SZPITALE 1793–1945

< Poprzednie

Następne >

Szpital diakonis ewangelickich

Szpital Najświętszej Maryi Panny, widok od strony obecnej ul. Reduta Wyskok

Szpital Miejski, Lazaret przy Sandgrube, przełom XIX i XX wieku

Szpital Położnictwa i Chorób Kobiecych, 1 połowa XX wieku, widok ze skrzyżowania Ostseestraße (al. Hallera) i Schellmühler Weg (ul. Kliniczna)

Szpital Miejski we Wrzeszczu, 1914

SZPITALE 1793–1945. Na przełomie XVIII i XIX wieku, zgodnie z tendencją ogólnoeuropejską, wyodrębniono w Gdańsku spośród szpitali te, które służyły wyłącznie leczeniu chorych (tzw. proces medykalizacji). Było to efektem oświeceniowych poglądów na genezę ubóstwa (ubóstwo jako rezultat chorób, zwłaszcza żywicieli rodzin) i tego, jaką rolę w jego ograniczaniu zaczęto przypisywać szpitalom jako elementowi dobroczynności państwowej.

Pod wpływem nacisków nadprezydenta prowincji pruskiej Friedricha Leopolda von Schröttera w 1802 roku przekształcono lazaret w placówkę wyłącznie leczniczą, przyjmującą jedynie chorych ubogich (nieodpłatnie), bez prawa hospitalizacji ubogich zdrowych lub prebendariuszy. Mimo ważnej funkcji w strukturze opieki społecznej gminy miejskiej i dofinansowywania z jej funduszy, lazaret do 1874 pozostał w dużej mierze samodzielną fundacją szpitalną. Szybki postęp w naukach medycznych w 2. połowie XIX wieku spowodował wzrost oczekiwań społecznych wobec szpitali jako placówek diagnostyczno-terapeutycznych. Z tej przyczyny, a także z powodu szybkiego wzrostu liczby mieszkańców Gdańska, w 1. połowie XIX wieku powstały dwie prywatne fundacje szpitalne (w 1853 Szpital Najświętszej Maryi Panny sióstr boromeuszek, w 1857 szpital diakonis ewangelickich), jednak i one nie zaspokajały w pełni medycznych potrzeb miasta. W 1868 roku przy ul. Elżbietańskiej, w budynku dawnego domu dziecka, powstała placówka lecznicza początkowo niezależna od lazaretu (die Krankenstation des Arbeitshauses), przyjmująca od 1875 chorych internistycznych, chirurgicznych, psychiatrycznych i ze schorzeniami skórno-wenerologicznymi (w 1880 hospitalizowano 140 osób, w 1886 – 1117).

Konflikt w kwestiach zarządzania i finansowania między zarządem lazaretu, władzami miejskimi i rejencją spowodował w 1874 roku przejęcie szpitala przez miasto. Zwiększono nakłady finansowe i na przełomie 1885/1886 roku rozbudowano lazaret ( Szpital Miejski przy Sandgrube) oraz przyłączono placówkę przy ul. Elżbietańskiej. Efektem medykalizacji stało się pojawienie na początku XIX wieku grupy dobrze sytuowanych osób płacących za usługi medyczne w szpitalach. Zwiększanie się kosztów opieki medycznej w połowie XIX wieku spowodowało (wzorem innych miast niemieckich) wprowadzenie w szpitalach Gdańska systemu klas pacjentów zależnie od zamożności (trzy klasy: I – najbogatsi, II – średniozamożni, III – ubodzy). Leczenie ubogich chorych w lazarecie w 2. połowie XIX wieku odbywało się nadal głównie na koszt gminy, co było archaicznym systemem finansowania. Szpitale boromeuszek i diakonis utrzymywały się z ofiarności wiernych oraz ze sprzedaży tzw. abonamentów, uprawniających do leczenia w wypadku choroby.

Wprowadzenie w 1883 roku przez kanclerza Ottona von Bismarcka na terenie Niemiec obowiązkowego ubezpieczenia na wypadek choroby nie zmieniło aż do 1914 znacząco struktury finansowania gdańskich szpitali. Przeniesienie w 1911 lazaretu przy Bramie Oliwskiej i lazaretu przy Sandgrube na teren przy obecnej ul. Dębinki i utworzenie z obu zakładów Szpitala Miejskiego umożliwiło stworzenie nowoczesnej placówki medycznej, nadal zależnej finansowo od funduszy gminy miejskiej.

