DOM POPRAWY(Zuchthaus), na q Zamczysku, w miejscu Poczty Polskiej (q poczta) przy ob. pl. Obrońców Poczty Polskiej. Powstał w 1629 na wzór podobnych instytucji w Niderlandach Płn. i miastach hanzeatyckich. Statut uchwalono w 1639, wzorując się na regulaminach instytucji w Amsterdamie (1595) i Hamburgu (1622). Powstanie d. wynikało m.in. z ewang. etyki pracy: żebraków i włóczęgów należało zmusić do pracy bądź relegować. Przyczyną jego powołania w Gd. był napływ q żebraków i włóczęgów związany z toczącymi się w pobliżu miasta wojnami (pol.-szw. 1626–29). Dom P. zorganizowany był na zasadzie warsztatów tkackich; przymusowo kierowano tu zdolnych do pracy żebraków. Wkrótce osadzano w nim krnąbrną młodzież oraz sprawiających problemy uczniów i czeladników (na wniosek rodziców bądź mistrzów cechowych). Instytucja realizowała cele, jakimi były praca i nauka rzemiosła oraz wychowanie rel. (nauka podstaw luteranizmu). Posiadała system kar: od czasowego pozbawienia racji żywnościowych po chłostę. Rokujących nadzieję na poprawę ubierano na zielono, krnąbrnych i nierokujących poprawy – w stroje koloru szarego. Kobiety i mężczyźni zajmowali osobne pomieszczenia. Finansowanie miała zapewnić manufaktura tekstylna (szyto mundury dla gd. garnizonu), jednak ze względu na niską wydajność pracy i nierentowność pozostawał deficytowy. W 1772 planowano wydzierżawić go pryw. przedsiębiorcy. Od 1790 zamieniony na więzienie, w którym osadzano skazanych za lżejsze przestępstwa. W 2. poł. XVIII w. przebywało tam 86% wszystkich skazanych w Gd. za przestępstwa kryminalne. Średni czas kary wynosił 6 lat; większość osadzonych po odbyciu kary relegowano z miasta. Po włączeniu Gd. do monarchii prus. w 1793 pełnił funkcję więzienia garnizonu prus., od 1830 funkcję q szpitala, lazaretu wojsk. Rozebrany 1839 ze względu na zły stan. Zachował się płn. fragment muru ogrodzenia, ob. z epitafiami ku czci zamordowanych 1939 gd. pocztowców (q Zakład Pracy i Ubogich).
DK
