BANK VON DANZIG

Wersja z 20:40, 19 mar 2021

Siedziba Banku Gdańskiego, około 1925

Banknot 20-guldenowy, awers, 1937, drukowany przez Bradbury Wilkinson & Co Ld. New Malden Surrey (Wielka Brytania)

Banknot 20-guldenowy, rewers

BANK VON DANZIG (Bank Gdański), Karrenwall 10 (ul. Okopowa; budynek Oddziału Okręgowego Narodowego Banku Polskiego), bank emisyjny, powołany w związku z wprowadzeniem na obszarze II Wolnego Miasta Gdańska (WMG) własnej waluty (gdański gulden = 100 fenigów; pieniądz). Do tego momentu (i wprowadzenia guldenów) pieniądz (guldeny tymczasowe) II WMG emitowała powołana przez gdańskie koła gospodarcze 19 X 1923 spółka akcyjna Danziger Zentralkasse AG (Gdańska Kasa Centralna), rozwiązana po powstaniu Bank von Danzig, który przejął jej aktywa.

Bank von Danzig był bankowym towarzystwem akcyjnym, jego utworzenie przewidział układ polsko-gdański z 1923 roku (protokół wykonawczy podpisano w styczniu 1924). Powołany 5 III 1924, działalność rozpoczął 17 marca, z kapitałem 7,5 mln gdańskich guldenów. Grupę założycielską ze strony polskiej (w sumie 28% akcji) tworzyły banki mające oddziały na terenie Gdańska: Bank dla Handlu i Przemysłu z Warszawy, Bank Handlowy z Warszawy, Bank Kwilecki, Potocki i S-ka, Bank Przemysłowców z Poznania, Bank Związku Spółek Zarobkowych z Poznania oraz Polski Bank Przemysłowy ze Lwowa. Ze strony niemieckiej akcje posiadały duże banki z terenu Rzeszy: Deutsche Bank, Disconto Gesellschaft, Dresdner Bank oraz mniejsze domy bankowe: E.L. Friedmann & Co. i E. Heiman & Co. Ze strony banków gdańskich akcje posiadały między innymi Danziger Privat-Aktien-Bank czy Landwirtschaftliche vormals Landschaftliche Bank AG.

Miał prawo prowadzenia rachunków, dokonywania rozliczeń pieniężnych, operacji czekowych i wekslowych, obrotu dewizami, emitowania papierów wartościowych. Na jego działanie największy wpływ mieli zasiadający we władzach przedstawiciele banków niemieckich. Do połowy lat 30. XX wieku udział polskich banków wzrósł do poziomu 39,9% akcji. Zgodnie z ustawodawstwem nazistowskim w roku 1933 uzyskał nadzór (wraz z Senatem II WMG) nad gdańskimi bankami prywatnymi, jego zadaniem była emisja banknotów i kontrola waluty II WMG, w latach 30. XX wieku zwłaszcza utrzymanie jej stabilności (choć 2 V 1935 musiał dokonać dewaluacji gdańskiego guldena). W początkach września 1939 roku upoważniony został do skupu od ludności i wymiany pieniędzy polskich.

Zamknięty 6 IX 1939; w jego miejsce (i w jego siedzibie) powołano Reichsbankhauptstelle (Główna Filia Banku Rzeszy), który przejął także jego rezerwy w złocie (w sztabach i monetach). Według bilansu z 31 XII 1938 rezerwy wynosiły 28.341 guldenów gdańskich, czyli 4726 kg czystego złota. Po 1945 roku i przejęciu niemieckich aktywów przez aliantów, część dawnych gdańskich rezerw w postaci sztab złota przechowywana była w Banku Rezerwy Federalnej w Nowym Jorku, część w postaci złotych monet w Banku Anglii. 12 IV 1947 żądanie zwrotu dawnych rezerw zgłosiło państwo polskie. Komisja złożona z przedstawicieli USA, Francji i Wielkiej Brytanii twierdziła, że rezerw złota zachowało się 3.800 kg złota. Formalności związane ze zwrotem złota Polsce sfinalizowano ostatecznie dopiero w lipcu 1976. Sztaby złota z USA dostarczono do kraju w partiach 4 i 11 VIII 1976. Część złotych monet sprzedano jeszcze w Anglii, niesprzedane trafiły do Polski. Razem było to 2.474 kg złota wartości 10 mln dolarów, w tym w sztabach złota 1.500 kg, reszta w monetach. Kwota ta w latach 1976-1978 została przekazana NBP i włączona została do rezerwowego funduszu dewizowego skarbu państwa. Monety w części przetopiono na złoto w Mennicy Państwowej i Przedsiębiorstwu Wyrobów z Metali Szlachetnych Warmed, w części sprzedano na aukcjach międzynarodowych. Muzeum Historyczne Miasta Gdańska otrzymało od ministra finansów do swoich zbiorów trzy kopie dawnych złotych monet gdańskich, wykonane przez mennicę w Warszawie, 3,32 kg złota przekazano zaś na wykorzystanie przy renowacji zabytków gdańskich.BŚ