W roku 1912 wzniesiono nowoczesny gmach Szpitala Położnictwa i Chorób Kobiecych przy Schellmühler Weg 1A (ul. Kliniczna). W okresie II Wolnego Miasta Gdańska nie powstały większe placówki lecznictwa zamkniętego. Do ważnych osiągnięć tego okresu należy natomiast powstanie w 1935, na bazie Szpitala Miejskiego Akademii Medycyny Praktycznej. Słabo wykształconą sieć zakładów leczniczych w Gdańsku wspierały – wzorowane na zakładach ratowniczych Hamburga – stworzone w 1806 w 18 różnych punktach miasta zakłady ratownicze (Rettungsanstalten). Miały one udzielać pierwszej pomocy ofiarom nieszczęśliwych wypadków, działań osób trzecich lub zamachów samobójczych. W latach 1818–1824 doszło do 492 takich interwencji. Po 1861 roku działalność zakładów ratowniczych ustała.

Sieć szpitali cywilnych w czasach wojen w XIX i XX wieku wspomagana była szpitalami wojskowymi, powstającymi często doraźnie w kościołach lub innych budynkach użyteczności publicznej. Ponadto istniały szpitale garnizonowe, od roku 1807 w dawnym Gimnazjum Akademickim, od 1844 w dawnym domu poprawy. Obrazu dopełniają nieliczne małe szpitale prywatne, najczęściej oferujące usługi chirurgiczne, okulistyczne bądź ginekologiczne (w 1861 – jeden, w 1863 – dwa, w 1900 – pięć, w 1926 – siedemnaście). Szpitale powstałe jeszcze w średniowieczu pełniły (poza lazaretem) do 1945 wyłącznie funkcję przytułków i pozostały samodzielnymi fundacjami, niezależnymi od funduszy gminnych. ASZ

Szpitale erygowane w latach 1793–1945

Nazwa szpitala	Data erygowania	Data zakończenia działalności
Szpital garnizonowy (Garnison-Lazarett) w dawnym Gimnazjum Akademickim	1807	1844
Szpitale garnizonowy w dawnym miejscu domu poprawy	1844	1918?
Szpital Najświętszej Maryi Panny	1853	1945
Szpital diakonis ewangelickich	1857	1945
Lazaret przy Sandgrube ( Szpital Miejski przy Sandgrube)	1886	1911
Szpital Miejski we Wrzeszczu	1911	1945 (1935: przekształcenie w Akademię Medycyny Praktycznej)
Szpital Chorób Kobiecych przy obecnej ul. Klinicznej	1912	1945
ASZ

