STARE PRZEDMIEŚCIE
D.Majewska (dyskusja | edycje) |
m |
||
| Linia 4: | Linia 4: | ||
| − | '''STARE PRZEDMIEŚCIE''', dzielnica historyczna, obszar między (najogólniej) od północy Podwalem Przedmiejskim, od wschodu (Starą) [[MOTŁAWA | Motławą]], od południa okolicami [[DWORZEC BRAMA NIZINNA | Bramy Nizinnej]], od zachodu [[KANAŁ RADUNI | Kanałem Raduni]]. Obszar przyznany przez Krzyżaków Głównemu Miastu najpewniej około 1342 roku (wystawiony wówczas przywilej wielkiego mistrza Ludolfa Königa zaginął, znane jest potwierdzenie wielkiego mistrza Winricha von Kniprode z 5 VII 1378). Od Głównego Miasta oddzielone fosą, zasypaną w latach 1617–1640. Stąd obecna ul. Podwale Przedmiejskie nazywana była: na odcinku od [[LASTADIA | Lastadii]] do Żabiego Kruka w okresie 1385–1508 ''circa fossam versus poggenpoell'', na odcinku do Rzeźnickiej w 1454–1469 ''circa fossatum versus poggenpol'', 1470–1526 ''circa fossatum versus Wulfeshagen'', 1427–1605 ''am graven circa Wulveshagen'', na odcinku do ul. Kładki w 1470–1478 ''fossatun circa Holtgasse''. Od 1643 roku do początku XIX wieku całość obecnego Podwala Przedmiejskiego nazywano Am Graben (Przy Fosie), początkowo równolegle z nazwą obowiązującą do 1945: Vorstädtischer Graben (Fosa Przedmiejska). Zaczątkiem rozwoju osadnictwa był ośrodek stoczniowy nad Motławą Lastadia (1362). W latach 1420–1454 funkcjonowała nazwa Nowe Miasto, wyparta przez Przedmieście (od 1425 ''suburbium'' lub ''Vorstadt''). Współczesna nazwa obowiązuje od 1949, z dodanym określeniem „Stare”. W 1430 roku było tu prawie 400 posesji z 2 tysiącami mieszkańców. W 1463–1490 powstał długi na ponad 1 km ciąg murów z 2 bramami i co najmniej 7 basztami, z których zachowały się: [[BASZTA BIAŁA | Baszta Biała]] i [[BASZTA POD ZRĘBEM | Baszta Pod Zrębem]]. Przy wznoszeniu fortyfikacji nowożytnych w XVI/XVII wieku teren dzielnicy powiększono o rejon od wylotu Poggenpfuhl (1367: Poggenpfuhl / Ropusza Sadzawka, obecnie ul. Żabi Kruk, nazwa pochodzi od charakterystycznego głosu, rechotu, „kruczenia” żab) i Fleischergasse (1362: Wolfshagen (Wilczy Gaj), w 1552 Fleischergasse, ul. Rzeźnicka, od położonych na rogu obecnej ul. Kocurki ław mięsnych do Bramy Nizinnej). | + | '''STARE PRZEDMIEŚCIE''', dzielnica historyczna, obszar między (najogólniej) od północy Podwalem Przedmiejskim, od wschodu (Starą) [[MOTŁAWA | Motławą]], od południa okolicami [[DWORZEC BRAMA NIZINNA | Bramy Nizinnej]], od zachodu [[KANAŁ RADUNI | Kanałem Raduni]]. Obszar przyznany przez Krzyżaków Głównemu Miastu najpewniej około 1342 roku (wystawiony wówczas przywilej wielkiego mistrza Ludolfa Königa zaginął, znane jest potwierdzenie wielkiego mistrza [[WINRICH VON KNIPRODE | Winricha von Kniprode]] z 5 VII 1378). Od Głównego Miasta oddzielone fosą, zasypaną w latach 1617–1640. Stąd obecna ul. Podwale Przedmiejskie nazywana była: na odcinku od [[LASTADIA | Lastadii]] do Żabiego Kruka w okresie 1385–1508 ''circa fossam versus poggenpoell'', na odcinku do Rzeźnickiej w 1454–1469 ''circa fossatum versus poggenpol'', 1470–1526 ''circa fossatum