BRZEŹNO

[[File:Hala Brzegowa w Brzeźnie, 1900.JPG|thumb|Hala Brzegowa w Brzeźnie, 1900]][[File:Plaża i molo w Brzeźnie, około 1910.JPG|thumb|Plaża i molo w Brzeźnie, około 1910]][[File:Molo w Brzeźnie.JPG|thumb|Molo w Brzeźnie]][[File:Dom Zdrojowy w Brzeźnie, około 1900.JPG|thumb|Dom Zdrojowy w Brzeźnie, około 1900]]'''BRZEŹNO''' (1480 Bresin, 1570 Brieszno, 1613 Bresen, Brösen). Obecnie jednostka pomocnicza Gd. (q administracyjny podział).{{author: }} <br /><br /> '''Wieś'''. Początkowo obszar od XIII w. należący do q klasztoru cystersów w Oliwie, wieś rybacka wzmiankowana od 1480. Poglądy, jakoby wieś istniała już w XIII w. i nosiła nazwę Prusicino, trzeba odrzucić jako błędne (q Barniewice). W 1570 wzmiankowano istniejącą tu karczmę, obszar obejmował 2 włóki należące do sołtysa wsi, 22 włóki należące do rybaków, 5 włók należących do komorników i 22 ogrody należące do rybaków. W czasie q wojny Gd. z królem pol. Stefanem Batorym całkowicie zniszczona (1577), odbudowana, puszczana przez cystersów w dzierżawę. Centrum wsi zlokalizowane było wokół ob. ul. Pułaskiego. W 1769 w części płn.-zach. (okolice ob. q mola w B.) 35 mórg wydzierżawił od klasztoru Franz Carl Deissel, budując tu wytwórnię saletry, upadłą w 1793. Część ta do 1945 zwana była Sankt Peter (św. Piotr), od błędnej lub celowej zmiany nazwy z Salpeter (saletra). W 1771 wieś liczyła 14 domów i 194 mieszkańców (76 rybaków, większość pozostałych była robotnikami w porcie gd., okolicznych kuźniach i młynach). Od 1772, po i rozbiorze Polski, w granicach państwa prus.; po dokonanej t.r. przez króla Fryderyka II Wielkiego kasacji klasztoru w Oliwie do 1807 B. należało do tzw. dóbr oliwskich (Amt Oliva) zarządzanych przez państwo. W 1781 mieszkało tam 127 osób (wszyscy katolicy), 1782 było 12 domów. Dzierżawione za czasów klasztornych przez rybaków gospodarstwa stały się ich własnością, stopniowo wykupywaną przez nowych przybyszy. Od 1781 grunty i domy skupywał kontroler akcyzy Gottfried Geppelt (w konsekwencji wszedł w posiadanie 61 mórg ziemi), odsprzedał je Johannowi Ulwichowi, nast. właścicielami byli urzędnik Gotthilf Dallmer, od 1804 mjr Ernst von Zieten (1770–1848, w okresie wojen napoleońskich m.in. uczestnik bitwy pod Waterloo, późniejszy marszałek prus.), od 1818 inspektor powiatowy Johann Jung, który dysponował w B. obszarem o pow. 195 morgów. <br /> W okresie i WMG wieś wchodziła w skład jego terytorium, 1814–77 w skład tzw. dóbr Mosty, 1877–1914 w skład gminy wiejskiej q Zaspa. Po wybrukowaniu 1830 drogi do q Nowego Portu (Neufahrwasserweg, ob. ul. Krasickiego,) 1838–48 wybudowano z funduszy państw. drogę do Gd. przez q Nowe Szkoty. Po 1868 zbudowano na wzniesieniu (wydmie) na płn.-zach. brzegu q jeziora Zaspa (okolice ob. ul. Zelwerowicza, Kotarbińskiego, Osterwy i Galla) fort (q fortyfikacje) stanowiący element zabezpieczenia od zach. Nowego Portu i połączony z nim drogą. Fort (ostatecznie zniwelowany ok. 1967) zbudowany był na planie pięciokąta, z 4 kaponierami i redutą, otoczony fosą i wałami. W sąsiedztwie fortu przebiegała od 1867 linia kolejowa (q kolej), która połączyła B. z Gd.  <br /> W 1871 we wsi zamieszkiwało 249 osób, 1880  – 358, 1890 – 597, 1900 – 2041, większość mieszkańców stanowili pracownicy zakładów przemysłowych w Gd. W 1891 wybudowano szkołę (przy Friedrichstraße 7 (ul. Pułaskiego)). W 1890 uruchomiono zbudowane przez właściciela kąpieliska q Hermana Kullinga pierwsze sezonowe połączenie tramwajowe z przystankiem kolejowym B. na linii do Nowego Portu, zlikwidowane 1891 jako nierentowne (q tramwaje), w pocz. XX w. doprowadzono elektryczność. W 1896 (na terenie ob. parku) wybudowano artyleryjską baterię nabrzeżną (6 dział kalibru 210 mm), przebudowaną 1908–13 (betonowe schrony, 4 działa kalibru 150 mm), tzw. Strandbatterie (bateria plażowa). W tym samym czasie wybudowano też w płn. części dawnego fortu tzw. Dorfbatterie (bateria wiejska), złożoną z 4 stanowisk haubic kalibru 283 mm i 5 bunkrów (ob. w większości wykorzystywane w charakterze garaży). Stałe połączenie tramwajowe z Gd. B. uzyskało 1900 linią poprzez Nowy Port, 1901 z Wrzeszczem (q tramwaje). <br /><br /> '''Kąpielisko'''. Działało już przed 1804, kiedy właściciel wsi mjr E. von Zieten oferował (z podkreśleniem, że tak jak we wcześniejszych latach) pokoje, wyżywienie oraz możliwość kąpieli w łazienkach z podgrzewaną wodą morską. Wykorzystywane w czasach i WMG, 1810 rozbudowane, 1813 zniszczone przez sztorm. W 1820 mistrz murarski z Nowego Portu Friedrich Bladau na terenie wydmowym (8 mórg), wykupionym od prus. inspektora prowiantowego Johanna Junga, wybudował nowy dom kąpielowy oraz pensjonat dla gości, zniszczone przez pożar 1830. W 1831 działkę Friedricha Bladaua nabył rząd ros., planując budowę magazynów wojsk. W celu usprawnienia transportu zaopatrzenia ze stojących w porcie okrętów wybrukowano drogę do Nowego Portu (ob. ul. Krasickiego), którą dla ochrony przed piaskiem osłonięto zał. na wydmach leśną plantacją. W tym czasie rząd prus. wykupił 68 mórg położonych obok wydm, na których posadzono drzewa mające je umocnić oraz zabezpieczyć koryto q Wisły przed zapiaszczeniem. Inwestycje te stały się zalążkiem przyszłego parku kuracyjnego. W 1832 ros. działkę odkupił q Wilhelm Pistorius, wznosząc kolejny zakład kąpielowy, z ogrodem, wg prasowych anonsów: „ozdobiony (…) nowymi urządzeniami i pięknymi balustradami”. Rozpoczął działalność 1 VI 1833. Gości z Gd.  dowoziły specjalne omnibusy. W 1835 reklamowano go, podkreślając, że ma utwardzone nawierzchnie części wejściowych i dziedzińca zakładu, nowe drzewa liściaste i kwiaty. Wybudowano w nim belweder widokowy z widokiem na redę i cumujące statki oraz (po przeciwnej stronie) na wzgórza ciągnące się od q Strzyży po q Oliwę. Sukcesywnie rozbudowywany 1840–42: powstał dom kuracyjny (Kurhaus) z 40 pokojami, z dużą salą i łazienkami, do których doprowadzono wodę morską.  <br />Przekształceniu B. pod koniec XIX w. z osady rybackiej w kurort z eklektycznymi willami, otoczonymi ogrodami, pensjonatami i restauracjami, towarzyszyło powstanie nadbrzeżnej promenady łączącej park, tzw. Lasek Brzeźnieński, z Nowym Portem, a poprzez kanał portowy także z plażą na q Westerplatte oraz, w przeciwnym kierunku, z q Jelitkowem i Sopotem. W 1892 dom kuracyjny Wilhelma Pistoriusa spłonął. W 1893 zastąpił go zbudowany w innym miejscu, przy ob. ul. Zdrojowej 2, istniejący i ob. dom kuracyjny. Dla osób, które odstraszała zimna woda Bałtyku, przygotowywano w nim ciepłe kąpiele morskie. Wokół eklektycznego budynku powstał niewielki ogród, oddzielony od reszty parku wysokim metalowym ogrodzeniem, za którym urządzono ścieżki spacerowe i wykwintne klomby. Dawne plantacje leśne poprzecinane zostały ścieżkami, a między nimi urządzono nieco skromniejsze kwietniki i żywopłoty. Wzdłuż tras spacerowych ustawiono ławki i inne elementy architektury ogrodowej, m.in. 3 altany i muszlę koncertową. Kuracjusze mogli słuchać koncertów i korzystać z różnych urządzeń sport.: kortów tenisowych, boisk do gry w krykieta, a w latach 20. XX w. także z pola golfowego. Po śmierci Wilhelma Pistoriusa zakład kąpielowy wraz z 36 ha sprzedano Hermanowi Kullingowi, który z kolei 1899 odsprzedał go (bez gruntu) Towarzystwu Akcyjnemu Höcherl. Po modernizacji kąpieliska 1900 przed budynkiem, od strony plaży, na szerokim ziemnym tarasie, urządzono ogródek kawiarniany, w którym pod 2 regularnymi rzędami formowanych w kule lip ustawiono meble ogrodowe. Stamtąd szerokimi schodami schodziło się prosto na plażę. W 1900 pomiędzy domem zdrojowym a plażą wzniesiono halę plażową (Strandhalle) (nie istnieje): duży drewniany budynek z 2 wieżami widokowymi, loggiami, tarasami i galeryjkami. Na przedłużeniu ob. ul. Kuracyjnej powstało drewniane molo (pocz. dł. 100, nast. 250 m i szer. 6 m), zakończone platformą widokową. Na przeł. XIX i XX w. zaraz za halą plażową, przy prowadzącej w stronę Jelitkowa promenadzie, powstały drewniane łazienki kąpielowe. W 1905 kąpielisko nabył kupiec Karl Grabbow, od którego następnie (1910) odkupiła je za 500 tys. marek gmina Brzeźno. W przededniu i w. świat. na polecenie władz wojsk. rozebrano łazienki kąpielowe.  {{author: KR}} <br /><br /> '''W granicach Gdańska'''. Na mocy dekretu królewskiego z 17 X 1890 na potrzeby rozbudowującego się portu wyłączono z obszaru wsi parcelę o pow. 12,60 ha (powstał na niej port wolnocłowy, 1899). Od pocz. XX w. trwały przygotowania do włączenia jej w całości w granice adm. Gd. By to ułatwić, a zarazem zapobiec choć w pewnym stopniu późniejszej spekulacji ziemią, władze Gd. nabyły tu 20 ha ziemi. Ostatecznie wieś została włączona w granice Gd. 1 IV 1914, jej powierzchnia wynosiła wówczas 156,32 ha, zamieszkiwały w niej 2504 osoby. W okresie zdemilitaryzowanego II WMG usunięto uzbrojenie baterii nadbrzeżnych, 2 IX 1928 odsłonięto na jednym ze schronów baterii plażowej pomnik 17. Pułku Artylerii Ciężkiej, poświęcony żołnierzom poległym podczas i w. świat. W 1922–23 wybudowano kośc. rzym.