Wykaz prywatnych klinik do roku 1945

Właściciel	Adres	Notowana w źródłach
Kliniki okulistyczne (Augenkliniken)
Johann Julius Moritz Schneller	Breitgasse 120 (ul. Szeroka)	1861–1896
dr Victor Francke	Brotbänkengasse 14 (ul. Chlebnicka)	1897
dr Rudolf Helmbold	Vorstädtischer Graben 12/14 (ul. Podwale Przedmiejskie) Rennerstiftsgasse 1 (ul. Gdyńskich Kosynierów)	1897–1903 1934–1942
dr Rudolf Helmbold dr Victor Francke	Am Olivaer Tor 1 (ul. Dyrekcyjna) Am Olivaer Tor 7 (ul. Dyrekcyjna)	1908–1914 1918–1933
dr Albert Berent	Vorstädtischer Graben 1 (ul. Podwale Przedmiejskie)	1903–1920
dr Theodor Wallenberg	Reitbahn 4 (ul. Bogusławskiego)	1908–1935
dr Erich Schusterhrus (1860–1932)	Diakonissen-Krankenhaus, Neugarten 3/6 (ul. Nowe Ogrody)	1914–1928
dr Leo Schmidt	Marien-Krankenhaus, Schleusengasse 9 (ul. Kieturakisa)	1914–1939
dr Cornelius Penner (1859–1938)	Diakonissen Krankenhaus, Neugarten 3/6 (ul. Nowe Ogrody)	1924–1937
dr Fritz Beckershaus	Sandgrube 40 (ul. Rogaczewskiego) Karthäuser Straße 2/4 (ul. Kartuska)	1935 1939–1942
dr Arnold Jaeschke	Am Olivaer Tor 1 (ul. Dyrekcyjna)	1931–1942
Kliniki chorób kobiecych (Frauenkrankheitenkliniken)
dr Władysław Panecki (1857–1931)	Große Wollwebergasse 3 (ul. Tkacka)	1897–1928
dr Hans (Johannes) Fuchs (1873–1942)	Vorstädtischer Graben 39/40 (ul. Podwale Przedmiejskie)	1903–1930
dr Franciszek Leon Kubacz (1868–1933)	Reitbahn 4 (ul. Bogusławskiego)	1908–1914
dr Emil Gläser	1897 Hundegasse (ul. Ogarna 89) 1907–1916 Charlottenheim („Dom Charlloty"), Delbrückallee 3A (ul. Dębinki)	1897–1916
dr Hermann Diegner	Jäschkentaler Weg 48 (ul. Jaśkowa Dolina)	1908–1921
dr Paul Vorderbrügge	Am Olivaer Tor 1 (ul. Dyrekcyjna) Hansaplatz 14 ( pl. Hanzy)	1908–1914 1921–1928
dr Adolf Wisselinck	Hansaplatz 8 ( pl. Hanzy) Hansaplatz 14 (ul. Wały Piastowskie)	1908 1914–1928
dr Werner Reinke (1862–1944)	Am Olivaer Tor 1 (ul. Dyrekcyjna) Hansaplatz 14 ( pl. Hanzy)	1908–1914 1921–1928
dr Erich Dowig	Hansaplatz 14 ( pl. Hanzy)	1930–1942
dr Fritz Sieber	Hansaplatz 14 ( pl. Hanzy)	1930–1942
dr Kurt Schulemann	Sandgrube (ul. Rogaczewskiego) 23 Heinrich-Scholtz-Weg 1 (ul. Powstańców Warszawy)	1933–1939 1940–1945
Kliniki chorób wewnętrznych (interna)
dr Herbert Lohsse	Am Olivaer Tor 1 (ul. Dyrekcyjna)	1908–1914
dr Otto Zuch	Hansaplatz 8 ( pl. Hanzy) Rennerstiftsgasse 8 (ul. Gdyńskich Kosynierów)	1908 1914–1925
dr B. Zabel	Dominikswall 3 (ul. Wały Jagiellońskie)	1921
Kliniki chirurgiczne
dr Karl Georg Starck	Pfefferstadt 24 (ul. Korzenna)	1867–1884
dr Walter Friedrich Reinke (1862–1944)	Hansaplatz 14 ( pl. Hanzy)	1907–1928
dr Hermann Diegner	Jäschkentaler Weg 48 (ul. Jaśkowa Dolina)	1908–1925
dr Kurt Werwath	Sandgrube 38/40 (ul. Rogaczewskiego)	1933–1939
dr Max Teuscher	Poggenpfuhl 60 (ul. Żabi Kruk) Halbengasse 1/2 (ul. Na Piaskach)	1935 1939–1942
dr Friedrich Winne	Sandgrube 40 (ul. Rogaczewskiego) Karthäuser Straße 2/4 (ul. Kartuska)	1935 1939–1942
Kliniki ortopedyczne
dr Albert Funck	Brotbänkengasse 10 (ul. Chlebnicka) Hundegasse 90 (ul. Ogarna)	1869 1874
dr Johann Georg Fewson	Brotbänkengasse 38 (ul. Chlebnicka)	1874–1884
dr Isidor Wolff (1865–1931)	Brotbänkengasse 38 (ul. Chlebnicka) Poggenpfuhl 60 (ul. Żabi Kruk)	1897 1908–1930
dr Alexander Masurke	Kohlenmarkt 14/16 (ul. Targ Węglowy)	1903–1914
Arthur Neumann	Holzmarkt 15/16 (ul.Targ Drzewny)	1908–1931
dr Eberhard Hepner	Sandbrube 23 (ul. Rogaczewskiego)	1914–1935
dr Karl Göritz	Sandgrube 40 (ul. Rogaczewskiego) Sandgrube 23 (ul. Rogaczewskiego)	1935 1939–1942
Kliniki dentystyczne
dr Guth Natusius	Langgasse 11 (ul. Długa) Hauptstraße 31 (al. Grunwaldzka)	1908 1914
dr Eugen Lehmann	Langgasse 75 (ul. Długa)	1914
MrGl