versus Wulfeshagen'', 1427–1605 ''am graven circa Wulveshagen'', na odcinku do ul. Kładki w 1470–1478 ''fossatun circa Holtgasse''. Od 1643 roku do początku XIX wieku całość obecnego Podwala Przedmiejskiego nazywano Am Graben (Przy Fosie), początkowo równolegle z nazwą obowiązującą do 1945: Vorstädtischer Graben (Fosa Przedmiejska). Zaczątkiem rozwoju osadnictwa był ośrodek stoczniowy nad Motławą Lastadia (1362). W latach 1420–1454 funkcjonowała nazwa Nowe Miasto, wyparta przez Przedmieście (od 1425 ''suburbium'' lub ''Vorstadt''). Współczesna nazwa obowiązuje od 1949, z dodanym określeniem „Stare”. W 1430 roku było tu prawie 400 posesji z 2 tysiącami mieszkańców. W 1463–1490 powstał długi na ponad 1 km ciąg murów z 2 bramami i co najmniej 7 basztami, z których zachowały się: [[BASZTA BIAŁA | Baszta Biała]] i [[BASZTA POD ZRĘBEM | Baszta Pod Zrębem]]. Przy wznoszeniu fortyfikacji nowożytnych w XVI/XVII wieku teren dzielnicy powiększono o rejon od wylotu Poggenpfuhl (1367: Poggenpfuhl / Ropusza Sadzawka, obecnie ul. Żabi Kruk, nazwa pochodzi od charakterystycznego głosu, rechotu, „kruczenia” żab) i Fleischergasse (1362: Wolfshagen (Wilczy Gaj), w 1552 Fleischergasse, ul. Rzeźnicka, od położonych na rogu obecnej ul. Kocurki ław mięsnych do Bramy Nizinnej). |
[[File:Plac Wałowy, fragment, około 1926.JPG|thumb|Fragment placu Wałowego na Starym Przedmieściu, około 1926]] | [[File:Plac Wałowy, fragment, około 1926.JPG|thumb|Fragment placu Wałowego na Starym Przedmieściu, około 1926]] | ||
[[File:Baszta Biała, około 1900.JPG|thumb|Baszta Biała na Starym Przedmieściu, około 1900]] | [[File:Baszta Biała, około 1900.JPG|thumb|Baszta Biała na Starym Przedmieściu, około 1900]] | ||
Wersja z 04:00, 8 maj 2015
STARE PRZEDMIEŚCIE, dzielnica historyczna, obszar między (najogólniej) od północy Podwalem Przedmiejskim, od wschodu (Starą) Motławą, od południa okolicami Bramy Nizinnej, od zachodu Kanałem Raduni. Obszar przyznany przez Krzyżaków Głównemu Miastu najpewniej około 1342 roku (wystawiony wówczas przywilej wielkiego mistrza Ludolfa Königa zaginął, znane jest potwierdzenie wielkiego mistrza Winricha von Kniprode z 5 VII 1378). Od Głównego Miasta oddzielone fosą, zasypaną w latach 1617–1640. Stąd obecna ul. Podwale Przedmiejskie nazywana była: na odcinku od Lastadii do Żabiego Kruka w okresie 1385–1508 circa fossam versus poggenpoell, na odcinku do Rzeźnickiej w 1454–1469 circa fossatum versus poggenpol, 1470–1526 circa fossatum versus Wulfeshagen, 1427–1605 am graven circa Wulveshagen, na odcinku do ul. Kładki w 1470–1478 fossatun circa Holtgasse. Od 1643 roku do początku XIX wieku całość obecnego Podwala Przedmiejskiego nazywano Am Graben (Przy Fosie), początkowo równolegle z nazwą obowiązującą do 1945: Vorstädtischer Graben (Fosa Przedmiejska). Zaczątkiem rozwoju osadnictwa był ośrodek stoczniowy nad Motławą Lastadia (1362). W latach 1420–1454 funkcjonowała nazwa Nowe Miasto, wyparta przez Przedmieście (od 1425 suburbium lub Vorstadt). Współczesna nazwa obowiązuje od 1949, z dodanym określeniem „Stare”. W 1430 