BERNARDYNI, zakon żebrzący, polska nazwa q franciszkanów ściślejszej reguły (obserwancji) zakonnej. Nurt ten zaistniał w Europie Zachodniej już w XIV wieku, po wyodrębnieniu w osobny zakon został zatwierdzony przez papieża Leona X w roku 1517. W Polsce pojawili się 1453 (Kraków). W roku 1464, zgodnie z zaleceniem papieża, do ruchu obserwanckiego obligatoryjnie przystąpiły wszystkie klasztory franciszkańskie w Niemczech, w gronie tym znalazła się też prowincja saska z kustodią pruską, a z nią klasztor franciszkanów gdańskich na q Starym Przedmieściu. Ponieważ obserwanci niemieccy nie używali nazwy bernardyni, w tradycji i historiografii utrwaliła się dla nich nazwa klasztoru franciszkańskiego. Bernardyni z Polski próbowali rozciągnąć kuratelę nad gdańskim klasztorem już w latach 1459–1467, jednak nie zyskali przychylności papieża. Po likwidacji konwentu gdańskiego (1555) bernardyni w latach 1593–1596 upomnieli się o zamieniony w q Gimnazjum Akademickie klasztor, nawiązując do starań biskupa włocławskiego Hieronima Rozrażewskiego o odzyskanie q kościoła NMP i działając w ramach szerszej akcji: stopniowego przejmowania i reaktywowania klasztorów dawnej franciszkańskiej kustodii pruskiej, np. w Barczewie (Wartembork), Nowem, Świeciu. W roku 1602 papież Klemens VIII potwierdził ich prawa do utraconych klasztorów w Gdańsku, Elblągu i Toruniu (ten ostatni odzyskali po roku 1724). W latach 1615–1623, niezależnie od starań podjętych przez franciszkanów konwentualnych, uzyskali od króla polskiego Zygmunta III Wazy potwierdzenie aktu fundacji z 1431 roku. O zwrot klasztoru wystąpili także – podobnie jak franciszkanie konwentualni – w roku 1651, podczas sporu q luteran i q kalwinów o q kościół św. Trójcy. Wobec konsolidacji obu zwaśnionych wyznań protestanckich starania nie dały rezultatu. Upadła również inna koncepcja, popierana przez króla polskiego Jana Kazimierza: fundacji klasztoru w podgdańskim q Chełmie (1654–1665). Ostatecznie zainstalowali się tam q reformaci. W 1673 bernardyni polscy podjęli wspólną akcję rewindykacyjną pospołu z prowincją saską tego zakonu. Do Gdańska przybył Johann Schawenburg z prowincji saskiej, pełniący funkcję lektora teologii w prowincji wielkopolskiej. Towarzyszyło mu dwóch bernardynów z Polski. Wykorzystując klasztor q bonifratrów w q Starych Szkotach, najbliższy Staremu Przedmieściu, zakonnicy rozpoczęli akcję misyjną w Gdańsku, głosząc kazania w języku polskim i niemieckim i pozyskując licznych konwertytów. W lutym 1674 ponowili wniosek o zwrot kościoła św. Trójcy. Działalność zakonników zaniepokoiła władze Gdańska i wzburzyła protestanckich duchownych. Doszło do otwartych polemik m.in. z q Aegidiusem Strauchem i interwencji gdańszczan na dworze królewskim, pod którego naciskiem w 1676 Schawenburg opuścił Gdańsk. Wprawdzie w roku 1678 król polski Jan III Sobieski potwierdził bernardynom przywileje poprzedników, jednak nie uzyskał dla nich żadnego – nawet zastępczego – lokum w Gdańsku. Do starań o odzyskanie gdańskiego klasztoru bernardyni powrócili po 1724, do rozbiorów nie udało im się go odzyskać ani też powołać nowej placówki. Po unii z zakonem reformatów (1897) przyjęli wspólną nazwę franciszkanów-braci mniejszych, w dalszym ciągu podtrzymując jednak pewną autonomię i specyfikę duchowości w ramach poszczególnych prowincji zakonnych. W roku 1945 bracia mniejsi q reformaci objęli q kościół i parafię Niepokalanego Serca Maryi w q Nowym Porcie przy ul. Oliwskiej 2. O objęciu tego lokum przez braci mniejszych (odwołujących się do tradycji bernardyńskiej) można mówić po dokonanej w 1991 zakonnej reorganizacji w podziale na prowincje.
SK
