BŁĘDNIK, ogród (przy Bramie Oliwskiej)
| < Poprzednie | Następne > |
BŁĘDNIK, ogród (1810 Plantage, Irrgarten), pierwsza gdańska promenada spacerowa i ogród rozrywkowy (1822 Lustgarten). Na temat pochodzenia najpopularniejszej nazwy – Irrgarten – istnieją 3 hipotezy: wywodzi się ją od ogrodowego labiryntu (niemiecki Irrgarten), choć go tu nigdy nie było, od szalonych pacjentów pobliskiego q Szpitala Miejskiego (Lazaretu przy Bramie Oliwskiej) (niemiecki Irrenhaus) i, wersja najbardziej prawdopodobna, od powstałej w roku 1810 (zob. niżej) okrężnej ścieżki. Powstał staraniem rajcy Ferbera i pułkownika von Sinclaira w 1708 na miejscu wysypiska śmieci w pobliżu q Bramy Oliwskiej, między północno-zachodnim narożnikiem fosy q Starego Miasta a nowożytnymi q fortyfikacjami łączącymi q Grodzisko z Bramą Oliwską (obecnie teren między skrzyżowaniem q al. Zwycięstwa i Wałów Piastowskich od południa, ul. Dyrekcyjną od wschodu, dochodził na północy do wysokości ul. Gdyńskich Kosynierów, od zachodu granicę wyznaczał zjazd pod wiaduktem przy q kościele Bożego Ciała przy ul. 3 Maja). W XVIII wieku promenada cieszyła się olbrzymią popularnością z racji atrakcyjnego kończenia spaceru wzdłuż miejskich obwałowań. Ogród był zbudowany na bazie ścieżek przecinających się pod kątem prostym, obsadzonych drzewami, miał nieregularny obrys zewnętrzny. Aleje drzew, z których najważniejsza, wysadzana kasztanowcami, była przedłużeniem drogi wjazdowej do miasta, dzieliły go na nieregularne, ale prostokreślne kwatery. Wzdłuż nich ustawione były ławki. Całość otaczało proste, ażurowe, drewniane ogrodzenie. W latach 1780–1782 w sąsiedztwie powstał ogród botaniczny (założony przez doktora Georga Remusa). W roku 1807, mimo protestów, zrównany z ziemią przez Prusaków w ramach przygotowań do obrony Gdańska przed wojskami napoleońskimi, w 1808 stacjonujący w pobliżu kozacy wycięli na opał pozostałe drzewa. W roku 1809, w okresie I WMG, część przystosowano do ćwiczeń musztry i parad wojskowych, od 26 III 1810 nosił nazwę plac Napoleona, nadaną dla upamiętnienia jego małżeństwa z cesarzówną austriacką Marią; 14 VIII 1810 w paradzie (na cześć rocznicy urodzin Napoleona) uczestniczył wizytujący wojska polskie w Gdańsku książę Józef Poniatowski. W roku 1813, po zajęciu Gdańska przez Prusaków, plac musztry otrzymał nazwę plac Fryderyka Wilhelma.
W roku 1810 inspektor ogrodu oliwskiego q Johann Georg Saltzmann odtworzył ogród o nowym ukształtowaniu, nadając mu formę prawie regularnego prostokąta, przeciętego 8 ścieżkami krzyżującymi się na środku okrągłego placu. Poprowadzona wokół okrężna ścieżka wzmacniała centralność rzutu i regularność planu. Tak jak niegdyś przecinała go szeroka aleja kasztanowców, pojawiły się również grupy cienistych drzew, m.in. wiele topoli, popularnych w Gdańsku w 1. połowie XIX wieku. Nowy ogród nie powrócił już jednak do dawnej świetności. W roku 1860 planowano ustawienie wśród drzew popiersia q Jana Heweliusza, którego gliniany model autorstwa q Rudolfa Freitaga przedstawiono publicznie 9 kwietnia tegoż roku. Mimo ukonstytuowania się komitetu honorowego do zbiórki pieniędzy na brązowy odlew nie udało się zebrać wystarczającej kwoty (model w gipsie, który złożono w q Dworze Artusa, zaginął). W roku 1867 przez zachodnią część nowego ogrodu przeprowadzono linię kolejową łączącą q dworzec Brama Wyżynna z q Nowym Portem, a od 1870 także z Sopotem (q koleje). W roku 1895 podczas wytyczania nowej ulicy, Podwala Grodzkiego, wycięto kolejnych 70 drzew. Na początku XX wieku istniał tylko niewielki, ocieniony drzewami placyk z miejscem zabaw dla dzieci i kilkoma ławkami oraz nazwa, która przylgnęła do poprowadzonego ponad torami kolejowymi wiaduktu o nazwie Irrgartenbrücke (q Błędnik, wiadukt). W latach 1894–1896 w części dawnego parku zarząd q szpitala Bożego Ciała wybudował istniejące do dziś domy mieszkalne.
