MEDALE, MEDALIERZY

[[File:Medal na wizytę Jana II Kazimierza w Gdańsku, Johann Höhn sen., rewers, 1653.JPG|thumb|Medal na wizytę Jana II Kazimierza w Gdańsku, Johann Höhn sen., rewers, 1653]][[File:Medal zaślubinowy Władysława IV i Cecylii Renaty Habsburżanki, awers (z lewej) i rewers, Sebastian Dadler, 1637.JPG|thumb|Medal zaślubinowy Władysława IV i Cecylii Renaty Habsburżanki, awers (z lewej) i rewers, Sebastian Dadler, 1637]]MEDALE, MEDALIERZY. Od XVI do końca XVIII w. Gd. należał do gł. europejskich ośrodków medalierskich. Większość m. robiono na zamówienie Rady Miejskiej i królów pol. Niemal zawsze miały wyraźne odniesienia do Gd., zawierając sentencje i cytaty tak skomponowane, aby sławiąc króla, podkreślały rangę i pozycję miasta. Na m. umieszczano herb miasta, jego panoramę lub nazwę. Medale miejskie pojawiają się za panowania króla pol. Stefana Batorego (m. wybijane dla upamiętnienia zwycięstwa pod Połockiem 1579). Najwybitniejsze powstały za panowania w Polsce dynastii Wazów. Nale- żą do nich: m. ślubne Zygmunta III oraz Władys- ława IV, m. związane z rozejmem w Sztumskiej Wsi, wydawane z okazji wizyt króla lub pary królewskiej w Gd. W sentencjach chwalono władców za odniesienie zwycięstwa, częściej za zawarcie pokoju. Serią m. w złocie i srebrze uhonorowano króla Jana Kazimierza za zawarcie pokoju w Oliwie (1660), 300. rocznicę przyłączenia Gd. i Prus Królewskich do Polski. W XVII i XVIII w. w gd. mennicy działali wybitni medalierzy, jak q Phillip Clüver, q Samuel Ammon, q Sebastian Dadler, q Johannowie (ojciec i syn) Höhnowie, Daniel Sievert. Wykonany przez Dadlera medal króla Władysława IV (1642) ukazuje niezwykle plastycznie władcę na koniu, dominującego nad panoramą armii. Na odwrocie widnieje jedna z najpiękniejszych panoram Gd., z wyraźnie zarysowanymi ważnymi budynkami miasta. W końcu XVII w. zmalała liczba m. bitych w Gd. Wśród późnych wytworów mennicy gd. na uwagę zasługują m. króla Jana III Sobieskiego i seria pośmiertnych m. króla Augusta II Sasa. Jednym z ostatnich dzieł sztuki medalierskiej był m. wydany przez Gd. z okazji 100-lecia q pokoju oliwskiego (1760). W okresie i WMG wybijano m. na cześć cesarza Napoleona. Medale gd. wybijano w złocie i srebrze (niektóre osiągały wagę do 100 dukatów, czyli 340 g), rzadziej w in. metalach. Spełniały niekiedy funkcję informacyjną lub komentującą ważne dla całej społeczności wydarzenia. Zawarcie 1730 ugody w Augsburgu między przedstawicielami odłamów protest. luteranizmu i kalwinizmu Gd. upamiętnił w tym samym roku specjalnym m. Przedstawiał on stół ołtarzowy przykryty białym obrusem z wyhaftowanym herbem miasta, leżącymi na nim Biblią, kielichem ofiarnym i pateną (podstawką); obok okolnego napisu wyobrażenie to ilustruje nowy ceremoniał odprawiania nabożeństwa. Mennica Gd., obok oficjalnych m. zamawianych przez Radę Miejską, biła również m. na zamówienia gd. patrycjuszy, np. dla uczczenia wydarzeń rodzinnych. Na tych m. spotykamy nazwiska m.in. Konnertów, Marcusa Jaschkego, Beniamina Maki, Johanna Ludwiga Schevekego, q Aegidiusa Straucha czy Jacoba Schachmanna. Dużą grupę m. stanowiły wybite z okazji ślubów (m.in. Krystyny Schröder i q Daniela Proitego 1734, Johanna Doeringa i Carolin Grodek 1788). Interesujące były m. związane z długim pożyciem małżeńskim. Srebrne gody w 1745 upamiętnili q Heinrich Soermans z Anne Rammelmann, 1753 Christoper Warchoł z Constancją Kempke, a złotym m. swoje złote gody uczcili 1734 Aegidius Glagau i Barbare Rosenau. W Gd. spotykamy m. wybite na cześć kobiet, np. Christin Uphagen (1689) czy Henriety Baranius (1791). Jednymi z ostatnich, wybitych na cześć osób pryw., były m. Karla Morgensteina (1852) i gd. kolekcjonera Adolfa Meyera (1879). Obok m. dla Rady Miejskiej, Dadler i Höhnowie mieli prawo do wybijania okazjonalnych, rel., bez odniesień do miasta Gd., z tematyką związaną gł. z rel. posługami: chrztem, ślubem, pogrzebem. Na m. tych znajdujemy tylko inicjały medalierów. Do końca XVIII w. większość m. powstawała w mennicy gd., późniejsze (z wyjątkiem niektórych autorskich) wybijano poza miastem. W 1815–1945 zamawiano m. zazwyczaj w mennicy berlińskiej, często projektowali je znakomici artyści: rodzina Loosów, Karl Fiszer, Karl Goetz. Po 1945 m. związane z Gd. wybijano w Niemczech sporadycznie. Współczesne m. gd. dzielą się na zamawiane przez władze miejskie, instytucje miejskie (muzea, szkoły, milicja/policja, partie polit., związki zawodowe) oraz firmowe, wybijane na zamówienia zakładów pracy, organizacji, stowarzyszeń artyst. i społ. Wśród stowarzyszeń znaczące osiągnięcia emisyjne ma Gd. Oddział Polskiego Towarzystwa Archeologicznego i Numizmatycznego. Liczba m. związanych z Gd. wykonanych po 1945 przekracza 800. Niektóre wybijano w mennicy w Warszawie, większość jest dziełem artystów, małych odlewni i pracowni artyst. najwybitniejszy pol. twórców współczesnych m., nawiązujących do motywów gd.: Józef Gosławski (1908–63; medal z okazji 500-lecia powrotu Gd., z 1954), Stanisława Wątróbska-Frindt (1934–94), Wiktor Tołkin, Wacław Kowalik i q Wawrzyniec Samp. Za najwybitniejsze osiągnięcia medalierskie wśród m.gd. z czasów niem., bitych od poł. XIX w., można uznać m.in. m. wybity na 300-lecie Gimnazjum Gd. (1858), 250-lecie zawarcia pokoju oliwskiego (1910) oraz z okazji 450-lecia q Dworu Artusa (1931). Z medali bitych po 1945 uwagę zwracają m.: 500-lecia powrotu Gd. do Polski (1954), poświęcenia kaplicy kapłańskiej w kośc. NMP (1965), na cześć księcia q Świętopełka (1966) i 650-lecie Ratusza Głównego Miasta (1977). {{author: JD}} [[Category: Encyklopedia]]