DŁUGIE OGRODY
Z Encyklopedia Gdańska
| < Poprzednie | Następne > |
Plik:Brama Długich Ogrodów. Widok od strony miasta, Matthaeus Deisch, około 1765.JPG
Brama Długich Ogrodów. Widok od strony miasta, Matthaeus Deisch, około 1765
W ciągu wieków D.O. stały się jedną z reprezentacyjnych arterii miasta, z powstałym 1385–87 q szpitalem i kaplicą, nast. q kośc. św. Barbary, położonymi wśród ogrodów zajazdami, domami i pałacami, z których kilka przetrwało do XX w. Po rozebranym w 1905 pałacu Mniszchów z 1750 pozostały resztki muru i szczątek parku. W pałacu ros. rezydentów z XVIII w. (między ul. Seredyńskiego i Długą Groblą, dawny nr 74, zniszczony 1945) mieścił się przed II w. świat. konsulat ZSSR. W XIX w. na D.O. powstały szkoły i nowe budynki. Od 1926 funkcjonowały q Polskie Szkoły Handlowe, zajmujące teren po dawnym kasynie, nabyty przez łódzkiego przedsiębiorcę Edwarda Heimana-Jareckiego i ofiarowany q Gdańskiej Macierzy Polskiej. W 1914 było w dzielnicy 289 budynków, a liczba mieszkańców zbliżała się do 10 tys. W głębi parceli, w stronę ul. Sadowej, stał tzw. q Teatr Wilhelma. Między Szafarnią a kośc. św. Barbary znajdowały się tory powroźników, wytwarzających liny okrętowe. Po drugiej stronie ulicy, nad późn. Nową Mot-s ławą (q Motława), od 1379 zaczęli się osiedlać wyplatacze mat i rogóżek do osłony towarów na statkach. Pochodzi od nich nazwa ob. ul. Szopy (Mattenbuden) i prowadzącego na q Spichlerze Mostu Rogoźników (od 1945 w ruinie). Po płd. stronie tej ulicy stał tzw. Leśny Dwór (1422 Waldhof), związany z lasem porastającym wówczas część terenów późniejszego Dolnego Miasta i Spichlerzy. 1 VI 1807 ulicą defilowały przed cesarzem Napoleonem Bonaparte zwycięskie oddziały fr. Legii Północnej; cesarz wieczorem spotkał się w pałacyku q Cornelisa Almondego (pod nr. 47) z elitą gd. kupiectwa w sprawie spłaty nałożonej na miasto kontrybucji. Naprzeciw jego pałacyku, pod nr. 74, w kolejnym pałacyku 1768–1941 znajdował się q konsulat ros. Najbardziej okazały dawny pałac Mniszchów pod nr. 88 był od 1795 do końca XIX w. siedzibą wojsk. gubernatora; rozebrany 1905. Należący niegdyś do szpitala św. Barbary budynek pod nr. 80 od 1817 pełnił funkcję koszar 1. Szwadronu Huzarów, po 1883 stacjonowały inne oddziały. Rozebranie go w 1907 pozwoliło na wytyczenie nowej ulicy Trojangasse (ob. ul. Seredyńskiego). W 1819–80 budynek pod nr. 33 był siedzibą q Prowincjonalnego Zakładu Kształcenia Położnych. Na jego zapleczu od 1808 działał kompleks restauracyjny Josepha Karmanna, 1861 przejęty przez q Franza Josefa Zielonke, który założył w nim teatr rozrywkowy znany jako q Selonke Theater, nast. Wilhelm Theater (q Teatr Wilhelma), pełniący po 1920 do pożaru w 1933 funkcję kinoteatru. Zmianom ulegała sama ulica. W 1823 na jej środku wytyczono spacerową aleję z 108 zasadzonymi młodymi hol. lipami. W nast. latach ulicę wybrukowano. W 1870–75 posesje podłączono do nowej miejskiej sieci wodoc.-kanal.; sieć gazowa funkcjonowała już w 1854. Od 14 VII 1885 kursował nią od Bramy Długich Ogrodów tramwaj konny, kończący bieg na q Targu Rakowym; była to odnoga linii z ul. Łąkowej. Tramwaj elektryczny (q tramwaje) w 1896 ominął tę trasę, kursując jedynie przez jej fragment od Weidengasse (ul. Łąkowa) do mostu na ul. Szopy (Mattenbuden). Dopiero po 1920, po likwidacji nowożytnych obwarowań miejskich, ulicą kursowały tramwaje na q Przeróbkę, nast. na q Stogi. Wzmożony ruch drogowy spowodował wiosną 1938 kompleksową przebudowę. Wycięto ponadstuletnie lipy, w miejsce alei spacerowej powstała dwutorowa linia tramwajowa, a dwukierunkowe ulice pokryto asfaltem. Linię uroczyście otwarto 25 VIII 1938, co wiązało się z oddaniem do użytku 4 X 1937 nowego, zwodzonego stalowego mostu przy Stągwiach Mlecznych, którym puszczono ruch tramwajowy linii ze Stogów i ul. Łąkowej. Wcześniej korzystały one z mostu przy ul. Szopy (po 1992 linia przełożona na tzw. Trasę WZ: ul. Ułańska – Sadowa). Od 1928 pod dawnym nr. 105 (między ul. Szafarnia a ul. św. Barbary) mieściło się kino Kammer-Lichtspiele (od 1930 Capitol). Na płn. od Angielskiej Grobli, w zach. części należącej niegdyś do Krzyżaków Szafarni, browarnicy składowali drewno (1763 Brauer Holzraum). Po 1840 powstały tu 2 spichlerze wojskowego Urzędu Prowiantowego (ob. wypalone). Na łące, na wsch. od nich, składowano klepki (planki) na poszycie statków (1763 Neue Klapperwiese). 1 XI 1894 otwarto nowoczesną rzeźnię, czynną jeszcze przez wiele lat po II w. świat. (zachowana część budynków przy Angielskiej Grobli), z bocznicą kolejową (od 1893), w 1898 przedłużoną do elektrowni miejskiej na Ołowiance (czynnej jeszcze w 1975). W 1909 zasypano dzielący oba tereny śrdw. rów – dawną granicę Szafarni – i wytyczono ul. Planki (Plankengasse), ob. ul. Dziewanowskiego. W 1945 D.O. uległy prawie całkowitemu zniszczeniu (leżąc na trasie wycofywania się wojsk niem. w kierunku q Sobieszewa). Ruiny rozebrano (także płd. nawę kośc. św. Barbary), ulica otrzymała nazwę Elbląskiej. Po 1989 przywrócono dawną nazwę D.O., wyłączono ulicę z ruchu kołowo-tramwajowego, tworząc miejsce na parkingi.