-kat. (q kośc. św. Antoniego Padewskiego). Do 1928 odbudowano również kąpielisko i molo, wznosząc po drugiej stronie ul. Kuracyjnej nowe łazienki (drewniane pomosty i przebieralnie służyły plażowiczom do pocz. lat 70. XX w). W 1922 odwiedziło B. 92 tys. turystów, 1936 aż 168 tys. W 1934 liczba stałych mieszkańców wynosiła 3400 osób. <br /> 25 III 1945 B. zostało zajęte przez armię radz., częściowo zniszczone. Mimo nieodbudowania kąpieliska nadal było licznie odwiedzane przez plażowiczów, do lat 60. XX w. zachowując charakter osady rybackiej; działała jeszcze wówczas jedna z 8 gd. przystani rybackich. 7 VI 1945 rozpoczęła zajęcia w prowizorycznie wyremontowanej dawnej szkole (w budynku dla dziewcząt, budynek dla chłopców rozebrano) SP nr 20, przy ul. Północnej (od 1958 przy ul. Wczasy 3); między 28 a 29 VI 1945 (w ramach obchodów Dni Morza) w B. odbył się pierwszy zlot harcerzy z woj. gd. i ich uroczyste zaślubiny z morzem. Radykalną zmianę charakteru B. przyniosły lata 1962–84, kiedy nabrało ono charakteru jednej z sypialń miasta, z nowymi blokami (także z wielkiej płyty) i hotelowcami dla pracowników gd. stoczni, portu i zakładów przem. W 1962–66 nowa zabudowa pojawiła się na ul. Gdańskiej, większości Mazurskiej, Plater, Korzeniowskiego, Walecznych, Dworskiej (17 hotelowców), Chodkiewicza i Hallera, 1967–72 przy ul. PCK, Walecznych, Mazurskiej, Orlej, 1974–76 wzniesiono 17 bloków przy ul. Łozy, 3 bloki przy ul. Puławskiego, domki jednorodzinne przy ul. Łozy i w okolicach ul. Zelwerowicza, 1981–84 przy ul. Plater i Korzeniowskiego. Nieukończony w latach 80. XX w. hotelowiec Stoczni Północnej przy zakończeniu al. Hallera rozebrano w 2001. W 1965 oddano do użytku SP nr 73 przy ul. Dworskiej 34 (nast. Gimnazjum nr 14, zamknięte w 2009). Rozwój sypialni, wzrost liczby ludności w połączeniu z zanieczyszczeniami wód Zatoki Gd. (w tym zamknięcie plaż) wpłynęły na radykalną zmianę dotychczasowego charakteru B.: przestało funkcjonować nadmorskie kąpielisko, zanikła przystań rybacka. <br /> Radykalne zmiany i powrót do kąpieliskowo-wypoczynkowego charakteru B. przyniosła transformacja ustrojowa z przeł. lat 80. i 90. XX w. W 1992 ponownie otwarto plaże, 1993–96 zbudowano nowe kąpielisko (pod zarządem Miejskiego Ośrodka Sportu i Rekreacji), z nowym molem, ok. 1 km na zach. od poprzedniego (q molo w Brzeźnie), ciąg rowerowo-pieszy łączący B. z Sopotem, wybudowano nowe hotele (2002 Lival, 2003 Villa Pascal, 2005 Villa Corona). Od 2009 park (od 2002 im. Jeana Georga Haffnera) poddawany jest rewaloryzacji. W 1994–97 przy ul. Krasickiego powstawał ob. Zespół Szkół Ogólnokształcących i Zawodowych nr 1. W 2009–2011 powstało os. bloków przy ul. Nadmorski Dwór. <br /><br /> zob. q Brzeźno. Ulice [[Category: Encyklopedia]]