Koncert Jeana Michela Jarre’a z okazji 25. rocznicy podpisania porozumień sierpniowych, 2005
SOLIDARNOŚĆ (Niezależny Samorządny Związek Zawodowy „Solidarność”, NSZZ „Solidarność”), pierwszy w dziejach bloku komunist. legalny, masowy i niezależny od władz państw. związek zawodowy. „S” powstała w następstwie strajku (q Sierpień 1980), zainicjowanego 14 VIII 1980 przez pracowników q Stoczni Gd. im. Lenina. Po podpisaniu porozumienia 31 VIII 1980 prezydium MKS przekształciło się w prezydium Międzyzakładowego Komitetu Założycielskiego (MKZ). W skład pierwszego prezydium MKZ weszli: q Lech Wałęsa (przew.), Andrzej Kołodziej (wiceprzewod.), q Bogdan Lis (wiceprzew.), q Lech Bądkowski (rzecznik prasowy), q Wojciech Gruszecki, q Joanna Duda-Gwiazda, q Andrzej Gwiazda, Stefan Izdebski, Jerzy Kmiecik, Zdzisław Kobyliński, q Henryka Krzywonos, Stefan Lewandowski, q Alina Pienkowska, Józef Przybylski, Jerzy Sikorski, Lech Sobieszek, Tadeusz Stanny, q Anna Walentynowicz i Florian Wiśniewski. Oficjalnie NSZZ „S” powstał 17 IX 1980 podczas ogólnopol. spotkania przedstawicieli MKZ-ów w Gd. Sąd Najwyższy zalegalizował „S” 10 XI 1980. Naczelną władzą związku była Krajowa Komisja Porozumiewawcza (KKP). Jej przew. został L. Wałęsa. Siedziba „S” mieściła się we Wrzeszczu, przy al. Grunwaldzkiej 103. Jesienią 1980 gd. „S” rozpoczęła wydawanie własnego biuletynu informacyjnego „«Solidarność». Pismo MKZ NSZZ «Solidarność» z siedzibą w Gdańsku”. W grudniu 1980, także z inicjatywy związkowców, odsłonięto w Gd. i Gdyni pomniki ofiar q Grudnia 1970. Już 11 XI 1980 SB rozpoczęła tzw. sprawę obiektową o kryptonimie „Klan”, mającą na celu infiltrację oraz neutralizację gd. „S”. W okresie kilkunastu miesięcy legalnego funkcjonowania związku dochodziło do częstych konfliktów pomiędzy związkiem a władzą komunist. (spór o statut, tzw. sprawa Narożniaka, spór o wolne soboty, kryzys bydgoski). W 1981 liczba członków „S” osiągnęła prawie 10 milionów. Związek był zorganizowany na zasadzie terytorialnej, dzieląc się na 38 regionów. Obszar regionu gd. wykraczał poza granice ówczesnego woj. gd. W skład regionu, oprócz Gd., Gdyni i Sopotu, wchodziło 10 podregionów (Kartuzy, Kościerzyna, Kwidzyn, Lębork, Malbork, Pruszcz Gd., Puck, Starogard Gd., Tczew i Wejherowo). Region gd. liczył w lipcu 1981 blisko 500 tys. członków. Do związku wstąpiła 1/3 członków KW PZPR oraz blisko połowa wszystkich członków gd. PZPR. W ślad za „S” powstały: Niezależne Zrzeszenie Studentów (NZS) oraz Niezależny Samorządny Związek Zawodowy „Solidarność” Rolników Indywidualnych (NSZZ „S” RI). W kwietniu 1981 zaczął ukazywać się ogólnopol. „Tygodnik Solidarność”. W lipcu 1981 Lecha Wałęsę wybrano na przew. Zarządu Regionu Gd. „S”. W 5–10 IX i 26 IX–7 X 1981 w gd. q Hali Widowiskowo-Sportowej „Olivia” odbył się i Krajowy Zjazd „S”. Uchwalono na nim program związku i wybrano przew. Komisji Krajowej (KK), którym został Lech Wałęsa. Uczestnicy zjazdu wystosowali słynne „Posłanie do ludzi pracy Europy Wschodniej”. Tymczasem władze PRL – naciskane przez kierownictwo ZSRR – kończyły przygotowania do wprowadzenia w Polsce