KOŚCIÓŁ ŚW. JANA CHRZCICIELA I ŚW. JANA APOSTOŁA

< Poprzednie

Następne >

Znak własnościowy kościoła św. Jana

Kościół św. Jana, Der Stadt Dantzigk..., 1687

Wnętrze kościoła św. Jana

Plik:Zespół Trebunie-Tutki na Festiwalu Gwiazd w Centrum św. Jana, 2006.JPG

Kościół św. Jana, 1901

Zespół Trebunie-Tutki na Festiwalu Gwiazd w Centrum św. Jana, 2006

KOŚCIÓŁ ŚW. JANA CHRZCICELA I ŚW. JANA APOSTOŁA, Główne Miasto, ul. Świętojańska 50 (do 1945 Johannisgasse). Zbudowany w 1344 dla dzielnicy powstałej po włączeniu do Głównego Miasta terenów wcześniej należących do q dominikanów (między ul. Szeroką a Starym Miastem). Dzielnicę tę, od wezwania kościoła, nazywano niekiedy Świętojańską. Początkowo niewielka kaplica o konstrukcji szkieletowej, położona w pobliżu narożnika ob. ulic Świętojańskiej i Minogi. Budowę właściwego kośc. rozpoczęto ok. 1370. Początkowo filia q kośc. św. Katarzyny, 1456 uzyskał rangę świątyni paraf. płn. części Głównego Miasta. Wzniesiony z trójnawowym korpusem i trójnawowym prezbiterium. Początkowo planowano wzniesienie niższego kośc., zdecydowano się jednak na zbudowanie wysokiej hali. W 1465 zakończono przesklepianie wnętrza i kośc. otrzymał niemal ob. kształt, z wyjątkiem wieży, której budowę przerwano wskutek zakazu Krzyżaków i zbudowano dopiero po q wojnie trzynastoletniej. Korpus kośc. jest trójnawową, czteroprzęsłową halą. Nawa poprzeczna – z obu stron wysunięta o jedno przęsło przed boczne ściany budowli. Prezbiterium ma 3 nawy i 3 przęsła. W jego wsch. ścianie znajdują się 2 wieżyczki schodowe. Od zach. do korpusu przylega wieża na planie zbliżonym do kwadratu z wieżyczką schodową przy płn. ścianie. Na ośmiobocznych filarach wspierają się sklepienia gwiaździste z żebrem przewodnim. Siły ze sklepień są przenoszone przez zewnętrzne przypory. Od płn. do prezbiterium przylega zakrystia z dwuprzęsłowym sklepieniem, podobnym do sklepień samego kośc. Między zakrystią a płn. ramieniem transeptu znajduje się dawna Biblioteka q Zachariasza Zappio z 1690. Zdobi ją bogate sklepienie kryształowe. Do płd. ramienia transeptu jest dobudowana kaplica. Z powodu nieprawidłowego wykonania fundamentów wkrótce po wybudowaniu pojawiły się poważne problemy konstrukcyjne, kilka razy dochodziło do poważnych katastrof. W 2. poł. XVII w. bliskie zawalenia się było prezbiterium. Od XVI w. do 1939 przeprowadzono wiele prac wzmacniających fundamenty, mury i sklepienia. Nie usunięto jednak gł. przyczyny problemu, czyli zbyt płytkiego posadowienia ław i stóp fundamentowych. Działka kośc. była otoczona murem z bramami od płd. i zach., do kośc. ze wszystkich stron przylegały parterowe i piętrowe przybudówki. W XIX w. większość murów i dobudówek rozebrano, zastępując je metalowo-ceglanym ogrodzeniem. Od 1. poł. XVI w. służył luteranom, którzy wyposażyli go w wiele dzieł sztuki. W 1943–45 przeprowadzono prace, które częściowo zabezpieczyły je przed zniszczeniem. Większość zabytków ruchomych została zdemontowana i ukryta poza Gd. (m.in. gł. i boczne organy, drewniana empora z nawy płd. z barok. dekoracją malarską i rzeźb., ambona, chrzcielnica, liczne epitafia, obrazy, rzeźby, świeczniki, blakiery).

