KANAŁ RADUNI

[[File:Kanał Raduni w okolicach ul. Wałowej, 1927.JPG|thumb|Kanał Raduni w okolicach ul. Wałowej, 1927]][[File:Kanał Raduni w okolicach Wielkiego Młyna, widok od strony zachodniej, koniec XIX wieku.JPG|thumb|Kanał Raduni w okolicach Wielkiego Młyna, widok od strony zachodniej, koniec XIX wieku]]KANAŁ RADUNI (Neue Radaune, Radaunekanal),sztucznie przekopany obiekt hydrotechniczny o spadku podłużnym dna 0,05%, dł. 13,5 km (w granicach Gd. 10,35 km), w większości otwarty, w przekroju prostokątny, szer. w dnie 8 m, głęb. 3 m. Zachodnia strona opiera się o naturalne zbocze, wsch. przebiega w nasypie o szer. korony 3–5 m i wys. 4–5 m. Wyprowadzony ok. 1 km na wsch. od Juszkowa pod Pruszczem Gd. z rzeki q Raduni. Płynie na płn. wzdłuż krawędzi wysoczyzny morenowej przez q Święty Wojciech, q Lipce, q Orunię, q Zaroślak, q Główne i q Stare Miasto. Zasilany jest przez q Potok Świętego Wojciecha, q Potok Maćkowski, q Potok Oruński, q Potok Siedlecki (który odciął od naturalnego ujścia do q Motławy). Do lat 40. XVII w. uchodził do q Wisły na przedłużeniu ob. ul. Rybaki Górne, następnie wody skierowano u zbiegu ob. ul. Rybaki Dolne i Krosna do fosy Starego Miasta i przy ob. ul. Karpia–Wapiennicza skierowano do Motławy.{{author: }} Zbudowany w celu zaopatrzenia aglomeracji gd. w wodę pitną, źródło energii dla maszyn, gł. kół młyńskich, nawodnienia fos i odprowadzania ścieków. Do poł. XVI w., w okresie wojennym newralgiczne miejsce Gd., którego oblężenia rozpoczynano z reguły od niszczenia odcinków kanału przy Pruszczu Gd. Pierwszy kanał wzmiankowano 1338. Zapewne z powodu małego spadku wody przed 1356, od wysokości Oruni, przeprowadzono nowe odgałęzienie, płynące bliżej krawędzi wysoczyzny. W 1356 kanały nazywano nowym i starym młyńskim, 1456 młyńskim i Raduni. Dopływ wody poniżej Pruszcza Gd. regulowała wzmiankowana od 1367 śluza, zamykana raz w roku na 2–3 tygodnie. Po ustąpieniu wody kanały pogłębiano. Na terenie Starego Miasta oba cieki płynęły w kierunku płn.-wsch. (między ob. ul. Wodopój / Brygidki-Refektarska oraz Rybaki Górne / Rybaki Dolne) i płd.-wsch. (równolegle po płn. stronie i nieopodal ob. ul. Podwale Staromiejskie do ob. ul. Tartacznej, wzdłuż niej zmierzał na płn., zasilając fosę q Osieka i łącząc się z pierwszym ciekiem). Oba ramiona połączono już ok. 1367 w okolicy ob. q Targu Drzewnego specjalnym kanałem (tzw. Flutrinne), 1487 obmurowanym i zakrytym. Po otoczeniu Starego Miasta q murami ok. 1480 pod ob. ul. Wały Jagiellońskie (obok q Nowego Ratusza) zbudowano przepust i chroniącą go Bramę Raduńską (q bramy). Ok. 1570, w związku z budową nowych fortyfikacji, starszy kanał zasypano, a po wykopaniu fosy przy Starym Mieście wody jednego już tylko kanału przerzucono nad nią (na wysokości ob. q ul. Hucisko) otwartym, ceglano-kamiennym akweduktem, a pod wałem (powstałym w miejscu uprzedniego muru, ob. ul. Wały Jagiellońskie) murowanym tunelem. Przed wpłynięciem na akwedukt wody kanału od ok. 1567 rozlewały się w staw, tzw. Koński Wodopój, związany z sąsiednim Targiem Końskim (na placu przed q Bramą Wyżynną; zob. q Nowe Ogrody, q fortyfikacje). Od końca XVI w. zach. brzeg kanału, od wysokości ob. q Targu Siennego, zabudowano domami mieszkalnymi, dostępnymi poprzez przerzucone mostki. Ok. 1636 zbudowano nowy, 150-metrowy, drewniany akwedukt doprowadzający wodę do Starego Miasta, o konstrukcji skrzyniowej, od góry otwarty, umieszczony 3 m nad fosą, rozebrany wraz z przepustem w końcu XIX w. przy plantowaniu wałów i zasypywaniu fos. W 1901, przy budowie ob. ul. Hucisko w miejsce akweduktu wody kanału poprowadzono podziemnym tunelem łączącym się z dawnym, zlokalizowanym pod ob. ul. Wały Jagiellońskie. Po II w. świat., przy budowie drugiej jezdni ul. Hucisko, tunel powiększono, ob. pod jezdniami obu ul. liczy on dł. 150 m i szer. 10 m. Podczas powodzi 9 VII 2001 wsch. wał między Świętym Wojciechem a Orunią uległ przerwaniu. {{author: }}WD, BŚ [[Category: Encyklopedia]]