne państwo Gdańsk … nigdy nie dopuści do tego, by niemieckimi katolikami Gdańska polski biskup przewodził”. Doktor Hawranke, referent Senatu II Wolnego Miasta Gdańska od spraw wyznaniowych, w czasie rozmowy z bp. Eduardem O’Rourke miał oświadczyć, że władze są przeciwne takiej nominacji na jego zastępcę. Prezydent Senatu II WMG, Arthur Greiser odbył specjalną podróż do Watykanu i o sprawie rozmawiał z kardynałem Eugenio Pacellim (później papieżem Piusem XII). Nie przyniosła skutku osobista wizyta 20 IV 1938 w Gdańsku nuncjusza apostolskiego w Polsce, 27 IV 1938 poinformował on o cofnięciu nominacji.
Po wybuchu II wojny światowej pozostał w Pelplinie. Aresztowany wraz z innymi księżmi 20 IX 1939. Z rozkazu SS–Obersturmabannführera (podpułkownika) dr. Wilhelma Augusta Patina (1879 – 1945 lub 1949) został skierowany tego samego dnia do prac porządkowych w bibliotece seminaryjnej, po kilku dniach zwolniony. Decyzją bp. Konstantyna Dominika od 1 XI 1939 został administratorem parafii w Pelplinie i na tym stanowisku pozostał do 1 VI 1946 (mieszkał w plebanii).
Po powojennej reaktywacji seminarium w Pelplinie powrócił do prowadzenia zajęć, jednak ze względu na słabnące zdrowie ograniczył się jedynie do wykładów z teologii dogmatycznej. W tym czasie niemal na terenie całego kraju w seminariach w nauce teologii dogmatycznej korzystano ze skryptów przez niego autoryzowanych. Od 1945 dziekan kapituły diecezjalnej. Od 17 IX 1945 sędzia prosynodalny przy Sądzie Biskupim w Pelplinie. Od 24 IX 1945 deputat dla zarządu dóbr seminarium duchownego w Pelplinie. Od 15 IV 1946 oficjał Biskupiego Sądu Duchownego w Pelplinie, od 8 IV 1946 egzaminator prosynodalny, od 13 V 1946 członek Komisji Egzaminacyjnej dla katechetów świeckich. Od 6 II 1948 prałat prepozyt Kapituły Katedralnej w Pelplinie. Nie zarzucił pracy naukowej, napisał między innymi Deus Caritas est (Włocławek 1948) oraz Fenomenologia wstydliwości. Z problemów moralności seksualnej (Kraków 1948). Jednocześnie był jednym z pierwszych polskich badaczy, którzy przybliżyli polskiej literaturze dokonania Søren Aabye Kierkegaarda (1813–1855) oraz egzystencjalistów niemieckich i francuskich, szczególnie Jean-Paul Sartre ( 1905–1980).
Od 22 V 1952 doktor honoris causa Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. We wrześniu 1982, w ramach corocznych „Spotkań Pelplińskich”, odbyła się sesja naukowa ukazująca „Wkład Ks. Profesora Franciszka Sawickiego we współczesny rozwój myśli chrześcijańskiej”. Od 2004 patron Kleryckiego Koła Filozoficznego Seminarium Duchownego w Pelplinie.
Bibliografia:
Źródła:
Archiwum Diecezjalne w Pelplinie: Kuria Biskupia Chełmińska; akta personalne, sygn. 451: Sawicki Franciszek; Collegium Marianum Pelplin, t. 2, Księga uczniów 1858–1920.
Literatura:
Babiński Jarosław, Ks. Franciszek Sawicki jako pedagog, „Studia Koszalińsko–Kołobrzeskie” 2013, 20/1-2.
Baciński Antoni, Polskie duchowieństwo katolickie w Wolnym Mieście Gdańsku 1919–1939, „Studia Gdańskie” 1973, nr 1.
Buxakowski Jerzy, Ks. Franciszek Sawicki – myśliciel pelpliński, w: Wybitni teologowie XX wieku. Krąg języka niemieckiego, red. Jacek Jezierski i Katarzyna Parzych, Olsztyn 2006.
Latoszewska Eugenia, Wokół „Najwybitniejszego filozofa Chrześcijańskiej Europy XX wieku” ks. infułata Franciszka Sawickiego patrona godziszewskiej szkoły, Godziszewo 2017.
Leksykon kapłanów wyświęconych w latach 1869–1945 pracujących w diecezji gdańskiej, oprac. Maciej Kwiecień, Gdańsk 2014.
Manthey Franciszek, Ks. Franciszek Sawicki (Z okazji jubileuszu), „Roczniki Filozoficzne” nr 2/3, 1949-1950.
Mross Henryk, Słownik biograficzny kapłanów diecezji chełmińskiej wyświęconych w latach 1821–1920, Pelplin 1995.
Mross Henryk, Pracownicy naukowo-dydaktyczni Wyższego Seminarium Duchownego Pelplin 1939-1995. Słownik bio-bibliograficzny, Pelplin 1997.
Pawłowicz Zygmunt, Nauczanie o człowieku w ujęciu ks. Franciszka Sawickiego, w: Księga jubileuszowa 350 lat WSD w Pelplinie (1651-2001), Pelplin 2001.
Piszcz Edmund, Sprawa nominacji ks. Fr. Sawickiego na biskupa diecezji gdańskiej w 1938 roku, „Studia Pelplińskie”, t. 1, 1969.
Stachnik Richard, Danziger Priesterbuch 1920–1945; 1945–1965, Bonn 1965.
Stachnik Richard, Die Katholische Kirche in Danzig, Münster 1959.
Stępniak Henryk, Ludność polska w Wolnym Mieście Gdańsku, Gdańsk 1991.
Szulist Janusz, Wartość życia w pismach ks. Fr. Sawickiego, w: Wielcy ludzie małego Pelplina, red. Bogdan Wiśniewski, Pelplin 2018.
Znaniecki Franciszek, Ks. Franciszek Sawicki, w: Sprawozdania Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, t. 19, 1955, nr 1 (44/45).
