CMENTARZE WE WRZESZCZU. SREBRZYSKO. Obecnie Centralny Cmentarz Komunalny nr 1 we Wrzeszczu (1928Dritter Marien-Kirchof, 1942 Zentralfriedhof), przy ul. Srebrniki 12, położony w leśnej dolinie pomiędzy q Brętowem, q Strzyżą Górną i q Jaśkową Doliną (Jäschkentaler Wald), zajmuje ok. 50 ha. Powstał jako III Cmentarz NMP. Teren (34 ha) wyznaczono 1924, prace ziemne rozpoczęto 1925, pierwszy etap ukończono w grudniu t.r., 26 XI 1928 poświęcono kaplicę cmentarną. Od 1937 (po rozbudowie) cment. komunalny dla Gd. Wytyczono wówczas gł. aleję i zaprojektowano układ całego założenia. Specyfiką jest górzysto-leśne położenie z częściowo tarasowym układem nagrobków. Główna aleja wykorzystywana była do wieców i nocnych pochodów członków NSDAP; 4 IX 1939 pochowano tu 17 członków oddziału SS i gd. Heimwehry, poległych podczas szturmu na q Westerplatte, następnie kolejnych 35; 16 VII 1942 w zbiorowej mogile kilkadziesiąt ofiar ang. q nalotu bombowego z 11 lipca. Według planów niem. po zakończeniu wojny miał tu powstać cment. wojenny. Do formowania położonych wyżej tarasów wykorzystywano jeńców wojennych z obozu w okolicach ob. Osiedla Młodych. Na pocz. lat 40. XX w. urządzono teren przy gł. bramie, z podjazdem i 2 budynkami adm. (ob. kostnica i kaplica oraz kwiaciarnia). Po 1945 niem. groby zlikwidowano, wykorzystując je na nowe kwatery, założono liczącą kilkadziesiąt kwater Aleję Zasłużonych (m.in. spoczęli w niej pierwszy pol. prezydent Gd. q Franciszek Kotus-Jankowski, q Stanisław Sołdek, członkowie PPS i PPR, kombatanci wojny domowej w Hiszpanii, oficerowie LWP). We wspólnej mogile pochowano 58 żołnierzy LWP poległych 1945 w walkach o Gd. W latach 60. XX w. i ok. 1979 obszar cment. powiększano. Do końca lat 70. XX w. (do czasu otwarcia q cment. Łostowickiego) był gł. nekropolią Gd. W latach 60.– 70. XX w. chowano tu szczątki ekshumowane z likwidowanych gd. poniemieckich cmentarzy. Z polecenia ówczesnych władz pochowano na nim potajemnie ofiary Grudnia ’70, co upamiętnia dziś wysoki krzyż w gł. alei. Na cment. spoczywają m.in. q Ignacy Adamczewski, q Lech Bądkowski, q Józef Czyżewski (prochy złożone 1957, po ekshumacji z cment. św. Mikołaja), q Franciszek Duszeńko, Klemens Gniech, q Janina Jarzynówna-Sobczak, q Zdzisław Kieturakis, q Dariusz Kobzdej, q Marian Pelczar, q Alina Pienkowska, q Marian Seredyński, q Izabella Trojanowska, Ernest Bonstedt i jego żona (prochy ekshumowane 2001 z cment. w Jankowie). Najstarsze zachowane nagrobki pochodzą z lat 20. XX w., większość z czasów po 1945 (wiele wykonanych z wtórnie użytych kamiennych elementów nagrobków). W 2002 po płn.-zach. stronie powstało q krematorium wraz z kaplicą.
JWL
