HAN HERMAN, malarz
| < Poprzednie | Następne > |
HERMAN HAN (Hahn; lipiec 1574 Nysa, Neuss w Nadrenii lub Gd. – koniec 1627 lub pocz. 1628 Chojnice), malarz, uznawany za wybitnego przedstawiciela późnego manieryzmu i baroku. Starszy pogląd o jego pochodzeniu z Nysy podważają nowsze hipotezy, wskazujące na Nadrenię lub Gd.; źródła podają też różne daty śmierci: wg Liber mortuorum klasztoru cystersów w Pelplinie miało to nastąpić 20 XII 1627, wg Liber mortuorum norbertanek w Żukowie 7 II 1628. Pierwsze nauki mógł pobierać w warsztacie ojca (także Hermana), cechowego malarza pracującego również w Brzegu n. Odrą. Wędrówka czeladnicza H. obejmowała być może Niderlandy; przypuszcza się, że z istotnym w jego twórczości luminizmem zetknął się bezpośrednio w Wenecji albo pośrednio przez Pragę i Monachium. W Gd. od końca lat 90. XVI w. (26 XII 1599 ochrzczono tu jego syna Gerarda, nast. także malarza). W 1612 współorganizował cech malarzy w Gd., 1614 nadano mu q obywatelstwo gd. Mieszkał przy Neugarten (Nowe Ogrody), prowadził (wzmiankowaną od 1617) pracownię, w której przy pomocy licznych uczniów realizował większe zamówienia. Malował dla pomor. kościołów i klasztorów, zwł. q cystersów z Oliwy i Pelplina, norbertanek w Żukowie, kośc. w Pucku, gd. q brygidek (Apoteoza Kościoła, q kośc. św. Brygidy), przede wszystkim obrazy ołtarzowe, sceny hist., epitafia, portrety. W 1622 zakupił lub otrzymał od cystersów oliwskich posiadłość w q Strzyży (tzw. I Dwór); od 1623 mieszkał w Chojnicach, utrzymywał jednak gd. pracownię i własność dworu. W 1611 powstały jego pierwsze obrazy dla katedry pelplińskiej: Trójca Święta z predellą przedstawiającą Koncert anielski (w 1845 ołtarz został przekazany przez kapitułę pelplińską do kośc. Marii Magdaleny w Czersku). Z 1613 pochodzą kompozycje hist. dla klasztoru w Oliwie: Chrzest Subisława i fundacja klasztoru oliwskiego, Napad Prusów na klasztor w Oliwie oraz 12 imaginacyjnych portretów fundatorów i dobroczyńców klasztoru. Otrzymywał też zlecenia na prace dekoracyjne i restauracyjne w q kośc. NMP. W 1618 wykonał dla kośc. w Pelplinie ołtarz gł.: Wniebowzięcie Marii w centrum, Trójca Święta powyżej oraz słynny Pokłon pasterzy w predelli.
Największe znaczenie zyskały obrazy ołtarzowe Koronacja Marii, o rozbudowanym, aktualnym wówczas, potrydenckim programie ikonograficznym, przedstawiające alegorycznie Kościół Walczący i Triumfujący. Za najwcześniejszą uznaje się wersję dla kośc. św. Piotra i Pawła w Pucku (ob. w kośc. św. Trójcy w Buczku Wielkim) z 1622. Najbardziej rozbudowana, także w wymowie polit., była Koronacja z ołtarza gł. kośc. cystersów w Pelplinie (1623–24), zrealizowana wg koncepcji opata Leonarda Rembowskiego. Tak jak oliwski i pucki, obraz ten łączył umieszczone na osi przedstawienia Trójcy Świętej, Marii koronowanej przez Boga i Chrystusa, Baranka Apokaliptycznego przy fasadzie pelplińskiej świątyni (symbolu Jeruzalem Niebieskiego) oraz adorujących świętych i chórów anielskich u góry, rzesz przedstawicieli władzy świeckiej, kościelnej i szlachty u dołu. Umieszczenie konkretnych, rozpoznawalnych postaci, m.in. papieża Grzegorza XV i cesarza Ferdynanda II wraz z podległymi im dostojnikami oraz pol. możnowładców, miało wzmocnić ogólną ideę zespolenia i równoległości władzy świeckiej i duchownej w chrześc. wspólnocie, a także uzmysławiać hierarchię w obu systemach. Uważana za późn. Koronacja dla cystersów w Oliwie (przed 1624), na podobraziu w kształcie serca, jest nieco zredukowaną wersją poprzedniej, z tłumem współczesnych, ale anonimowych adorantów po bokach fasady oliwskiego kościoła. Z portretów autorstwa H. wymienia się także obrazy epitafijne; w kośc. cysterskim w Oliwie wizerunek opata q Dawida Konarskiego (po 1616), z postacią zmarłego klęczącą przed krucyfiksem, oraz epitafium Reinholda Heidensteina i Teresy Erdmundy z Konarskich, z portretami zmarłych umieszczonymi w zwieńczeniu po bokach obrazu Ukrzyżowanie; środkową tablicę inskrypcyjną ujmują po bokach 4 owalne sceny wskrzeszania zmarłych. Z tego kośc. pochodzi też podwójny konterfekt Jerzego Konopackiego i Anny z Konarskich (ok. 1625, ob. q Muzeum Narodowe w Gd.); płytka zwykle przestrzeń w tle została tu pogłębiona fragmentem pejzażu widocznego za uchyloną kotarą oraz pierwszoplanowym stolikiem, przy którym klęczą postaci. Oba te pozornie mało znaczące elementy, umieszczone naprzeciwlegle w narożach, pełnią ważne funkcje w konstrukcji i kolorystyce obrazu. Z pracownią H. wiąże się też portret z epitafium Christiana Henninga z żoną i córką (q kośc. św. Katarzyny w Gd., ob. w gd. Muzeum Narodowym) na tle kościelnego wnętrza (w górnej części epitafium przypisywane q Bartholomäusowi Milwitzowi Stracenie skazańca).
Znaczenie i wpływ twórczości H. były wielostronne i wykraczały poza Gd. i Pomorze. Wypracowany schemat rozbudowanej kompozycji maryjnej, łączącej tradycję cechową z malarskim nowatorstwem, był podejmowany w rozmaitych wariantach. Z rozwiązań formalnych inspirujące były wyszukana kolorystyka i luminizm, zwł. kameralnych scen w predellach, osiągnięty przez umieszczanie „wewnątrz” obrazu różnych źródeł światła. Wśród uczniów i kontynuatorów jego dzieła byli m.in. syn Gerard, wyzwolony na mistrza w 1624, oraz zięć Hans Peterhacke, działający w Chojnicach. Oprócz malarzy gd. i pomor. z jego wpływem wiąże się twórców wielkopolskich, wśród nich Krzysztofa Boguszewskiego.
