KRĄG STARSZOHARCERSKI „ZODIAK” PRZY POLITECHNICE GDAŃSKIEJ

Wersja z 17:46, 25 wrz 2015

KRĄG STARSZOHARCERSKI ZODIAK PRZY POLITECHNICE GDAŃSKIEJ (1956–1963). Krąg (drużyna) akademicki skupiający pełnoletnich członków Związku Harcerstwa Polskiego (ZHP), studiujących lub pracujących na Politechnice Gdańskiej (PG) albo w inny sposób związanych ze środowiskiem akademickim. Powstał w 1956 roku na fali odnowy październikowej (zob. też październik 1956 w Gdańsku). O okresie jego organizowania aktywną rolę odegrali zarówno studenci, jak i pracownicy PG. Jesienią 1956 roku odbyło się kilka spontanicznych kominków harcerskich. Podczas tych spotkań wyłoniła się grupa, która zainicjowała założenie kręgu harcerskiego przy uczelni. W jej skład wchodzili: Biruta Kalicka, Krystyna Łukaszewska, Edmund Matyjaśkiewicz, Stanisław Stryszyk, Jan Winklewski. Oficjalnie Zodiak zaczął działać 9 I 1957 roku. W strukturze harcerskiej podlegał bezpośrednio Gdańskiej Chorągwi Harcerstwa (zob. harcerstwo), a na PG – jak wszystkie tamtejsze organizacje młodzieżowe – prorektorowi do spraw studenckich. Z ramienia Senatu PG opiekunem kręgu mianowano prof. Stanisława Szymborskiego – harcerza jeszcze sprzed II wojny światowej. Administracja uczelni przyznała na harcówkę lokal nr 27 w budynku przy ul. Siedlickiej 4 (budynek, z racji pełnionych funkcji, nazywano Bratniakiem).

Krąg był drużyną harcerską koedukacyjną i miał strukturę typową dla drużyn ZHP: drużynowy (wódz), przyboczni, kwatermistrz, skarbnik, zastępy na czele z zastępowymi. Istniała również Rada Kręgu, a w jej skład wchodzili wszyscy funkcyjni z głosem decydującym; w odprawie Rady Kręgu mógł uczestniczyć każdy stały członek kręgu z głosem doradczym. Skład i liczba zastępów zmieniały się w zależności od potrzeb i zainteresowań. Nazwy zastępów, najpierw próbne, z czasem zaczęły nawiązywać do gwiazdozbiorów Zodiaku.

W przeważającej mierze członkowie kręgu rekrutowali się spośród studentów i pracowników PG, ale mogły w nim działać również osoby z innych uczelni. Pierwszym wodzem został Tadeusz Wójcik; po jego powołaniu w kwietniu 1957 na stanowisko komendanta Hufca Gdańsk-Śródmieście funkcję tę objął i sprawował do końca istnienia kręgu Wiesław Jasiński, harcmistrz, wówczas asystent na Wydziale Mechanicznym PG. Część członków mających odpowiednie kwalifikacje (stopnie instruktorskie) prowadziła drużyny harcerskie przy szkołach w Gdańsku, mniej do tej pory związani z harcerstwem zdobywali stopnie młodszo- i starszoharcerskie, jednak o skali trudności dostosowanej do wieku adeptów. Średni stan liczbowy Zodiaku wynosił około 75 osób i zmieniał się co roku: odchodzili dyplomanci, przychodzili studenci pierwszych roczników; poszczególni członkowie kręgu obejmowali także różne funkcje w strukturze Chorągwi Gdańskiej (na przykład Andrzej Cegielski prowadził ośrodek motorowy, zajmujący się kondycją chorągwianego taboru samochodowego), poszczególnych hufców i drużyn.

