KOŚCIÓŁ ŚW. BRYGIDY

'''KOŚCIÓŁ ŚW. BRYGIDY''', Stare Miasto, ul. Profesorska 17. Początkowo kościół klasztorny [[BRYGIDKI | brygidek]], poświęcony w 1397 roku. W pierwszych latach [[REFORMACJA | reformacji]] znalazł się przejściowo w rękach protestantów, którzy na przełomie lat 1524–1525 zniszczyli część średniowiecznego wyposażenia. 16/17 I 1587 uszkodzony wskutek pożaru, spłonęły dachy. Odbudowany z pomocą bp. włocławskiego Jana Tarnowskiego, m.in. wzniesiono nowe szczyty naw. W roku 1616 nad wschodnim przęsłem nawy południowej wzniesiono wieżę, w 1617 umieszczono na niej dzwon, w 1673 zwieńczono ją hełmem zaprojektowanym przez Petera Willera. Pojawienie się zarysowania na sklepieniach nawy południowej spowodowało konieczność przeprowadzenia w roku 1690 prac naprawczych, którymi kierował P. Willer. W latach 1724–1733 przebudowano zakrystię, a nad dachem prezbiterium powstała sygnaturka. Po kasacji klasztoru brygidek przez władze pruskie kościół w okresie 1840–1920 był siedzibą nowo utworzonej katolickiej parafii garnizonowej (kaplica wschodnia przeznaczona została dla więźniów). W miejscu zburzonej męskiej części klasztoru ([[BRYGIDIANIE | brygidianie]]) postawiono budynek parafialny (obecnie ul. Mniszki 12). Między innymi w latach 1871–1892 kapelanem (w randze proboszcza dywizyjnego) był tu [[MIECZKOWSKI LEON DIONIZY | ks. dr Leon Dionizy Mieczkowski]], były wikary [[KOŚCIÓŁ ŚW. JÓZEFA (Stare Miasto) | kościoła św. Józefa]], uczestnik wojny prusko-francuskiej (1870–1871), odznaczony Krzyżem Żelaznym. Około roku 1897 zewnętrzne ściany kościoła zostały przelicowane cegłą maszynową. W 1920 bp chełmiński Augustyn Rosentreter ustanowił kościół siedzibą odrębnej parafii terytorialnej, wydzielonej z parafii św. Katarzyny, obejmującej Główne i Stare Miasto, [[OSIEK | Osiek]], tereny stoczniowe, Zielony Trójkąt, [[MŁYNISKA | Młyniska]] z okolicami. W 1945 roku częściowo zniszczony. Runęły sklepienia południowej i środkowej nawy. Budowla długo pozostawała bez opieki, będąc formalnie własnością państwa. W roku 1957 wybuchł pożar, który zniszczył więźbę dachową, zachodnie szczyty i kolejne przęsła sklepień, a także zachowane jeszcze elementy wyposażenia (m.in. ambonę i ołtarz główny). Kolejny pożar wybuchł w 1969. W 1970 zrujnowany kościół przekazano  gdańskiej diecezji. W latach 1972–1974 odbudowany według projektu architektów [[MACUR KAZIMIERZ | Kazimierza Macura]] i Zenona Sykutery. Założono wówczas stalową więźbę dachową, wspartą na wzmocnionych żelbetem filarach, zrekonstruowano szczyty wschodnie, a także wieżę z hełmem. Ponownie konsekrowany w roku 1983. Do 1987 trwały prace we wnętrzu, które otrzymało nowy wystrój, zaprojektowany przez [[SZCZODROWSKA-PEPLIŃSKA ELŻBIETA | Elżbietę Szczodrowską-Peplińską]] i Roberta Peplińskiego. W 1992 papież Jan Paweł II nadał kościołowi tytuł bazyliki mniejszej. W 1994 roku z terenu parafii wydzielono nową parafię NMP Matki Kościoła i św. Katarzyny Szwedzkiej na Zielonym Trójkącie. W 2010, przy finansowym wsparciu Rady Miasta, dokonano