KOŚCIÓŁ ŚW. ELŻBIETY

[[File:Kościół św. Elżbiety, 1896 .JPG|thumb|Kościół św. Elżbiety, 1896 ]][[File:Kościół św. Elżbiety i kościół św. Józefa, Johann Carl Schultz, 1850 .JPG|thumb|Kościół św. Elżbiety i kościół św. Józefa, Johann Carl Schultz, 1850 ]][[File:Znak własnościowy kościoła św. Elżbiety.JPG|thumb|Znak własnościowy kościoła św. Elżbiety]]KOŚCIÓŁ ŚW. ELŻBIETY, Stare Miasto, między ob. ul. Elżbietańską a Podwalem Grodzkim. Początkowo kaplica związana z powstałym 1394 q Szpitalem św. Elżbiety. Zgody na wzniesienie kaplicy udzielił 15 III 1394 wielki mistrz krzyż. Konrad von Jungingen w przywileju fundacyjnym szpitala. Miała ona własnych kapelanów, udzielających sakramentów i opieki duszpasterskiej zarówno mieszkańcom szpitala, jak i Starego Miasta Gd., miała też uroczyście obchodzić dni patronów: św. Elżbiety i św. Jakuba Apostoła. Kaplica znajdowała się w wydzielonej sali szpitala (w miejscu ob. prezbiterium), wypo- sażonej w ołtarz. Przed 1417, po płd. stronie szpitala wybudowano kośc. z jednonawowym, cztero- przęsłowym korpusem zach. z wysuniętymi na zewnątrz przyporami. Od strony zach. usytuowano niewielką kruchtę z ośmioboczną wieżyczką w osi kośc. Wieżyczkę nadwieszono nad wejściem na kamiennych wspornikach i przykryto strzelistym hełmem. W 2. poł. XV w. kośc. otrzymał gwiaździste sklepienia. Prezbiterium otwarto od strony płn. szerokim przejściem do budynków szpitala, dzięki czemu chorzy mieli bezpośredni kontakt ze świątynią. Z powodu usypania wałów obronnych w bezpośrednim sąsiedztwie kruchty, w 1554 (wraz z wyburzeniem części zabudowań szpitalnych położonych najdalej na zach.) zamu- rowano zach. portal. W okresie q reformacji przeszedł w ręce gminy kalwińskiej. Na pocz. XVII w. wysoki śrdw. hełm został zastąpiony nowym, wyposażonym w latarnię. Na miejscu prezbiterium wykorzystującego mury najwcześniejszej sali szpitalnej powstało nowe, barok. Po przejęciu w 1844 (wraz ze szpitalem św. Elżbiety) przez wojsko pełnił do 1920 funkcję kośc. garnizonowego, co wiązało się z przebudową budynku. W 1846–47 Friedrich August Stüler wzniósł neogotyckie prezbiterium na miejscu dawnego barok. Rozbiórka zach. ciągu fortyfikacji Gd. w końcu XIX w. spowodowała możliwość przywrócenia gł. wejścia. W 1895–98 odrestaurowano kruchtę w duchu neogotyckim i otwarto zamurowany wcześniej zach. portal. W 1920 przekazany przez wojsko władzom miasta po likwidacji gd. garnizonu. W 1920–45 kościół misyjny (Stadtmissionskirche), zarządzany przy Towarzystwo Misyjne (Freistadtverein für Innere Mission). Przed 1945 kośc. z zewnątrz przypominał swoją architekturą czasy średniowiecza, wyposażenie wnętrza było jednak w większości nowożytne. Wzdłuż bocznych ścian korpusu nawowego stały drewniane empory, przy ścianie zach. znajdowały się organy, a pod łukiem tęczowym ambona. W 1945 spłonęło wyposażenie, dach i hełm wieży. Runęło sklepienie prezbiterium, natomiast mury i sklepienia nawy zachowały się w stosunkowo dobrym stanie. Odbudowany jako jeden z pierwszych kośc. w Gd.: podstawowe prace przeprowadzono w 1947–49. Zostały zrekonstruowane dachy i sklepienia w prezbiterium, przy odbudowie których zastosowano współczesny materiał – żelbet. Jedynym znaczącym elementem, którego brakuje na zewnątrz kościoła, jest hełm wieżyczki. Został on zastąpiony stożkowym daszkiem, przez co wieżyczka straciła dawną smukłość. Wnętrze kośc. zostało dostosowane do potrzeb nowych użytkowników, którym od 21 XII 1946 zostało Stowarzyszenie Apostolstwa Katolickiego (q pallotyni). Poświęcony 6 II 1949 przez ks. Andrzeja Wronkę. Zezwolenie na odbudowę zespołu otrzymano dopiero w 1956. {{author: JASZ }} z Kalwińscy pastorzy kościoła św. Elżbiety [[Category: Encyklopedia]]