Wiosną 1945 spłonęła więźba dachowa wraz z sygnaturką wieży. Runęła część sklepień prezbiterium: środkowe przęsło płd. nawy, dwa wsch. przęsła środkowej nawy i przęsło wsch. oraz część środkowego przęsła płn. nawy. Zawaliły się sklepienia transeptu: dwa pola płn. i pole środkowe. Zniszczeniu uległa również wsch. część sklepienia zakrystii. Po zakończeniu działań wojennych ostatni niem. pastor przekazał formalnie budowlę pol. pastorowi luter., przybyłemu z Warszawy. Faktu tego nie uznały władze pol., przejmując kośc. na podstawie dekretu o mieniu poniemieckim na własność państwową. Urządzono w nim lapidarium (miejsce przechowywania fragmentów rzeźb odnajdywanych w ruinach), wykorzystywany był jako miejsce kręcenia scen do filmów wojennych (np. serialu Kolumbowie Janusza Morgensterna). W 1948 wzmocniono płn.-wsch. narożnik prezbiterium, ratując go przed zawaleniem. W 1952 naprawiono dachy naw, 1967–71 powstał dach wieży oraz klatka schodowa i żelbetowe stropy tej części budowli. W 1965–85 wzmacniano fundamenty filarów, zrekonstruowano sklepienia. Przeprowadzenie tych prac uratowało budynek, ale brak stałego gospodarza spowodował dalsze straty. Największą z nich było zawalenie się 1 V 1986 filara nawy płn. wraz z częścią sklepień. Filar i sklepienie odbudowano jeszcze w tym samym roku, ale przy tej okazji obetonowano wszystkie pozostałe filary zach. korpusu. Dopiero od 1991 własność gd. diecezji Kościoła katolickiego. Jej gospodarzem został proboszcz q kośc. NMP, który doprowadził do renowacji byłej Biblioteki Zappio i zakrystii, poświęconych 20 IV 1992 i funkcjonujących jako kaplica, m.in. duszpasterstwa środowisk twórczych oraz Kaszubów i Mniejszości Niemieckiej. Dalszymi pracami zajęło się q Stowarzyszenie Odbudowy Gotyckiego kościoła św. Jana w Gdańsku i q NCK. Instytucja ta podjęła się dalszej odbudowy. W 1996 zostały wzmocnione fundamenty wsch. zagrożonej części, rozpoczęto prace przy zachowanych we wnętrzu zabytkowych elementach dawnego wyposażenia, przy ołtarzu gł. wzniesionym 1599–1612 przez q Abrahama van den Blocka, przy barok. nagrobku Nathanaela Schrödera w płd. nawie prezbiterium, kamiennych płytach nagrobnych oraz przy polichromiach na ścianach i filarach. Wzmocniono ściany i sklepienia, zrekonstruowano brakujące maswerki w oknach. Do zabezpieczonego wnętrza powracały zabytki przechowywane w innych świątyniach (m.in. barok. krata schodów prowadzących do bibl., got. krucyfiks z belki tęczowej i jeden z dzwonów). Mimo nadal trwających prac konserwatorskich kośc. jest wykorzystywany jako sala wystawowa i koncertowa, służy od 1998 także Duszpasterstwu Środowisk Twórczych Archidiecezji Gdańskiej, m.in. 2006 odbyły się w nim spektakle teatralne X q Festiwalu Szekspirowskiego. W 2008 specjalnym aneksem wydłużono okres użytkowania kośc. przez NCK do 50 lat, z działającym tu Centrum św. Jana. JASZ

Tabela: Pastorzy kościoła św. Jana Chrzciciela i św. Jana Apostoła
Tabela: Rektorzy kościoła św. Jana Chrzciciela i św. Jana Apostoła