STOGI
| < Poprzednie | Następne > |
STOGI (Heubude, ob. nazwa od 1946), jednostka pomocnicza Gd. (q administracyjny podział). Wieś. Pierwotnie łąki w części należące do rybaków z q Osieka (od XIII w.), w części do q opactwa oliwskiego (od 1330, drogą wymiany z Krzyżakami), w części do q szpitala św. Jakuba (XV–XVI w.). Do rybaków z Osieka należało także bagno, w XVI w. w posiadaniu gd. Szpitala Bożego Ciała, i zwane Haberhorst. W pocz. XV w. na części obecnego obszaru S. istniały zabudowania (buda) koniuszego krzyż. z zamku gd., w innej części od przełomu XIV/XV w. notowana była osada Breslaw, od 1438 notowano istnienie karczmy zw. Duczke (od imienia kramarza Dutczkego). Od 1454 – własność miasta Gd., z nadania króla pol. Kazimierza Jagiellończyka, który zastrzegł sobie na mierzei prawo polowania w tutejszych lasach. W XVI w. osiedle rybackie z centrum nad Wisłą, chociaż zabudowa związana z mor. połowami istniała także w sąsiedztwie nadmorskiego lasu. Centrum wsi wyznaczają mniej więcej ob. rejon ul. Nad Brzegiem, Tamka (od grobli przy Wiśle i cieku Bordune (Berdun; q Wisła), Siennej (ciąg drożny biegnący do przeprawy przy q Gęsiej Karczmie) i okolice ob. ul. Stryjewskiego, dawna droga wykorzystywana przez połączenie pocztowe Gd.– Królewiec (q poczta). W 1603 przy zach. brzegu q Pustego Stawu istniał należący do gd. burmistrza q Johanna von der Beke (1547–1611) dwór, obok którego był browar. W 1643 istniało w centrum wsi 19 zagród (17 w rejonie ob. ul. Tamka, 2 przy ob. ul. Stryjewskiego). Duńczyk q Sören Björn (1744–1818) dał początek kurortowi – pocz. nad Pustym Stawem, nast. nad brzegiem morza. Rozwój kurortu przyczynił się do szybkiego rozwoju wsi mimo zniszczeń w okresie wojen napoleońskich, zwł. w pocz. 1813 (1807 kwaterowały we wsi m.in. oddziały pol.). W 1820 liczyła ona 561 mieszkańców, 1848 – 805, 1868 – 1320 i 99 domów, 1875 – 1420, 1910 już 3114 mieszkańców i 289 domów. Od 1869 trwała niwelacja, osuszanie i drenowanie terenów łąkowych i leśnych przy granicy z Wisłoujściem dla budowanych wodociągów gd. (q Sączki). 13 VI 1897 powołano nowa gminę wiejską, obejmującą Stogi, Krakowiec, Górki Zach. W 1899 wybudowano przy Hortsstraße 12 (ul. Rozłogi) kościół ewangelickim (tzw. Bethaus – kaplica), wcześniej działał cment. przy ul. Nowotnej. W 1911 wybudowano szkołę (ob. SP nr 11 przy ul. Stryjewskiego 28). Obszar nadmorski objęty był od 2. poł. XIX w. artyleryjskim systemem obrony od strony morza (były tu 3 baterie – 12 armat, 6 moździerzy), 1911 w pobliżu wydm, na płn. zachód od zabudowań wsi, wybudowano schron stanowiący prawe boczne stanowisko Dorfbatterie (baterii wiejskiej) z punktem dowodzenia w Brzeźnie, na płn.wschód. schron