renowacji zewnętrznej elewacji nawy południowej i wieży. <br /><br />Kościół ma nietypowy układ przestrzenny, charakterystyczny dla zakonnych świątyń użytkowanych przez zakon brygidek. Niewielkie, jednonawowe, trójprzęsłowe prezbiterium umieszczono na zachód od trójnawowego halowego korpusu. Korpus ma kształt trapezu, dopasowanego do sieci ulic istniejącej w czasie jego budowy. Od strony zachodniej znajduje się chór zakonnic, otwarty szeroko do nawy głównej. Prezbiterium ma przypory wysunięte na zewnątrz, natomiast poziome siły ze sklepień korpusu przenoszone są przez przypory wciągnięte do wnętrza kościoła. W przyporach na wysokości ponad 3 m znajdują się otwory, które łączyły ganki umieszczone wzdłuż bocznych ścian. We wschodnich przęsłach naw i we wschodnim chórze znajdowała się empora dla mniszek, dostępna bezpośrednio z budynku klasztoru. Takie rozwiązanie zapewniało zakonnicom możliwość uczestnictwa w nabożeństwach bez potrzeby schodzenia na poziom użytkowany przez wiernych z miasta. Ganki i empora nie zachowały się i nie zostały zrekonstruowane. Odbudowano natomiast sklepienia. Korpus kościoła przykryty jest żebrowymi sklepieniami sieciowymi z motywem ośmioramiennych gwiazd w nawach bocznych. W prezbiterium i kaplicy znajdują się sklepienia kryształowe. W odróżnieniu od wnętrza, które niewiele ma obecnie wspólnego z tym sprzed roku 1945, zewnętrzny kształt kościoła po odbudowie przypomina stan z XVII wieku. Każda z naw jest przykryta odrębnym dachem, zakończonym stosunkowo skromnym szczytem. Nieco bogatsza jest forma szczytu prezbiterium z umieszczoną na osi ośmioboczną wieżyczką zwieńczoną hełmem. Nieco podobny, lecz o wiele większy hełm ma wieża w południowo-wschodnim narożniku. Trzy kondygnacje wieży są rozdzielone belkowaniami, rozczłonkowane przez pilastry i półkoliście zwieńczone wnęki i okna. <br /><br />Zachowały się tylko nieliczne elementy dawnego wyposażenia. Najważniejsze to barokowa grupa rzeźbiarska ''Ukrzyżowanie'' z początku XVII wieku na belce w łuku tęczowym (przywrócona w 1971 roku) oraz obraz Hermana Hana ''Alegoria Kościoła'' z początku XVII wieku (pierwotnie w centralnym miejscu nastawy ołtarza głównego). Zachowały się też kamienne płyty nagrobne i epitafia z XVI–XVIII wieku oraz pozostałości malowideł ściennych. W prezbiterium powstaje bursztynowy ołtarz pomysłu Mariusza Drapikowskiego, który ma osiągnąć powierzchnię 120 m² ([[RADWAŃSKI STANISŁAW | Stanisław Radwański]]). Za zgodą abp. [[GŁÓDŹ SŁAWOJ LESZEK | Sławoja Leszka Głódzia]] w kościele został pochowany 17 VII 2010 pierwszy proboszcz po 1945, ks. prałat [[JANKOWSKI HENRYK | Henryk Jankowski]], grób przykryty kamiennym sarkofagiem. {{author: JASZ}} <br /><br />

| style="vertical-align:top" | 1970–2004

| style="vertical-align:top" | [[JANKOWSKI HENRYK | Henryk Jankowski]] <br /> (do 1971 duszpasterz, do 1976 administrator, następnie proboszcz)

| 2004–2005

| 2005–2008

| 2008

| 2008–2009

| 2009–

| Ludwik Kowalski

|} [[Category: Encyklopedia]][[Category: Przestrzeń miasta]]