DOM UPHAGENA

[[File:Mała Jadalnia w Muzeum Wnętrz Mieszczańskich Domu Uphagena.JPG|thumb|Mała Jadalnia w Muzeum Wnętrz Mieszczańskich Domu Uphagena]][[File:Duża Jadalnia w Domu Uphagena, lata 20. XX wieku .JPG|thumb|Duża Jadalnia w Domu Uphagena, lata 20. XX wieku ]]DOM UPHAGENA, ul. Długa 12, kamienica nazwana od nazwiska jej najsłynniejszego właściciela q Johanna Uphagena. W 1357 parcela należała do Alberta Wredego; właściciel wzniósł na niej budynek mieszkalny, prawdopodobnie w konstrukcji szkieletowej bądź drewniany (badania archeol. z 1985 nie natrafiły na jego relikty). Na przeł. XIV i XV w. parcela w posiadaniu rajcy gd. Johanna van Werne, który wzniósł zape- wne budynek murowany; być może już za jego czasów zbudowano w głębi posesji niską oficynę posadowioną na fundamentach z nieobrobionych głazów kamiennych na palach dębowych (odkrytych podczas prac archeol. w 1985). W 1. poł. XVI w. kamienicę przebudowano; fasada otrzymała formy got.-renes. (z tego okresu zachowany relikt renes. portalu). Widoczna na rycinie q Aegidiusa Dickmanna (1617) fasada kamienicy była trójosiowa, wejście znajdowało się w osi środkowej, budynek był zwieńczony trójkątnym szczytem z 3 okrągłymi blendami. Przed kamienicą usytuowane jest niewysokie q przedproże z zejściem do piwnicy po zach. stronie; sień budynku frontowego dekorowana półkolistym arkadowaniem. Relikty dekoracji zostały odkryte na ścianie wsch. podczas badań archit. w 1995. Od 1627 posesja, połączona z parcelą przy Hundegasse (ul. Ogarna), znajdowała się w posiadaniu Christopha Burchardta, nast. jego spadkobierców. W pocz. XVIII w. parcela zmieniała często właścicieli. Byli nimi: Bartholomeus Priesterwald, jego wnukowie Johann Efraim, Anna Dorothea, Nathanael Gottlieb Gropiusowie (dzieci Andreasa Gropiusa, pastora q kośc. św. Trójcy), Samuel Ramsey, Adelgunde Burnet z d. Lithgon, Johann Lithgon, Sophia Hecker z d. Klein i Georg Hecker, Ignatius Hya- cinth Mathy. W 1743 ostatni z wymienionych odsprzedał dom bp. włocławskiemu Walentemu Aleksandrowi Czapskiemu. Po jego śmierci własność bratanka Jakuba Czapskiego, nast. jego córki Konstancji Mielżyńskiej. 23 VI 1775 po- sesję nabył q Johann Uphagen, który w t.r. zlecił mistrzowi murarskiemu Johannowi Benjaminowi Dreyerowi przebudowę założenia. Nowa fasada z rokokowym portalem nosi w szczycie datę: 1776. W 1777 kontrakt rozszerzono o prace przy wystroju wnętrz. Mimo zakończenia prac w 1779 Uphagenowie przenieśli się tu z kamienicy przy Długim Targu 45 (Stary Dom Ławy) dopiero w końcu 1786. Po śmierci właściciela w 1802 posesja weszła w skład majątku q Związku Rodziny Uphagenów. W 1909 Alma Uphagen, wdowa po prezesie fundacji Hansie Uphagenie (31 VII 1863 Mała Słońca k. Tczewa – 1 IV 1909 Gd.), wydzierżawiła władzom Gd. kamieniczkę na 30 lat z przeznaczeniem na siedzibę muzeum. Po remoncie i zebraniu eksponatów 1 XI 1911 otwarto w nim Muzeum Wnętrz Mieszczańskich, jedno z najstarszych tego typu w płn. Europie. W 1945 kamienica znacznie zniszczona; fasada zachowana do wysokości i piętra wraz z portalem i nadświetlem; zrujnowane oficyny rozebrano. W 1950–53 kamienica odbudowana wg projektu architekta Stanisława Mrozowskiego, z zachowaniem dolnej partii fasady i murów ogniowych; wewnątrz odtworzona z niewielkimi zmianami układu przestrzennego, pozostawiona w stanie surowym. Fasada odtworzona wg projektu architektów Kazimierza Orłowskiego i q Ryszarda Massalskiego. Po odbu- dowie 1951–53 siedziba do 1959 Miastoprojektu, nast. q Wojewódzkiej i Miejskiej Biblioteki Publicznej, do 1981 Gd. Ośrodka Dokumentacji Zabytków. W 1981 kamienica przejęta przez q Muzeum Historyczne Miasta Gd. (którego oddziałem jest Dom Uphagena). 7 VI 1998 dom został otwarty dla publiczności jako Muze- um Wnętrz Mieszczańskich. Fasada kamienicy trójosiowa, trzykondygnacyjna, z dwukondygnacyjnym poddaszem, artykułowana lizenami, malowana na kolor ceglasty. W osi środkowej kamienny rokokowy portal z herbem rodziny Uphagenów, drzwi rokokowe (rekonstruowane), nadświetle z monogramem q Johanna i Abigail Uphagenów (oryginalne). Okna ujęte opaskami, pod nimi usytuowane płyciny. Szczyt z wolutami (z użyciem oryginalnych elementów). Elewacja tylna, od podwórza, z portalem (użyte oryginalne elementy z XVII w.) z napisem: Ora et labora (Módl się i pracuj). Oficyna podłużna, dwukondygnacyjna z poddaszem, elewacja od podwórza ośmioosiowa. Oficyna poprzeczna trzykondygnacyjna, z poddaszem, trójosiowa. Nakryte dachem mansardowym. We wnętrzu kamienicy wysoka sień z antresolą i rokokową klatką schodową (rekonstruowane), w trakcie tylnym dawne wnętrze kantoru (ob. ekspozycja czasowa). Na antresoli herbaciarnia (zachowany piec, pozostałe elementy wystroju zrekonstruowane). Na piętrze, w trakcie od ulicy, salon z zachowanym wystrojem, z malowanymi płycinami o tematyce zaczerpniętej z architektury antycznej i płaskorzeźbionymi medalionami o tematyce z mitologii gr. (oryginalne ok. 70% wystroju: boazerie, drzwi, szpalety, piec; inne elementy zrekonstruowane). W trakcie tylnym Duża Jadalnia, ok. 80% zachowanego wystroju drewnianego. Boazerie z dekoracją przedstawiającą antyczne weduty, sceny z kolumny Trajana i sceny mitol. Na II pięt- rze 3 mniejsze pokoje, dawniej – duża i mała sypialnia oraz salonik. W oficynie podłużnej w przyziemiu kuchnia i spiżarnia. Na III piętrze usytuowane amfiladowo saloniki z boazeriami i drzwiami dekorowanymi motywami ze świata roślin i zwierząt. W pierwszym przedstawienia owadów, w drugim – kwiatów, w ostatnim – ptaków. W oficynie poprzecznej na II piętrze Mała Jadalnia z boazeriami i drzwiami z przedstawieniami owoców.{{author: }}EBSZ, WS [[Category: Encyklopedia]]