DOBROCZYNNOŚĆ. W średniowiecznym Gd. ubodzy stanowili znaczny odsetek mieszkańców, trudny jednak do precyzyjnego oszacowania. Wobec rozpowszechnianego przez Kościół obrazu ubóstwa jako ucieleśnienia Chrystusa wytworzyła się zależność między ubogimi a pozostałą częścią społeczeństwa: ubogi otrzymywał niezbędne środki materialne (w zamian za co zobowiązany był do modlitwy za darczyńcę), a czyn miłosierdzia miał skutkować dla darczyńcy nagrodą w życiu wiecznym. W efekcie stworzono w Gd. rozbudowany system opieki społ., oparty na d. indywidualnej i zorganizowanej. Dobroczynność indywidualna opierała się na jałmużnach osób pryw., zorganizowaną realizował przede wszystkim Kościół oraz q szpitale, działalność bractw rel., a zwł. zakonów (q franciszkanie, q dominikanie). Około 1390 istniała na q Starym Mieście gildia ubogich (Elendengilde), z tzw. Dworem Ubogich (Elendenhof, q szpital św. Elżbiety). Dobroczynnością zajmowały się niektóre instytucje świeckie (np. korporacje cechowe); udział samorządu miejskiego byłniewielki. W okresie q reformacji, wobec zanegowania przez Marcina Lutra wartości czynów miłosierdzia w drodze do zbawienia, dawny układ: obdarowany–darczyńca został zniesiony, a obraz ubogiego zdesakralizowany. Podjęto próbę zorganizowania systemu d. samorządowej, której elementem miała być sekularyzacja klasztorów i przeznaczenie dóbr zakonnych m.in. dla ubogich, objęcie opieką przez Radę Miejską szpitali (q panowie szpitalni), nadzór kwartałów miasta przez rotmistrzów i podległych im q wójtów żebraczych, reglamentacja d. poprzez wydawanie odznak dla ubogich oraz centralny system finansowania d. (tzw. skarbony boże – Gotteskasten: zlokalizowane w wybranych punktach miasta, m.in. w q kośc. NMP, z których wpływy miały być centralnie rozdzielanie ubogim). Wyodrębniono wówczas: 1) ubogich bez stałego miejsca zamieszkania (tzw. ludzie luźni), często z marginesu społ., 2) ubogich zamieszkujących szpitale, 3) „ubogich domowych” (Hausarmen), tzn. posiadających stałe miejsce zamieszkania, lecz egzystujących poniżej minimum socjalnego. Efektem racjonalizacji postaw wobec ubóstwa były także m.in. próby wprowadzenia nakazu pracy dla ubogich (q Dom Dobroczynności, q Dom Poprawy), zarządzenia Rady Miejskiej przeciwko q żebrakom (począwszy od ordynacji z 1525), nadzór policyjny nad ubogimi (q wójtowie żebraczy), wprowadzenie w 1550 scentralizowanego systemu finansowania d. miejskiej (q Urząd Dobroczynności). Nasiliła się tendencja do przeciwstawiania ubogiego bez stałego miejsca zamieszkania (żebracy chełpiący się nędzą, natręci, potencjalni złodzieje, rozpustnicy, zawszawieńcy, syfilitycy) „ubogim domowym” (wstydzący się nędzy i żebrania).
Pod koniec XVIII w. spadek dochodów Urzędu Dobroczynności, połączony ze wzrostem liczby ubogich, spowodował wydzielenie z niego w 1788 q Instytutu Ubogich. Wydarzenia polit. przeł. XVIII i XIX w. (poszerzające sferę ubóstwa w Gd.), zbytnie zaangażowanie środków ze źródeł pryw. i niedostateczne wsparcie ze strony funduszy publicznych doprowadziły do załamania systemu opieki nad ubogimi (np. zawieszono przyjmowanie do szpitali). Powstała w magistracie w 1814 Deputacja ds. Ubogich (Armen-Deputation) nie wypełniała wystarczająco zadania. Dopiero po reorganizacji (Armendirektorium) na podstawie prus. ustawy dotyczącej d. z 1842 wzrosły w Gd. nakłady na te cele (1817 – 36 tys. marek, 1864 – do 360 tys. marek). Na przeł. lat 60. i 70. XIX w. wydzielono w Magistracie, niezależne od Armendirektorium, II Biuro (II. Bureau), zajmujące się d., określane nast. jako II. Geschäftsbureau des Magistrats zu Danzig, ok. 1916 przemianowane na II. Geschäftsstelle des Magistrats. Ten ostatni organ posiadał Urząd ds. Ubogich i Dobroczynności (Armen- und Wohlfahrtsamt). Od 1 IV 1921 w q Senacie II WMG sprawy d. objął Oddział ds. Socjalnych, Kościelnych i Zdrowia (Abteilung für soziale, kirchliche und gesundheitliche Angelegenheiten), przemianowany nast. na Oddział ds. Socjalnych i Zdrowia (Abteilung für soziale und gesundheitliche Angelegenheiten), a ściśle: jego pododdział zw. Miejskim Urzędem Dobroczynnym (Städtisches Wohlfahrtsamt). Obok d. państw. istniała w XIX w. i w 1. poł. XX w. silnie rozwinięta d. oparta na licznych fundacjach dobroczynnych.
ASZ