Za myśl przewodnią i program działalności Zodiaku uznano realizację rozmaitych aspektów młodzieżowego życia, doświadczanego w gronie rówieśników, przy jednoczesnym położeniu nacisku na uczenie się odpowiedzialności za siebie i innych. W tym kontekście warto wspomnieć dwa wydarzenia: rezygnację z wyczynowego zjazdu na nartach podczas zimowiska w Karpaczu na rzecz ratowania około trzydziestoosobowej grupy wycieczkowej z innego zimowiska, na którą zsunęła się lawina, oraz przerwanie spływu Pasłęką, by w jedyny, jak się później okazało, jego słoneczny dzień pomagać w PGR-ze przy zbiórce zboża. Ponadto w ramach corocznych akcji letnich przynajmniej kilkanaście osób uczestniczyło w organizowaniu i prowadzeniu obozów dla młodszych drużyn. Wykonywano również zadania na zlecenie Komendy Chorągwi (zimowisko w Karpaczu, I Marsz Szlakami Bojowymi Wyzwolenia Gdańska), na potrzeby PG (prowadzenie spotkań choinkowych dla dzieci pracowników) i miasta Gdańska (odgruzowywanie placu między kościołem św. Mikołaja a ul. Szeroką), wszystko w imię hasła „zrób coś dla siebie, rodziny, miasta, ojczyzny”. Współpracowano również z podobnymi kręgami przy innych wyższych uczelniach, a mianowicie: Akademickim Kręgiem Starszoharcerskim Westerplatte przy Akademii Medycznej w Gdańsku, Kręgiem Starszoharcerskim Gryf przy Wyższej Szkole Pedagogicznej oraz Instruktorską Drużyną Akademicką im. „Zeusa” (Leszka Domańskiego) przy Uniwersytecie w Toruniu, wreszcie z Kręgiem Starszoharcerskim Opery w Gdańsku. Jednym z głównych czynników formacyjnych zodiakowców były coroczne spływy kajakowe, odbywające się na sprzęcie własnoręcznie skonstruowanym, zbudowanym i remontowanym.

Regulaminowe mundury (zielone dla chłopców i szare dla dziewcząt) zostały uzupełnione o chustę koloru „nocnego nieba rozjaśnionego pełnią księżyca i gwiazdozbiorami piszącymi znaki ZODIAKU”, na lewym ramieniu noszono emblemat zaprojektowany przez pracownika Wydziału Architektury Henryka Pracza, który był również autorem projektu sztandaru. Z inicjatywą wykonania sztandaru i zebrania funduszów (wpłaty członków, zbiórka makulatury itp.) wystąpił najstarszy stażem zastęp (wtedy Nikodemów). Wykonawczynią była hafciarka amatorka. Sztandar miał być oficjalnie używany od pięciolecia powstania Zodiaku (czyli od 9 I 1962), jednak z powodu odgórnego przekształcania struktur organizacji młodzieżowych, w tym harcerstwa, nie uzyskano na to zgody. W związku z tym sztandar – potajemnie poświęcony przez księdza Jana Mokrzyckiego, duszpasterza akademickiego przy kościele Najświętszego Serca Jezusowego we Wrzeszczu – był używany nielegalnie. Na hymn Zodiaku wybrano wiersz Kazimierza Przerwy Tetmajera Jak górne orły rwą się do lotu..., nieznacznie zmieniając słowa (zamiast „górne” śpiewano „dumne”).

Zodiak, podobnie jak inne kręgi, został rozwiązany w 1962 roku przez Gdańską Komendę Chorągwi na polecenie Komitetu Wojewódzkiego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. Po odwołaniu się do Głównej Kwatery ZHP, po roku jej milczenia i licznych monitach, otrzymano zmianę decyzji o rozwiązaniu na decyzję przeniesienia kręgu z PG do Komendy Chorągwi. Krąg decyzji tej nie przyjął i rozwiązał się 9 I 1963 roku. Jego byli członkowie wniknęli w inne organizacje studenckie, zwłaszcza o charakterze turystycznym. Byli członkowie objęli funkcje kierownicze w sekcjach turystycznych Akademickiego Związku Sportowego (AZS; Andrzej Brambor, Jerzy Grzymowicz) i Związku Studentów Polskich (ZSP; Maciej Namysł, Marek Piotrowicz), by wkrótce połączyć je w sekcję turystyczną AZS-ZSP, protoplastę dzisiejszego Studenckiego Klubu Turystycznego Fify przy PG, skupiającego studentów i absolwentów nie tylko tej uczelni.

W 2013 roku ukazała się monografia dotycząca kręgu w opracowaniu Ewy Jasińskiej: Zodiak. Ludzie, wydarzenia. 1957–2012; teksty na tematu kręgu publikowano także w „Piśmie PG”. JGR