DOM OPATÓW PELPLIŃSKICH

'''DOM OPATÓW PELPLIŃSKICH''', kamienica na [[STARE MIASTO | Starym Mieście]], przy obecnej ul. Elżbietańskiej 3, wzniesiona w 1. ćwierci XVII wieku w stylu niderlandzkiego manieryzmu. Autor projektu i data powstania nieznane (projekt przypisywany [[BLOCK ABRAHAM van den | Abrahamowi van den Blockowi]]; budowa w 1612). Typowa kamienica gdańska, trzytraktowa, trójosiowa, o trójkątnym szczycie, pięciokondygnacyjna, wzniesiona z cegły, z rzeźbionymi elementami z piaskowca. Fasada analogiczna do wzorników niderlandzkiego architekta Hansa Vredemanna de Vries, podzielona wertykalnie gzymsami, ozdobiona pasami rzeźbionych główek podokiennych, dekorowana ornamentem groteskowym i okuciowo-zwijanym. Portal w stylu renesansowym z belkowaniem, wykonany z piaskowca z nadświetlem. We fryzie herb z 3 głowami cielęcymi. W szczycie trzy kamienne wizerunki (popiersie cesarza starorzymskiego, po bokach medaliony, prawdopodobnie przedstawiające Atenę i rzymskiego sędziego). We wnętrzu zachowana oryginalna klatka schodowa z drewnianą płaskorzeźbą przedstawiającą biblijny motyw Zuzanny i starców. <br /><br /> Pierwotny właściciel kamienicy nieznany, od roku 1623 Peter Henningk, w 1646 Johann Dönhoff (spokrewniony ze szlacheckim rodem Dönhoff, służącym królewskiej rodzinie Wazów). 5 IX 1686 kupiona (wraz z garbarnią, oficyną i stajnią) przez wojewodę pomorskiego Władysława Łosia od Petera Soreta i Martina Martensa za 15 tysięcy florenów polskich dla opata zakonu cystersów w Pelplinie, Ludwiga Aleksandra Łosia (brata wojewody), przekształcona w zajazd (z pomieszczeniami dla osób duchownych na parterze i pokojami dla osób świeckich na wyższych kondygnacjach). W rękach opatów pelplińskich do kasacji zakonu w roku 1823. W końcu XVIII wieku wykorzystywana na zajazd z noclegiem i wyżywieniem (Die Pelplinische Herberge); w roku 1797 dzierżawcą był Wolters. W latach 1837–1860 właścicielem był P.J. Schewitzky, karczmarz, posiadacz kilku gdańskich zajazdów, który przekształcił wnętrze w apartament, przebudował oficynę i zlikwidował [[PRZEDPROŻA | przedproże]], w roku 1843 wymienił kamienne główki i na nowo otynkował fasadę. Najpóźniej w 1860 kamienicę przejął Philipp Schmidt (wcześniejszy posiadacz warsztatu ślusarskiego w piwnicy budynku), który zlecił konserwację portalu i płaskorzeźbionej klatki schodowej, otynkował fasadę, wymienił główki kamienne, w roku 1862 podzielił sień na 2 kondygnacje i wydzielił nowe pomieszczenia usługowe i biurowe. W latach 1907–1910 kamienica w posiadaniu stolarzy z rodziny Gohrbandów, właścicieli gdańskiej firmy meblarskiej, w 1911 wykupiona przez Zarząd Miasta i adaptowana na potrzeby administracyjne, w 1912 wyremontowana (według projektu miejskiego inspektora budowlanego Richarda Dähnego) i konserwowana (pierwsza świadoma konserwacja fasady kamienicy w Gdańsku). Nowo wybudowana oficyna, przelicowane elewacje, nowe kute kraty i poręcze (prawdopodobnie projektowane przez prof. Ernsta Petersena, autora projektu krat dla sądu na [[NOWE OGRODY | Nowych Ogrodach]]), nowe rzeźby i złocenia kamiennych zdobień. W podłuczach ponad oknami 3 dolnych kondygnacji umieszczono kamienne kartusze z wyrytym napisem: PRO LEGE PRO GREGE / IM JAHRE 1912 ERNEUT / GOTT SCHUETZE DIE STADT (Dla prawa, dla ludu / odnowiono w roku 1912 / Boże chroń miasto). Program ikonograficzny nawiązywał do nowej funkcji budynku (który wraz z [[RATUSZ STAREGO MIASTA | Ratuszem Starego Miast]]a służył na potrzeby [[RADA MIEJSKA | Rady Miejskiej]]).<br /><br /> Do roku 1945 kamienica użytkowana przez różne instytucje, w tym miejski urząd policji, od 1935 [[PAŃSTWOWY URZĄD POLICJI BUDOWLANEJ W GDAŃSKU | Urząd Policji Budowlanej]], w 1936 Państwowy Urząd Budowlany (Staatliches Hochbauamt). Oficyna zniszczona w roku 1945. W 1946 kamienica konserwowana, przekazana na potrzeby [[INSTYTUT BAŁTYCKI | Instytutu Bałtyckiego]]. Oficynę odbudowano w innej formie zewnętrznej (z zachowaniem oryginalnego podziału wnętrz). Od około 1955 kamienica należała do pracowni projektowej Miastoprojekt. 24 II 1967 obiekt wpisano do rejestru zabytków nieruchomych. Od roku 1995 właścicielem kamienicy jest [[UNIWERSYTET GDAŃSKI | Uniwersytet Gdański]] (UG), obecnie siedziba Instytutu Historii Sztuki UG. Obecny kształt sieni i antresoli opracowali Barbara i Ludwik Brzuskiewiczowie. {{author: AL}} [[Category: Encyklopedia]] [[Category: Przestrzeń miasta]]