roku było tu prawie 400 posesji z 2 tysiącami mieszkańców. W 1463–1490 powstał długi na ponad 1 km ciąg murów z 2 bramami i co najmniej 7 basztami, z których zachowały się: Baszta Biała i Baszta Pod Zrębem. Przy wznoszeniu fortyfikacji nowożytnych w XVI/XVII wieku teren dzielnicy powiększono o rejon od wylotu Poggenpfuhl (1367: Poggenpfuhl / Ropusza Sadzawka, obecnie ul. Żabi Kruk, nazwa pochodzi od charakterystycznego głosu, rechotu, „kruczenia” żab) i Fleischergasse (1362: Wolfshagen (Wilczy Gaj), w 1552 Fleischergasse, ul. Rzeźnicka, od położonych na rogu obecnej ul. Kocurki ław mięsnych do Bramy Nizinnej).
Przy nowym placu Wałowym stanęła w 1645 Mała Zbrojownia. W 1806 istniało 450 budynków, w 1843 – 487, w 1927 – 517. Liczba mieszkańców w okresie 1850–1917 wzrosła z 4920 do 8490. Głównymi ul. były Fleischergasse (ul. Rzeźnicka) i Poggenpfuhl (ul. Żabi Kruk). W 1385 roku między Fleischergasse (ul. Rzeźnicką) a Rehagen, Holzgasse (ul. Kładki), dochodzącą do Katergasse (ul. Kocurki), funkcjonował wapiennik i garbuz. W 1393–1395 rozpoczęto budowę kościoła św. Piotra i Pawła (późniejszego parafialnego), przy którym od 1436 funkcjonowała szkoła św. Piotra i Pawła. W roku 1420 zaczęto budowę kościoła i klasztoru św. Trójcy, jednego z największych założeń franciszkanów w Europie. W 1558 w budynku klasztoru powstała ewangelicka szkoła średnia, przekształcona około roku 1580 w Gimnazjum Akademickie. W południowej części Lastadii (między obecną ul. Toruńską, Żabim Krukiem, Pod Zrębem) funkcjonował Targ na Dyle (w 1430 Dielenmarkt), rozbudowany po przeniesieniu w początku XVI wieku składów drewna ze Spichlerzy. Przy Podwalu Przedmiejskim, obok istniejącego już w 1388 już domu cechu szewców (Schusterhof / Szewskiego Dworu; pierwotnie także garbarzy: curia sutorum sive cerdonum, przy skrzyżowaniu Podwala z ul. Kładki, zniszczony w 1945, mury wyburzono w 1956) mieszczącego warsztaty szewskie (i punkty sprzedaży), ulokowano Targ Koński (w 1456 Rossmarkt), a u wylotu Lastadii na Podwale Przedmiejskie założono przed rokiem 1617 Targ Maślany. Od późnego średniowiecza funkcjonowały tu zajazdy ze stajniami dla koni i wyszynkiem ( hotele). W końcu XVIII wieku odnotowano istnienie: przy Targu Maślanym – Pod Trzema Złotymi Pierścieniami (In den drey golden Ringen), na Podwalu Przedmiejskim 166 (następnie nr 18) Dom Gotycki (Das Gotische Haus) do 1899 roku jako Hotel de Berlin, nr 39 (następnie nr 7) Pod Białym Lwem (Im weißen Löwen) i nr 3 (następnie nr 2) Pod Koroną (In der einen Krone) po 1800 do 1839 jako hotel Pod Złotą Koroną (Goldene Krone). Kolejne zlokalizowane były na Holzgasse (ul. Kładki): nr 26 (po 1853 nr 20) Pod Zieloną Łąką (In der grünen Wiese), nr 14 (po 1953 nr 8) Pod Białym Barankiem (Im weißen Lamm), nr 29 (po 1853 nr 24) Pod Białym Lwem (Im weißen Löwen) oraz pod nr 31 (po 1853 nr 26) Pod Trzema Murzynkami (In den drei Mohren), funkcjonujący pod tą nazwą do roku 1905 jako hotel. W 1869 powstał Hotel de Holland przy Dolnej Bramie 2 (Am Leeger Tor), od 1913 do 1937 pod nazwą Hotel zum Kurfürsten.