q stanu wojennego. Jego zasadniczym celem była pacyfikacja „S”. W nocy z 12 na 13 XII 1981 aresztowano większość przebywających w Trójmieście członków Komisji Krajowej, działaczy gd. „S”, NZS i Ruchu Młodej Polski (RMP). Władze zawiesiły funkcjonowanie „S”. Wielu działaczy – w tym Lecha Wałęsę – internowano. W ciągu tygodnia władze – siłą lub groźbami – spacyfikowały wszystkie strajkujące w regionie zakłady. W styczniu 1982 gd. SB rozpoczęła tzw. sprawę obiektową o kryptonimie „Renesans”. Celem akcji było ilościowe i jakościowe osłabienie związku, dalsza infiltracja „S” oraz podporządkowanie jej władzom komunistycznym. W okresie stanu wojennego internowano ponad 10 tys. ludzi, gł. działaczy „S”. Jednocześnie propaganda komunist. mówiła o potrzebie oddzielenia zdrowego nurtu „Solidarności” od tzw. ekstremy i elementów antysocjalistycznych. W 1982 w centrali MSW uruchomiono Biuro Studiów SB, którego zadaniem była koordynacja, w skali ogólnokrajowej, działań zwalczających „S”. Pozostający na wolności przywódcy „S” rozpoczęli działalność konspiracyjną. W styczniu 1982 – z inicjatywy Eugeniusza Szumiejki – powstał w Trójmieście Ogólnopolski Komitet Oporu (OKO). W marcu 1982 grupa trójmiejskich działaczy „S” założyła tzw. drugą krajówkę, która została rozbita przez SB na przeł. 1982 i 1983. W maju 1982 q Bogdan Borusewicz, q Aleksander Hall, Stanisław Jarosz, q Bogdan Lis i Marian Świtek założyli w Gd. Regionalną Komisję Koordynacyjną (RKK). Była to struktura podległa zał. w kwietniu 1982 przez Zbigniewa Bujaka, Władysława Frasyniuka, Bogdana Lisa i Władysława Hardka Tymczasowej Komisji Koordynacyjnej (TKK). TKK reprezentowała tzw. główny nurt związku. W czerwcu 1982 kierowani przez Kornela Morawieckiego radykalni działacze „S”, odrzucający możliwość kompromisu z komunistami, założyli we Wr. Solidarność Walczącą (SW). Prężne struktury SW powstały także w Trójmieście. Tworzyli je m.in. Ryszard Anders, Marek Czachor, Edward Frankiewicz, Roman Jankowski, Andrzej Kołodziej, Ewa Kubasiewicz i Roman Zwiercan. W październiku 1982 Sejm PRL zdelegalizował „S”. W listopadzie 1982 zwolniono z internowania Lecha Wałęsę, ogłaszając w mediach, że jest on osobą pryw. Władze przystąpiły wówczas do tworzenia podporządkowanych sobie neozwiązków. W okresie stanu wojennego „S” otrzymywała wszechstronną pomoc od zach. związków zawodowych, a także od zwykłych ludzi. Była też wspierana przez papieża Jana Pawła II oraz prezydenta USA Ronalda Reagana. Dużym echem w świecie odbiło się przyznanie Lechowi Wałęsie Pokojowej Nagrody Nobla (1983). Zawieszenie (w grudniu 1982), a nast. zniesienie (w lipcu 1983), stanu wojennego nie zmniejszyło represji wobec ludzi związanych z „S”. W październiku 1984, w do dziś niewyjaśnionych okolicznościach, funkcjonariusze SB uprowadzili i zamordowali ks. Jerzego Popiełuszkę, który był powszechnie uważany za kapelana „Solidarności”. Równie tajemnicza była śmierć działacza gd. „S” Jana Samsonowicza w czerwcu 1983. W lutym 1985 SB aresztowała w Gd. Władysława Frasyniuka, Bogdana Lisa i Adama Michnika. W styczniu 1986 aresztowano – ukrywającego