stanowiący prawe boczne stanowisko Forstbatterie (baterii leśnej). Nie dokończono rozpoczętej 1919 budowy gł. stanowiska Dünenbatterie (baterii wydmowej dla 2 armat kolejowych kal. 240 mm); wybudowano 2 schrony amunicyjne i stanowisko kierowania ogniem w rejonie pętli tramwajowej. Od 1 IV 1914 wieś została włączona w granice adm. Gd., przy czym wcześniej Zarząd Miasta wykupił tu od powiatu Gdańsk Niziny 99 ha obszarów (z 282 ha całości). Jednocześnie wzrost popularności morskiego kąpieliska spowodował upadek założeń przy Pustym Stawie. W 1922 obszar ten nabył Robert Amsel, zakładając fabrykę pasmanteryjną (ob. Pasanil; q przedsiębiorstwa), dla której adaptowano Hotel Kuracyjny (Kurhotel) i Neuer Saal (rozebrane z uwagi na zły stan techn. po 1945). Z dawnego założenia kuracyjnego nad Pustym Stawem ob. nadal pozostały czytelne promenady i ścieżki. W 1927 doprowadzono do plaży q tramwaj, wzdłuż torowiska wybudowano asfaltową drogę, oddaną do użytku 13 V 1935, na odcinku od strony Stogów pokrywającą się z Budenweg i z dalszym odcinkiem nakierowanym na oś Strandhalle. Pozostałą część Budenweg przekształcono w promenadę. W 1927 w 564 domach mieszkało ok. 5 tys. osób (przed 1939 jeszcze 14 rybaków). W okresie II WMG po polsku S. nazywano nieoficjalnie Hejbudy, Sienna Huta. W 1921–45 przy Heubuder Straße 45 (ul. Sienna) istniała firma H. Wolff Danziger Bootswerft (od 1939Boots- und Yachtwerft, należąca do Friedricha Kroppa; q przedsiębiorstwa i zakłady przem.), produkująca łodzie i jachty. W końcu 1944 Niemcy wybudowali na plaży, w ramach przygotowań do obrony przeciwdesantowej, małe (jedno-, dwuosobowe) bunkry, wykonane częściowo z kręgów betonowych i kopuł z lanego betonu, z otworami strzelniczymi skierowanymi w stronę morza, połączone zasiekami z drutu kolczastego (zlikwidowane w większości po 1946/47). Polonizując niem. nazwę Heubude, Zarząd Miasta skłaniał się pocz. ku nazwie Sianki, proponowano nazwę Sienica; 1946 przyjęto obecną. W miejscu firmy Boots- und Yachtwerft powstała (po przekształceniach) q Stocznia Jachtowa im. J. Conrada Korzeniowskiego. Od 1947 ubiegano się o założenie parafii i kośc.(q kośc. Świętej Rodziny, ul. Krucza 12). Od 1963 rozpoczęła się zabudowa obszaru S. nowoczesnymi blokami, a wzrost liczby ludności spowodował m.in. konieczność wybudowania (obok działającej od 1945 SP nr 11) 1965 SP nr 72 przy ul. Kłosowej 3 (od 1972 im. mjr. Henryka Sucharskiego), od 1999 Gimnazjum nr 11 (drugą obok SP nr 11). W 1957–68 przy ul. Nowotnej 18 działało kino Włókniarz (q kina). W płn.-zach. części S. powstał q Port Północny (budowany od 1970), baza przeładunku węgla (od 1974), paliw (ropy naftowej, od 1975) i terminal kontenerowy q DCT Gd.