W 1773 roku na parceli kalwińskiej gminy niderlandzkiej przy ul. Lastadia konsul holenderski w Gdańsku ufundował dom dla ubogich z tej gminy. W 2. połowie XVII wieku przy Żabim Kruku działała najmodniejsza w Gdańsku kawiarnia (z ogródkiem) Mombera. Do około 1870 roku funkcjonowała na Lastadii prywatna stocznia budująca pełnomorskie okręty żaglowe. W 1837 powstał na Targu Maślanym nowy gmach gimnazjum (po 1945 Zespół Szkół Przemysłu Spożywczego i Chemicznego), zaprojektowany przez Carla Samuela Helda, fasada zaś przez Carla Fryderyka Schinkla. W starym gmachu poklasztornym w 1872 założono Muzeum Miejskie (obecnie Narodowe). W latach 1846–1863 na Żabim Kruku (nr 19) działał jeden z pionierskich w Gdańsku zakładów fotograficznych (dagerotypiczny) Carla Friedricha Damme (1791–1870). 8 VIII 1857 duży pożar zniszczył część zabudowy mieszkalnej między ul. Żabi Kruk, Lastadia i Toruńska, ucierpiała nowa szkoła św. Piotra i Pawła, szybko odbudowana, funkcjonowała tu do roku 1904, następnie siedziba do 1945 miejskiej szkoły średniej dla chłopców z Głównego Miasta. W latach 70. XIX wieku w kwartale między kościołami zaczął funkcjonować zakład Juliusa Sauera, drukujący m.in. plany Gdańska, a w latach międzywojennych – banknoty i znaczki II Wolnego Miasta Gdańska. W 1883 wzniesiono przy obecnej ul. Kładki (zachowany) gmach Szkoły Średniej dla Dziewcząt im. Wiktorii (Victoriaschule), w którym w roku 1939 więziono gdańskich Polaków ( Victoriaschule). Po zbudowaniu w 1875 na Targu Maślanym fontanny symbolizującej zakończenie prac przy zakładaniu wodociągów i kanalizacji w mieście, plac ten przyjął miano nadburmistrza Leopolda von Wintera (Winterplatz). W czasie II wojny światowej przedłużono obecną ul. Toruńską do obecnej ul. Okopowej, zastępując ciąg Toruńska – Żabi Kruk – Ogarna.
W 1945 roku zabudowa dzielnicy uległa zniszczeniu, za wyjątkiem okolicy pl. Wałowego. Odbudowano zabytki monumentalne, przy głównych ulicach powstała typowa dla owych czasów zabudowa mieszkaniowa. Po 1945 na zniszczonych terenach dawnej stoczni funkcjonowała wytwórnia przedmiotów z bursztynu, do końca 2002 roku istniała Gdańska Fabryka Farb Graficznych. W 2004 przeprowadzono na jej byłym obszarze badania archeologiczne, poprzedzające nową zabudowę mieszkalną, tzw. Nową Lastadię.
