GDAŃSK – NAZWA. Po raz pierwszy odnotowana w Żywocie i św. Wojciecha z 997 (q żywoty św. Wojciecha) jako „Gyddanyzc”, co odczytywane jest jako „Gdaniesk”, „Gdańsk” (forma „Gdansk” notowana w falsyfikatach z przeł. XIII/XIV w.). Trudna do wymówienia dla Niemców grupa spółgłoskowa „gd” uległa uproszczeniu do „d”, dając notowany w 1263 zapis „Danzk”. Dalszym etapem germanizacji była zmiana spółgłoski „s” na niem. fonem „ts”, oddawany graficznie jako „cz”, z czego powstała znana od 1311 forma „Danczk”. Wreszcie, dla ułatwienia wymowy pol. nazwy, między „ts” („cz”) a „k” dodano „i”, co dało formę „Danczik”, notowaną od 1399, a z niej „Danzig”. W formie zlatynizowanej: „Gedanium” lub „Dantiscum”. W okresie nowożytnym nazwę objaśniano przez związki z Danią (miejsce zwrócone ku Danii, także pol. legendy o księciu polańskim, który założył Gd. jako miejsce przetrzymywania duńskich jeńców, niem. o założeniu Codaniska – Gdańska – przez duńskich przybyszy z notowanej w starożytności zatoki M. Bałtyckiego Sinus Codanus, raczej ob. Kattegat), z Gotami (odwołując się do wspomnianego przez Jordanesa miejsca ich osiedlenia po przybyciu z płn. – Gothiscandzy), wreszcie charakterem gdańszczan (zamiłowanie do tańca; q herb). W XX w. powszechniej przyjęto, że nazwa pochodzi od określeń związanych z wodą, dyskutowano, czy np. ze starogermańskiego „gud’ – „lać, płynąć”, staropruskiego „danske” – „bagno”, czy słowiańskiego. Współcześnie wywodzi się ją ogólnie od wyrazu „gdanie” – „rozlewisko wodne, miejsce zarośnięte”, miejsce „mokre, wilgotne”, niekiedy konkretnie od nazwy rzeki „Gdania” (z charakterystycznym na Pomorzu formantem -ń- tworzącym nazwy wód). Nie utrzymała się próba wskazania przez językoznawców, że rzeką „Gdanią” była q Motława. Bardziej prawdopodobne, że nazwę taką nosił pierwotnie q Potok Siedlecki. Notowana od 1280 nazwa tego potoku wyraźnie wskazuje, że zmienił on już ok. XIII w. swoją pierwotną nazwę, skoro za powszechne uważa się, że to nazwy cieków wodnych dawały pierwotnie nazwy osadom. Potokiem Siedleckim (od wsi q Siedlce) nazwano go więc wtórnie, pocz. mógł nosić właśnie nazwę „Gdania”.
BŚ