Kurort. Sören Björn przy Pustym Stawie, zapewne w miejscu późn. wiejskiej gospody i następnie domu kuracyjnego przy Seebadstraße (ul. Nowotna 18), założył ogólnodostępny ogród. Składał się on ze zwierzyńca, ogrodu botanicznego z cieplarnią, szklarni z ogrzewanym kanałem, w którym pływały pancerniki, ptaszarni z ptakami egzotycznymi. Znajdował się w nim zbiór korali i minerałów oraz eksponaty etnograficzne (m.in. chata eskimoska oraz 2 ubrane w skóry drewniane posągi jej mieszkańców), ława z żeber wieloryba i grota z dużą kolekcją muszli. Przed śmiercią eksponaty przekazał q Towarzystwu Przyrodniczemu. Sören Björn jr (1777–1846) zagospodarował brzegi Pustego Stawu: uporządkował teren, urządził na zach. brzegu przystań dla łodzi, wybudował gospodę. W 1846 posiadłość nabył Julius Specht (jego imię nosiła ob. ul. Szpaki), wzbogacony na wykopywaniu w tej okolicy bursztynu (na podstawie dzierżawy od władz miasta). Zmienił gospodę w komfortową restaurację (z salą taneczną), spełniającą funkcję pierwszego domu kuracyjnego p.n. Spechts-Établissement. Zwiększające się zainteresowanie kąpielami w pobliskim morzu spowodowało, że Specht oddał kuracjuszom wzniesiony dla siebie nad brzegiem budynek w charakterze pierwszych łazienek, doprowadzając wygodną drogę, Budenweg, umocnioną na wydmach drewnianymi balami (nast. Seestraße – Morska, od 1844 Seebadstraße – Kąpielowa, ob. Nowotna). Prace rozpoczęto 1871; od 1884 plażę na Stogach zaliczano do gd. kąpielisk morskich. Jej zapleczem był zespół kuracyjny przy Pustym Stawie, gdzie kolejny (od 1 IV 1897) właściciel Eugen Manteuffel wybudował trzykondygnacyjny hotel Kuracyjny (Kurhotel) i (w oddaleniu, w płd. części założenia) dużą salą taneczną (Neuer Saal), nowe pomosty (kąpielowy i spacerowy) oraz oryginalny drewniany zamek dla dzieci. Nad brzegiem morza wybudował pawilon (Strandpavillon) oferujący także ciepłe kąpiele, i nast. halę plażową (Strandhalle) z pokojami gościnnymi, restauracją i obsadzonym lipami ogrodem koncertowym. Poszerzono i utwardzono gliną Budenweg, wykonano nowe drogi spacerowe Schleppweg, Hangweg i – poprzecznie do nich – Mittelweg. Wybudowano też niewielkie drewniane molo, do którego w sezonie przybijały statki spacerowe. Około 1910–11 liczbę plażowiczów w sezonie szacowano na 40–50 tys. osób. Obok domu kuracyjnego i kwater w domach rybackich do dyspozycji przyjezdnych gości były w tym czasie pokoje w hotelach Zur deutschen Flotte i Albrechts-Hotel, willach: Martha, Bertha, Victoria, Concordia, Maria, Haus Baffy. Po wybudowaniu q Mostu Siennickiego (1912), ułatwiającego dojazd lądowy (powozy), popularność plaży wzrosła. Ważnym wydarzeniem dla kurortu było uruchomienie w końcu XIX w. sezonowej komunikacji statkami pasażerskimi z Gd. do przystani znajdującej się przy ob. ul. Tamka (jeszcze kilka lat po II w. świat. zatrzymywały się tu statki płynące do q Sobieszewa i Elbląga). Umożliwiało to dotarcie na S. wielu gdańszczanom i turystom. Po 1920 nastąpił zanik roli Pustego Stawu jako miejsca kuracyjnego, dominować zaczęły piękne szerokie plaże nadmorskie. W 1920 wybudowano nową halę plażową (Strandbild), 1926 nastąpiła jej dalsza rozbudowa: za pasem wydm powstał nowy wielki budynek hali plażowej (Strandhalle) z tarasami i 2 przeszklonymi skrzydłami, mieszczący kawiarnię, hotel i w przyziemiu restaurację z widokiem na morze i ogród kuracyjny z rozległymi trawnikami i rabatami kwiatowymi. W 1939, zw. Strandhalle Dünnenschloss, była własnością Paula Siedlera. Druga nowa hala plażowa z tarasami i restauracją oddana została do użytku 17 II 1939, jej właścicielem był Alfred Grabow. Oba obiekty zostały zniszczone 1945. Wzdłuż wydm utworzono żwirową, dobrze utrzymaną promenadę oraz drogę dla rowerzystów, które ciągnęły się od ujścia Martwej Wisły (Westerplatte) do Górek Zach. Przy promenadzie ustawiono pomalowane na biało ławki. Na plaży wzniesiono drewniane łazienki z kabinami dla pań i panów, obok nich niewielki, geometryczny lipowy ogródek kawiarniany, należący do kawiarni położonej po drugiej stronie promenady. Na skraju lasu, w którym urządzono drogi spacerowe, powstał parking dla 500 samochodów. Architekturę nowych budynków i elementów małej architektury (pergole, lampy, bariery) utrzymano w duchu niem. modernizmu.
Tabela: Stogi. Ulice
