DWORZEC GDAŃSK GŁÓWNY

[[File:Dworzec Główny, początek XX wieku.JPG|thumb|Dworzec Główny, początek XX wieku]]DWORZEC GDAŃSK GŁÓWNY (Danzig Hbf., Dworzec Centralny), ob.ul. Podwale Grodzkie. Powstał na terenach udostępnionych po niwelacji (od 1893) części miejskich obwarowań. Na jego budowę wyasygnowano 5 mln marek. Budowę rozpoczęto w 1896, 28 X 1900 oddano do użytku część gł., tzw. Empfangsgebäude (budy- nek powitalny); uroczyste otwarcie całości nastąpiło 30 października t.r. (pierwszy pociąg odszedł do Tczewa). Budynek, nawiązujący do gd. neorenesansu, zaprojektowali Alexander Rüdell i Paul Thoemer w Ministerstwie Robót Publicznych w Berlinie, wykonaniem rysunków roboczych i budową kierował gd. architekt Georg Cuny, wykonała firma q Hermanna Prochnowa. Bryła d. składała się z centr. części z wielką halą, przylegającego skrzydła płn. oraz mniejszego skrzydła płd. i wieży zegarowej w narożniku między halą a skrzydłem płd. Takie rozwiązanie przestrzenne zastosowano w wielu budynkach dworców, realizowanych w tym czasie wg koncepcji A. Rüdella. Podobne d., z halą oświetloną półokrągłymi oknami i z wieżą, powstały w Krefeld, Colmar, Bad Homburg, Wiesbaden, Metz, Stralsundzie. Nadano im historyzujące formy: neogotyckie, neorenesansowe, neobarokowe lub łączące detale różnych stylów. Dworzec gd. otrzymał elewację z czerwonej cegły zestawionej z jasnym piaskowcem w sposób charakterystyczny dla niderl. manieryzmu, dominującego w gd. architekturze na przeł. XVI i XVII w. Na dworcowej wieży (wys. 48 m), spełniającej pocz. funkcję wieży ciśnień dla dworcowych instalacji wodoc., z napędzanym elektrycznie zegarem (o śr. tarcz 3,25 m), powstał pokryty miedzianą blachą hełm, będący wariacją na temat zwieńczenia wieży pobliskiego q kośc. św. Katarzyny. Dachy gł. hali pokryto dachówką glazurowaną na kolor ciemnoniebieski, a cokoły wykonano ze śląskiego granitu. Bryłę d. udekorowano licznymi wieżyczkami, lukarnami, szczytami i szczycikami. W budynku gł. znajdowała się duża hala pasażerska (westybul) z okienkami kasowymi; w płd. skrzydle znajdowały się m.in. przechowalnie bagażu, biuro rzeczy znalezionych, pokoje policjantów i portierów, kilka pomieszczeń przeznaczonych dla księcia – rezydującego we Wrzeszczu następcy tronu Cesarstwa Niemieckiego (q Friedrich Wilhelm Victor Hohenzollern); w skrzydle płn. znajdowały się poczekalnie (wspólna dla klas 1. i 2., osobna dla 3. i 4. klasy, oddzielna dla samotnie podróżujących pań), umywalnie, toalety i bufet. Poczekalnie były dostępne z korytarzy umieszczonych od strony miasta i od strony peronów. Od strony płn. znajdowały się pomieszczenia zajmowane przez kolejarzy i telegrafistów. Korytarze przy poczekalniach w płn. części budynku przykryto sklepieniami krzyżowymi, a reprezentacyjny charakter przedsionka poczekalni książęcej podkreś- lono sklepieniem gwiaździstym. Także gł. hala otrzymała sklepienie o tradycyjnej formie kolebki z gurtami i lunetami, lecz z zastosowaniem nowoczesnej wówczas konstrukcji ze stalowej siatki obrzuconej tynkiem. W 1902 oddano do użytku przy płn.-wsch. narożniku d. budynek kas podmiejskich (ob. obiekt barowo-kawiarniany). Część płd. zespołu dworcowego stanowiły budynki poczty i przesyłek ekspresowych oraz gmach biurowo-mieszkalny z 12-pokojowym apartamentem dyrektora. Budowa d. wywarła istotny wpływ na zagospodarowanie okolicy, wzrosła atrakcyjność okolicznych działek budow- lanych (szczególnie dla branży hotelarskiej, q hotele). Szybko okazało się, że budynek nie do końca spełnia wymogi rosnącego ruchu pasażerskiego. Brakowało przede wszystkim jadalni. W 1914 przebudowano d. wg projektu A. Rü- della, powiększając płn. pomieszczenia. Powstała duża, rozjaśniona od góry świetlikami sala telegrafu i kwadratowa jadalnia z przeszkloną kopułą 7-metrowej średnicy. W okresie II WMG zarządzanie całym kompleksem dworcowym przejęły Polskie Koleje Państwowe. Podpalony w marcu 1945; odbudowany z pominięciem spadzistych dachów nad skrzydłem płn., zawierającym dawniej poczekalnie (ob. restauracje i przestrzeń handl.). Na pocz. lat 60. XX w. planowano wyburzenie starej i wzniesienie nowej dworcowej zabudowy, zgodnej z architekturą swoich czasów. Plany odrzucono; po 2-letnich pracach modernizacyjnych 1 VI 1964 wyremontowany gmach oddano do użytku. W 1992 budy- nek d. ponownie poddano generalnemu remontowi: odświeżono fasady, hala recepcyjna otrzymała antresolę, powstał pasaż handl. 31 VIII 1993 d. otwarto po remoncie. Obecnie jest największą pasażerską stacją kolejową w Gd.; obsługuje połączenia krajowe i międzynarodowe, jest także stacją początkową q SKM do stacji Gd.-Nowy Port. Posiada ob. 5 zadaszonych (na większości odcinków) peronów, w tym 2 tzw. wyspowe. Peron 1. służy do przyjmowania pociągów z zach. części kraju i odprawiania pociągów w kierunku Tczewa. Peron 2. (dysponujący pomieszczeniem dyżurnego ruchu) przyjmuje pociągi z kierunku Tczewa, kończące bieg w Gdyni lub zmierzające na zach. Kolejne perony od 1951 służą do obsługi SKM. W wypadku peronu 3. jego krawędź (od peronu 2) przeznaczona jest dla pociągów SKM przejeżdżających przez Gd. (z i do Tczewa). Perony 4. i 5. obsługują pociągi SKM kończące i rozpoczynające bieg w Gd. (peron 5. wykorzystywany był wcześniej do obsługi linii do Nowego Portu). Zmiany w organizacji ruchu zapowiada decyzja budowy stacji Gd.-Śródmieś- cie przy ul. Armii Krajowej. Dworzec dysponuje 2 przejściami podziemnymi: krótszym, łączącym hale d. z peronami 1. i 2., oraz dłuższym (z punktami handl.), łączącym wszystkie perony, prowadzącym (ze schodami ruchomymi) do q dworca autobusowego i przystanków tramwajowych na ul. 3 Maja oraz do przystanków tramwajowych na ul. Podwale Grodzkie.{{author: }}MZM, JASZ [[Category: Encyklopedia]]