się od 4 lat – Bogdana Borusewicza, a w maju 1986 – Zbigniewa Bujaka. We wrześniu 1986 władze ogłosiły amnestię. Zwolniono wówczas ostatnich więźniów polit. W odpowiedzi związkowcy utworzyli Tymczasową Radę Solidarności, potocznie zw. Teresą. W październiku 1987 w miejsce TKK i „Teresy” powołano Krajową Komisję Wykonawczą (KKW), która stała się jednolitym kierownictwem związku. W latach 80. ważnymi miejscami spotkań członków i sympatyków „S” były: q kośc. św. Brygidy, plebania ks. q Henryka Jankowskiego oraz q stadion Miejskiego Ośrodka Sportu i Rekreacji przy ul. Traugutta (na którym mecze rozgrywała drużyna Lechii Gd.). Strajki z maja i sierpnia 1988 skłoniły władze do podjęcia ponownych rozmów z przedstawicielami „S”; odbyły się na przeł. 1988 i 1989, przy współudziale przedstawiciel episkopatu Polski. Władze ustąpiły i 17 IV 1989 ponownie zalegalizowano „S”. W tym czasie do „S” należało 1,5 mln członków. W wyniku ustaleń okrągłego stołu oraz negocjacji w Magdalence uzgodniono zasady częściowo wolnych wyborów do parlamentu. Spektakularny sukces „S” w wyborach czerwcowych z 1989 doprowadził jednak do rozpadu koalicji PZPR, ZSL i SD. W sierpniu 1989 powstał, pierwszy w historii PRL, niekomunistyczny rząd Tadeusza Mazowieckiego, członka „S” i bliskiego współpracownika Lecha Wałęsy. Odrzucający koncepcję ugody z komunistami działacze „S” założyli w marcu 1987 Grupę Roboczą Komisji Krajowej NSZZ „S”, z której wyłoniły się w lutym 1990 NSZZ „Solidarność ’80”. W skład Grupy Roboczej weszli m.in. Andrzej Gwiazda, Seweryn Jaworski, Marian Jurczyk, Jerzy Kropiwnicki, Jan Rulewski, Andrzej Słowik i Stanisław Wądołowski. Po 1989 „S” próbowała – z różnym skutkiem – łączyć funkcje związku zawodowego oraz partii polit. Ubiegający się 1990 o urząd prezydenta Lech Wałęsa zrezygnował z funkcji przew. związku. W lutym 1991 zastąpił go q Marian Krzaklewski, który okazał się najdłużej sprawującym funkcję przew. „S”. Za jego kadencji „S” nie dostała się do parlamentu (1993), zebrała prawie milion podpisów pod własnym projektem konstytucji (1994), sięgnęła po władzę, zwyciężając – jako Akcja Wyborcza „Solidarność” (AWS) – w wyborach parlamentarnych 1997. W 2000 Marian Krzaklewski bezskutecznie startował w wyborach prezydenckich. W wyborach prezydenckich z 2005 „S” poparła kandydaturę Lecha Kaczyńskiego. Kolejnymi przew. związku zostali Janusz Śniadek oraz Piotr Duda. Licząca w 2010 ponad 500 tys. członków „S” jest największym związkiem zawodowym w Polsce. Siedziba Komisji Krajowej NSZZ „S” mieści się w Gd. przy ul. Wały Piastowskie 24. Od 1991 w Warszawie działa Fundacja Archiwum Solidarności, której zasadniczym celem jest dokumentowanie dorobku niezależnych ruchów społ. i opozycyjnych działających w okresie PRL. W Gd. mieści się także q Europejskie Centrum Solidarności (ECS), które zajmuje się gł. działalnością konferencyjną oraz wystawienniczą. PB
|
|
| Przewodniczący NSZZ „Solidarność”
|
| 2 X 1981 – 12 XII 1990
|
q Lech Wałęsa
|
| 23/24 II 1991 – 27 IX 2002
|
q Marian Krzaklewski
|
| 27 IX 2002 – 21 X 2010
|
q Janusz Śniadek
|
| Od 21 X 2010
|
Piotr Duda
|
PB
