PRZYBYSZEWSKA STANISŁAWA (1 X 1901 Kraków – 14 VIII 1935 Gdańsk); dramatopisarka. Nieślubna córka pisarza Stanisława Przyby- szewskiego i malarki Anieli Pająkówny. Dzieciństwo spędziła we Lw., podróżowała z matką po Europie; od 1911 w paryskiej pensji dla panien; na jej wykształcenie wpływ miało wychowanie w pol. i międzynarodowym środowisku artyst. i intelektualnym. Osierocona przez matkę w 1912, do 1916 mieszkała w Zurychu i Wiedniu, 1916–19 uczyła się w Kr. w Seminarium Nauczycielskim Żeńskim (matura 1920). W 1920–23 urzędniczka w Dyrekcji Poczt i Telegrafów w Poznaniu, od 1921 nauczycielka w Prywatnej Szkole Przygotowawczej; prowadziła zajęcia na Państw. Kursach Nauczycielskich, podjęła krótkotrwałe studia w konserwatorium i na Wydz. Filozoficznym uniw. w Poznaniu. Samodzielnie studiowała ekonomię, podstawy socjologii i psychologii. W 1920 powstał jej debiutancki (ob. nieznany) dramat; 1922 na łamach ekspresjonistycznego „Zdroju” opublikowała przekład Myśli o malarstwie Marcela Lenoira. Od 1922 w Warszawie: ekspedientka w księgarni „Książka” należącej do KPP, 1922–23 nauczycielka w Pryw. Szkole Marii Turkiewiczówny. W 1922 prawdopodobnie luźne kontakty ze środowiskiem komunist. były przyczyną jej krótkotrwałego aresztowania. W 1923 wyszła za mąż za Jana Panieńskiego(1 III 1900 Poznań – 25 XI 1925 Paryż), mala- rza, 1922–25 nauczyciela matematyki i fizyki w q Gimnazjum Polskim w Gd. Zamieszkała z nim w Gd. w baraku na dziedzińcu Gimnazjum Polskiego (Am Weißen Turm 1 (ul. Augustyńskiego)). Oboje byli zaangażowani w działalność q Towarzystwa Przyjaciół Nauki i Sztuki, na którego posiedzeniach S.P. popularyzowała m.in. psychoanalityczną teorię Zygmunta Freuda. Po nagłej śmierci męża 1925 starała się bezskutecznie o etat nauczycielski w Gimnazjum Polskim, żyjąc w nędzy, utrzymując się z dorywczych korepetycji i dzięki wsparciu rodziny i przyjaciół, 1929–33 – także dzięki ministerialnej subwencji i stypendium. Od ok. 1927 poświęciła się pracy pisarskiej. Zmarła z biedy, wycieńczenia i uzależnienia od morfiny. Pochowana na cment. bezwyznaniowym na Chełmie (q cmentarze na Chełmie); grób zniszczony 1945. Napisała dramaty: Sprawa Dantona (publikowany we fragmencie w „Wiadomościach Literackich” 1929, inscenizowany 1931 w Teatrze Wielkim we Lw. przez Edmunda Wiercińskiego i 1933 w Teatrze Polskim w Warszawie przez Aleksandra Zelwerowicza), Dziewięćdziesiąty trzeci i Thermidor (nieukończony), opowiadanie Ostatnie noce Ventôse’a oraz 3 tomy Listów (wyd. 1978–85). Do najważniejszych teatr. i filmowych realizacji Sprawy Dantona należy spektakl w reż. q Andrzeja Wajdy w Teatrze Powszechnym w Warszawie (1975) oraz pol.-fr. film w jego reż. (1983). 22 V 1977 przy dawnym Gimnazjum Polskim odsłonięto poświęconą S.P. tablicę pamiątkową. W 1984 jej imię otrzymał Spółdzielczy Dom Kultury w Pieckach (ul. Nałkowskiej).
MD
